Po 1 stycznia 2006 r. w krajach UE, wg obowiązujących przepisów, antybiotyki dla zwierząt rzeźnych mogą być stosowane wyłącznie w postaci pasz leczniczych.
Pasza lecznica jest mieszaniną jednego lub kilku premiksów leczniczych weterynaryjnych z jedną lub kilkoma paszami, przeznaczone ze względu na swoje właściwości profilaktyczne lub lecznicze do podawania zwierzętom w formie niezmienionej. Z tych względów, pasze lecznicze stały się jednym z zasadniczych sposobów podawania zwierzętom gospodarskim antybiotyków drogą per os. Pasze te nie są produkowane, a następnie rozprowadzane seryjnie, a są produkowane na potrzeby konkretnego stada, w danym czasie. O składzie pasz leczniczych decyduje lekarz wet. świadczący usługi w danym stadzie z zakresu medycyny wet. To on określa który prefiks leczniczy ma być zastosowany dla danego gatunku zwierząt przy leczeniu określonej jednostki chorobowej.
Prawo polskie dopuszcza produkcję pasz leczniczych przez hodowcę we własnym gospodarstwie. Warunkiem jednak jest to, że takie wytwórnie muszą mieć zezwolenie na produkcje tych pasz i mają wytwarzać je wyłącznie z produktu pośredniego, sprowadzanego z wytwórni pasz leczniczych produkujących z przeznaczeniem do obrotu.
Do produkcji pasz leczniczych wykorzystywane są prefiksy, które w swoim składzie zawierają takie antybiotykowe stymulatory wzrostu jak: tyrozyna, linkomycyna, chlorotetracyklina, doksycyklina, tiamulina oraz amoksycylina. Produkowane są również pasze lecznicze zawierające środki przeciwpasożytnicze, w tym najczęściej fenbendazol lub iwermekrynę. Z sulfonamidów natomiast, w powszechnym użyciu jest sulfaguanidyna. W Polsce zarejestrowane są 44 premiksy lecznicze do sporządzania pasz leczniczych. Są one przeznaczone zwykle dla kilku gatunków zwierząt gospodarskich.
W naszym kraju pasze lecznicze są stosowane w stosunkowo niewielkim zakresie w porównaniu do przodujących w tym zakresie krajów UE. Z danych Głównego Inspektora Weterynarii wynika, że ilość pasz leczniczych wyprodukowanych w 2010 roku przekroczyła 50 tys. ton, natomiast obecnie jest to 3 razy więcej. Wzrost produkcji pasz leczniczych wynika m. in. z możliwości jednorazowego podania substancji leczniczej w paszy całej grupie zwierząt bez dodatkowej obsługi, co zmniejsza koszty leczenia oraz opieki weterynaryjnej. Tym samym, jest to rozwiązanie korzystniejsze z ekonomicznego punktu widzenia.
Aby produkcja pasz z dodatkiem premiksów leczniczych była bezpieczna zarówno dla zdrowia zwierząt jak i ludzi, opracowane zostały specjalne procedury, obejmujące wszystkie etapy poczynając od zakupu surowców, recepturowania, produkcji, kontroli jakości, oznakowania, wprowadzenia do obrotu, na metodach oczyszczania całej linii technologicznej i środków transportu kończąc. Każdy zakład, w którym produkowane są pasze lecznicze lub produkty pośrednie, powinien na czas produkcji wyodrębnić na czas produkcji oddzielne miejsca do rozdrabniania, mieszania, pakowania i przechowywania pasz oraz czyszczenia i odkażania kontenerów lub cystern w których pasze są transportowane. Trzeba ponadto posiadać urządzenia do dozowania, rozdrabniania i mieszania składników takiej paszy oraz certyfikowane urządzenia do ważenia.
Do zalet pasz leczniczych należy fakt, że lek jest dokładnie wymieszany z pozostałymi komponentami paszy co gwarantuje, że w każdej porcji paszy znajduje się jednakowa ilość leku. Producent paszy odpowiada za to, aby w paszy nie było tego samego antybiotykowego stymulatora wzrostu lub kokcydiostatyku, który jest stosowany jak substancja czynna w prefiksach leczniczych. Hodowca zwierząt ma możliwość kontroli ilości pobranej paszy co jest równoważne z ilością pobieranego leku. Stosowanie profilaktyki poprzez pasze nie wymaga żadnych dodatkowych urządzeń w obiektach inwentarskich, jak to ma miejsce w przypadku leków podawanych wraz z wodą. Pasze lecznicze są kontrolowane zarówno przez producenta jak i przez inspekcję weterynaryjną, co gwarantuje zachowanie wszystkich reżimów technologicznych. Zastosowanie profilaktyczne leków w paszy leczniczej zapewnia hodowcy określone korzyści: zmniejszenie ilości upadków, zwiększenie przyrostów, poprawę wykorzystania paszy, czy lepsza zdrowotność stada.
Niewłaściwe stosowanie pasz leczniczych niesie zagrożenie skażenia surowców pochodzenia zwierzęcego metabolitami leków, szczególnie antybiotykowymi stymulatorami wzrostu. Z tych względów temu problemowi poświęca się tak dużo uwagi.
Autor: prof. dr hab. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
