Jak efektywnie gospodarować fosforem bez uszczerbku dla efektywności stosowania i z dbałością o środowisko naturalne?
Komisja Europejska podejmuje od lat działania, które mają przyczynić się do zredukowania stosowania nawożenia mineralnego. Inicjatywa ta ma na celu ograniczenie degradacji gleb i zanieczyszczenia środowiska naturalnego, zwłaszcza wód. Rekomendowane są nawozy, które sprzyjają wzrostowi produktywności upraw poprzez redukcję wpływu szkodliwych dla roślin czynników biotycznych i abiotycznych.
W 2013 roku Komisja prowadziła szerokie konsultacje społeczne w sprawie zrównoważonego stosowania fosforu. Ich celem było zwrócenie uwagi na potrzebę wprowadzenia bardziej efektywnych sposobów wykorzystania fosforu, a tym samym uczynienia go bardziej zasobooszczędnym. Chodzi tu w szczególności o ograniczenie jego wypłukiwania z gleby i zabezpieczenie przed uwstecznianiem się tego składnika.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi do grudnia ubiegłego roku zachęcało wszystkie zainteresowane w naszym kraju podmioty, w tym w szczególności organizacje pozarządowe i przedsiębiorców, do zgłaszania do Komisji Europejskiej wszelkich propozycji działań, które mogą przyczynić się do optymalnego wykorzystania tego pierwiastka, począwszy od jego wydobycia, przetwarzania i stosowania. Dlaczego Komisja Europejska w pierwszej kolejności zajęła się fosforem? To właśnie rolnictwo jest uważane za jedno z głównych źródeł zanieczyszczenia wód związkami azotu i fosforu.
Nieumiejętne nawożenie fosforem przyczynia się do zanieczyszczeń środowiska naturalnego, przede wszystkim gleb i wód powierzchniowych. Składniki nawozów, nie tylko fosfor, ale także azot i potas, wniesione do wody powierzchniowej, mogą ją zbytnio użyźniać, czyniąc nieprzydatną do picia, w tym nawet dla zwierząt. Nawozami należy więc gospodarować w sposób bezpieczny dla środowiska i przynoszący jak największe efekty produkcyjne.
Odżywianie roślin i gleby
Fosfor i azot to podstawowe pierwiastki odżywcze roślin. Fosfor dostarcza energii do życia roślin, bierze udział w procesie fotosyntezy, powstawaniu węglowodanów, białek i tłuszczów. Rośliny dobrze odżywione tym pierwiastkiem wytwarzają dobrze rozwinięty system korzeniowy, są bardziej odporne na uszkodzenia mechaniczne i w mniejszym stopniu ulegają wyleganiu. Optymalny dostęp do tego pierwiastka umożliwia roślinom zawiązanie większej ilości nasion oraz skraca termin dojrzewania. Fosfor podnosi tolerancję roślin na stresy – niską temperaturę, niedobór wody, a nawet porażenie przez choroby. Jest kluczowym pierwiastkiem odżywczym dla wszystkich roślin.
Zawartość związków organicznych i mineralnych, w których występuje fosfor maleje wraz z głębokością profilu glebowego. Formą dostępną dla roślin jest tylko jon fosforanowy, który szybko bywa wiązany i wytrącany – zachodzi zjawisko uwsteczniania tego pierwiastka – fosfor wiąże się w glebie z kationami metali 2 i 3-wartościowych (wapnia, magnezu, żelaza, glinu, manganu) w trudno rozpuszczalne związki, niedostępne dla roślin. Fosfor, spośród wszystkich składników pokarmowych, jest najbardziej narażony na uwstecznianie, co zasadniczo ogranicza jego wykorzystanie przez rośliny. Na obecność łatwo przyswajalnych jonów fosforu wpływa m.in. odczyn gleby, który powinien być utrzymany w granicach pH w zakresie 6,5-7,2 (wtedy dostępność fosforu jest najwyższa). W środowisku kwaśnym przy pH < 6,5, uwstecznianie fosforu polega na łączeniu się tego składnika z kationami glinu i żelaza, natomiast w środowisku zasadowym pH > 7,2 uwstecznianie fosforu polega na łączeniu się tego składnika w trudno rozpuszczalne i niedostępne dla roślin fosforany wapniowe.
Skutki niedoboru fosforu w roślinach są tym silniejsze, im gleba jest bardziej kwaśna i mniej zasobna w ten pierwiastek. Skutki głodu fosforowego w szczególności występują na glebach ubogich, kwaśnych, które nie są poddawane zabiegom wapnowania lub są nawożone niskimi dawkami fosforu oraz w przypadku jednostronnego nawożenia azotem.
Problematyka zwiększenia efektywności nawożenia fosforem oraz ograniczenia strat związanych z procesami jego uwsteczniania jest od dawna tematem wielu badań naukowych. O badaniach naukowych prowadzonych nad tym zagadnieniem w ciągu ostatnich 8 lat w laboratoriach badawczych Grupy Roullier oraz w ramach współpracy uczelni i instytutów rolniczych w różnych miejscach na świecie, poinformował przebywający niedawno w Polsce hiszpański naukowiec, dr Josemaria Garcia Mina. Efektem tych badań było odkrycie nowej cząstki fosforu, w którym pierwiastek ten połączony jest z cząsteczką organiczną mostkami wapniowymi, co zabezpiecza go przed uwstecznianiem się w glebie, a jednocześnie poprawia jego wykorzystanie przez rośliny, zwiększając jego dostępność i przyswajalność.
Stosując tradycyjny fosfor uzyskujemy skuteczność na poziomie około 30%, natomiast w przypadku stosowania nowej formy fosforu – Top-Phosu, skuteczność ta może sięgnąć nawet 90%.
Na polskim rynku znajdują się już dwa nawozy granulowane wyprodukowane w tej technologii i zawierające nową formę fosforu o tej samej nazwie. Są to: Eurofertil Top 35 NP oraz Eurofertil Top 51 NPK. Oba nawozy dedykowane są startowemu odżywianiu roślin jarych i ozimych, a w szczególności zbóż, kukurydzy, buraków cukrowych, ziemniaków i warzyw.
Niebawem pojawią się także kolejne produkty w tej technologii, również dla producentów owoców.
Nawozy te wpisują się w pełni w nowe zalecenia Komisji Europejskiej dotyczące zrównoważonego stosowania fosforu, których nadrzędnym celem jest wprowadzenie bardziej efektywnych sposobów jego wykorzystania, a tym samym uczynienia go bardziej zasobooszczędnym. Sprzyja temu nowa forma fosforu, która chroni ten pierwiastek przed uwstecznianiem się w glebie i zapewnia większą jego dostępność dla roślin w porównaniu do form tradycyjnych, zwłaszcza na glebach kwaśnych (a jest ich zdecydowanie ponad 50% w Polsce). Równie ważne jest tu wysoce reaktywne wapno mezocalc, które zapewnia obojętne pH w ryzosferze (strefie korzeniowej), przez co pobieranie fosforu przez rośliny jest znacząco lepsze. Tym bardziej, że kompleks zawierający aminopurynę intensyfikuje wzrost i rozwój sytemu korzeniowego roślin, a w szczególności korzeni bocznych i włośnikowych, które odpowiadają za pobieranie wody i składników pokarmowych.
Dzięki takim produktom, gospodarka fosforem będzie bardziej zrównoważona, a pierwiastek będzie bardziej zaoszczędzony jako składnik pokarmowy. Z kolei substancje biostymulujące zawarte w nawozach zwiększają pobieranie, transport i wykorzystanie składników pokarmowych przez rośliny. To daje pewność, że nawozy te, będą lepiej wykorzystane przez rośliny, zarówno jeśli chodzi o plonowanie jak i politykę prośrodowiskową.
Nawozami należy gospodarować w sposób bezpieczny dla środowiska i przynoszący jak największe efekty produkcyjne. Taki jest priorytet Komisji Europejskiej, a więc i wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Warto więc przed nowym sezonem wegetacyjnym, zapoznać się z nowymi wymaganiami, aby w sposób bardziej świadomy, racjonalny i bezpieczny dla środowiska, gospodarować nawozami.
Anna Rogowska
