Średnia wydajność z hektara owsa systematycznie się zwiększa. Dodatkowo zboże to jest świetnym przedplonem pod np. pszenicę, ponieważ pozostawia po sobie bardzo dobre stanowisko. A nakłady na jego produkcję są mniejsze niż w przypadku innych zbóż.
Powierzchnia uprawy owsa w Polsce od kilku lat niestety nieznacznie zmniejsza się. Jednocześnie obserwujemy zwyżkę średniej wydajności z hektara. Producenci coraz chętniej eksportują ziarno na zachodnie rynki, głównie niemiecki. Nasi zachodni sąsiedzi poszukują owsa wysokiej jakości, dlatego należy popularyzować uprawę odmian jakościowych, by sprostać wymaganiom stawianym przez importerów. Rosnący popyt na ziarno oraz fitosanitarne właściwości tej rośliny powinny zachęcić producentów zbóż do większego zainteresowania się jego uprawą. Jak z powodzeniem uprawiać owies? Gdzie i kiedy go siać? Jak nawozić i kiedy pomagać w walce z chorobami?
Płodozmian
Owies powszechnie jest uważany za roślinę zdrową, jednak często atakowany jest przez mątwika zbożowego. Nicień ten stanowi poważne zagrożenie dla innych gatunków zbóż, dlatego zaleca się pięcioletnią przerwę w uprawie owsa, która minimalizuje ryzyko porażenia tym patogenem.
Warto włączyć tę roślinę do płodozmianu, gdyż posiada ona wyjątkowe właściwości fitosanitarne. W jej korzeniach wytwarzany jest alkaloid – skopolatyna, który hamuje rozwój patogenów wywołujących choroby podsuszkowe. Nie jest ona porażana przez grzyby wywołujące choroby podstawy źdźbła, dzięki czemu jest bardzo dobrym przedplonem dla pozostałych gatunków zbóż, w tym również dla pszenicy. Włączenie owsa w płodozmian może znacznie ograniczyć rozwój chorobotwórczych patogenów w uprawach następczych – ma bardzo pozytywny wpływ na kształtowanie się produkcyjności zbóż i opłacalności ich uprawy.
Stanowisko
Przy wyborze stanowiska uprawy głównym kryterium powinna być dostępność wody. Owies, szczególnie od fazy strzelania w źdźbło do wiechowania bardzo negatywnie reaguje na deficyt wody i stres suszy. Nie poleca się jego uprawy na glebach lekkich, przepuszczalnych, na których ryzyko wystąpienia suszy jest duże. Można go uprawiać na wszystkich rodzajach gleb, z wyjątkiem bardzo lekkich, suchych piasków oraz gleb o wadliwych stosunkach wodnych. Korzenie owsa mają bardzo dużą zdolność pobierania składników pokarmowych znajdujących się w glebie w formie trudno dostępnej dla roślin. W efektywności ich pobierania owies przewyższa inne zboża, w tym żyto. Ponieważ jest mało wrażliwy na niedobory wapnia i ma bardzo dużą tolerancję na nadmiar jonów glinu i manganu, dobrze znosi nawet dość silne zakwaszenie gleby (w granicach pH 4,5-7,2).
Termin siewu
Owies jest rośliną dnia długiego. Krótki dzień wpływa na znaczne przedłużenie okresu wegetacji, a długi dzień skraca okres rozwoju wegetatywnego i powoduje szybsze wytworzenie wiech. Jest to przyczyna dużej wrażliwości owsa na opóźnienie siewu – im późniejszy siew tj. dzień jest dłuższy, tym bardziej negatywnie wpływa na produktywność wiech, czyli na plon ziarna. Niskie wiosenne temperatury sprzyjają dobremu ukorzenieniu się, dlatego owies powinien być siany jak najwcześniej. Im wcześniejszy siew, tym uzyskamy wyższe, stabilniejsze i lepszej jakości plony.
Gęstość siewu
Rośliny owsa bardzo negatywnie reagują na nieodpowiednią gęstość siewu. Kluczowym czynnikiem plonotwórczym tego zboża jest pęd główny. Jeśli owies zostanie posiany zbyt gęsto, ze względu na brak odpowiedniej przestrzeni do optymalnego rozwoju, w łanie dominować będą mało produktywne pędy boczne. Zaleca się zatem wysiew 400 – 500 roślin/m². Aby zminimalizować negatywne zjawisko zbyt bujnego rozrostu pędów bocznych poleca się uprawę owsa typu pojedynczo-wiechowego.
Nawożenie
Owies ma mocny system korzeniowy, zdecydowanie lepiej wykształcony niż jęczmień jary, dlatego dobrze radzi sobie na trudniejszych stanowiskach, gdyż posiada umiejętność pobierania składników pokarmowych z głębszych warstw gleby. Jednak z powodu krótszego niż zboża ozime okresu wegetacyjnego i szybszego wzrostu, powstaje czasowe zwiększone zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze. Owies z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 20-26 kg azotu, 13 kg fosforu, 32 kg potasu, 10 kg wapnia, 5 kg magnezu, 4 kg siarki. Składniki pokarmowe należy stosować przedsiewnie. Pozytywnie reaguje na nawożenie mikroelementami, przede wszystkim manganem i borem.
Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność owsa na choroby, niedobory wody i wyleganie. Fosfor i magnez decydują także o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu wiech. Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka w ziarnie. Zbyt mała jego dawka niekorzystnie wpływa na wielkość jakość plonu. Na przykład, jeśli w fazie strzelania w źdźbło brakuje 10-20 kg N/ha, może to spowodować spadek plonu nawet o 10-15 dt/ha. Jednak nadmierne dokarmianie azotem jest równie niebezpieczne, gdyż zostaje opóźnione dojrzewanie słomy oraz następuje spadek jakości ziarna. I z takiej plantacji uzyskamy dużo słomy, a mało ziarna.
Regulatory wzrostu
Użycie regulatorów wzrostu w uprawie owsa jest kontrowersyjne. Późne ich zastosowanie może negatywnie wpłynąć na zaziarnienie, bielenie kłosów i MTZ. Jednak priorytetem jest konieczność przeciwdziałania wyleganiu. Także i z tego powodu owies nie powinien być zbyt gęsto siany. Jeśli jednak zastosowanie regulatora jest konieczne, sprawdzoną metodą jest podzielenie dawki i jej zastosowanie w fazie BBCH 31/32 i BBCH 39.
Fungicydy
Owies charakteryzuje się dość dobrą zdrowotnością. W zasadzie dobrze sobie radzi bez fungicydów. Jednak w latach o wysokiej podatności na choroby, także i to zboże może zostać porażone przez patogeny.
Szkodniki
Plantacje owsa są często atakowane przez skrzypionkę. Szczególnie w latach suchych od fazy wyrzucania wiech powinno się systematycznie monitorować uprawę pod kątem obecności tego owada. Próg szkodliwości wynosi od 0,5 do 1 larwy na roślinie. W latach o wysokim natężeniu skrzypionki późne porażenie może mieć istotny wpływ na poziom plonu, dlatego niezbędna jest interwencja.
Uprawa owsa może być opłacalna. Wbrew powszechnej opinii, potencjał plonotwórczy tej rośliny jest bardzo duży. Wysokie plony są możliwe do osiągnięcia bez konieczności intensyfikacji uprawy i wysokich nakładów. Koszty produkcji owsa są niższe niż innych zbóż. Rolnicy uprawiający owies mniej wydają na ochronę łanu i nawożenie. Dzięki cechom fitosanitarnym, zboże to zostawia po sobie bardzo dobre stanowisko, co ma szczególnie istotne znaczenie w przypadku bardzo uproszczonych płodozmianów stosowanych obecnie w wielu gospodarstwach.
Anna Rogowska; na podstawie opracowania Jensa Heisratha „10 kroków do sukcesu w uprawie owsa”
