Termin wysiewu zbóż ozimych jest jednym z ważniejszych czynników agrotechnicznych przy produkcji ozimin. Właściwy termin siewu przyczynia się do tego w jakich warunkach świetlnych, termicznych i wilgotnościowych następują fazy wzrostu i rozwoju roślin w całym okresie wegetacyjnym. Zboża ozime wysiane w odpowiednim terminie już na starcie mają lepsze warunki do wzrostu i rozwoju roślin.
Rośliny są bardziej rozkrzewione i ukorzenione, lepiej wykorzystują nawożenie oraz w mniejszym stopniu są narażone na warunki stresowe. Zdarza się, że rolnicy często opóźniają siew z różnych względów, między innymi z przyczyn organizacyjnych, pogodowych albo zaniedbań.
Czytaj także: Próba kręcona siewnika to podstawa prawidłowego siewu. Jak ją wykonać?
Wysiew podstawowych zbóż ozimych poprzedza inna ważna roślina, a mianowicie rzepak. Przyjmuje się, że optymalny termin siewu rzepaku w większości rejonów Polski występuje w okresie od 15 do 25 sierpnia. Jedynie na północnym wschodzie zaleca się wysiew rzepaku do 10 sierpnia. Dopuszczalne opóźnienie siewu może wynosić w granicach do 7 dni (dłuższe opóźnienia skutkują dużą obniżką plonu). Jest to jednak uwarunkowane przebiegiem pogody jesienią.
Spośród zbóż ozimych – wcześniejszego siewu wymaga jęczmień. Wyniki badań nad terminem wysiewu jęczmienia ozimego wskazują na zależność tego czynnika głównie od warunków klimatyczno – glebowych, a ponadto od doboru odmiany. W doświadczeniach IUNG – PIB przeprowadzonych w niedawnym okresie stwierdzono zależność reakcji jęczmienia ozimego na termin siewu od jakości gleby. Na glebach zwięźlejszych należących do kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego, plony ziarna przy terminie siewu w I dekadzie września były podobne jak przy terminie w II dekadzie września. Na glebach kompleksu żytniego dobrego wystąpiła nieduża zniżka plonu, a w przypadku kompleksu żytniego słabego znaczna zniżka plonu przy terminie w II dekadzie września. Przy terminie w III dekadzie września plony ziarna były istotnie niższe, niezależnie od gleby. Dodatni wpływ odleżenia się gleby silniej zaznaczył się przy późnym terminie siewu.
Reakcja jęczmienia ozimego na termin siewu zależała w dużym stopniu od warunków pogodowych. Wyższe plony ziarna przy wczesnym terminie siewu (I dekada września) występowały w sezonach o krótkiej jesieni, natomiast w przypadku długiej jesieni oraz długo zalegającej pokrywy śnieżnej w czasie zimy, jęczmień wysiany wcześnie plonował niżej niż wysiany później.
Przyczyną słabszego plonowania wczesnych zasiewów jęczmienia ozimego w przypadku długiej i ciepłej jesieni jest nadmierne rozrastanie się roślin i tworzenie dużej masy liści, przez co jęczmień staje się bardziej podatny na wymarzanie w przypadku braku pokrywy śnieżnej w zimie, a w warunkach długiego zalegania śniegu często ulega wyprzeniu i porażeniu przez pleśń śniegową. Ponadto jęczmień wysiany wcześnie bywa przy ciepłej jesieni atakowany przez szkodniki (ploniarka zbożówka, skoczek sześciorek i inne) lub przez mączniaka.
Jęczmień siany późno w warunkach krótkiej jesieni rośnie wolno, słabo się krzewi i niedostatecznie hartuje przed zimą. Gorsze w takim przypadku jego przezimowanie, wykształcenie mniejszej liczby kłosów wskutek krótszego okresu wegetacji, jest powodem słabszego plonowania. Im dłuższa i cieplejsza jest jesień w danym rejonie, przy korzystnym rozkładzie opadów, tym później przypada optymalny termin siewu jęczmienia ozimego. Również na lepszych glebach jego siew może być wykonany później niż na słabszych, ponieważ gleba lekka jest bardziej podatna na przemarzanie i na takiej glebie rośliny słabiej się krzewią. Większej tolerancyjności na opóźnienie siewu sprzyja lepsza zimotrwałość niektórych odmian oraz ich zdolność do silniejszego krzewienia się.
Optymalny termin siewu jęczmienia ozimego jest trudny do ustalenia, ze względu na jego ścisły związek z długością trwania jesieni. W przypadku wczesnego nadejścia zimy, wyższe plony jęczmienia otrzymuje się z wczesnych jego zasiewów (5 – 10 września). W warunkach długiej i ciepłej jesieni wysoki plon jęczmienia można uzyskać z późnych jego zasiewów (20 – 25 września). Najlepiej więc wysiewać jęczmień w terminie średniowczesnym tj. 10 – 15 września w rejonach wschodnich, 12 – 18 w rejonie centralnym i 16 – 20 września w rejonach zachodnich.
Opóźnienie terminu siewu jęczmienia ozimego jest powodem skrócenia fazy krzewienia się roślin i tym samym zmniejszenia liczby kłosów na jednostce powierzchni, szczególnie w przypadku wczesnego nadejścia zimy. Wówczas racjonalne jest stosowanie większej ilości wysiewu. W latach o długim trwaniu jesieni można uzyskać odpowiednią liczbę kłosów także przy opóźnionym terminie siewu. W rejonach o większym nasileniu chorób i częstszym zjawisku wylegania roślin (przy obfitych opadach deszczu o charakterze burzowym) zaleca się stosowanie rzadszego siewu jęczmienia ozimego.
Największe znaczenie gospodarcze w naszym kraju ma pszenica ozima.
Optymalny termin siewu pszenicy ozimej powinien być następujący:
- rejon północno-wschodni i wschodni – od 15 do 25 września,
- rejon centralny i południowo-wschodni – od 20 do 30 września,
- rejon północno-zachodni i zachodni – od 20 września do 5 października,
- Dolny Śląsk – od 25 września do 10 października.
Optymalny termin siewu pszenżyta i żyta jest podobny jak pszenicy. Na glebach lekkich optymalny terminu siewu jest nieco wcześniejszy, ponieważ w takich warunkach tempo wzrostu i rozwoju jest słabsze niż na glebach żyznych i dla dobrego rozwoju przed zimą rośliny potrzebują więcej czasu.
Czytaj także: Pszenica ozima rekomendowana do siewu – LOZ 2021
Optymalny termin siewu ozimin nie tylko stwarza lepsze warunki do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin ale decyduje o możliwości wykonania innych zabiegów agrotechnicznych np. zabiegów herbicydowych wykonywanych w fazie 3-4 liści.
Należy podkreślić, że ważnym elementem agrotechniki, który może przyczynić się do ograniczenia skutków negatywnego wpływu opóźnienia siewu zbóż ozimych jest dobór właściwej odmiany. Warto zapoznać się z Listami Zalecanych Odmian, rekomendowanych przez COBORU w 2021 roku dla poszczególnych gatunków w województwach. Zastosowanie optymalnego terminu siewu dla poszczególnych gatunków i odmian ozimin ma odzwierciedlenie w efekcie produkcyjnym naszych upraw.
dr hab. Danuta Leszczyńska, Prof. IUNG-PIB Puławy
Artykuł ukazał się w lipcowym/sierpniowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
