Przeniesienie własności i otrzymanie odszkodowania za przejęcie z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa prawa własności działki wchodzącej w skład opodatkowanego podatkiem VAT na zasadach ogólnych gospodarstwa rolnego, na podstawie specustawy drogowej podlega opodatkowaniu VAT – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.
W sprawie rozpoznanej przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 sierpnia 2022 r., sygn. akt I FSK 83/18 podatnik (rolnik) złożył wniosek o wydanie interpretacji podatkowej w sprawie opodatkowania przeniesienia prawa własności nieruchomości gruntowej na rzecz Skarbu Państwa.
We wniosku wskazał, że od 1979 r. prowadzi gospodarstwo rolne w zakresie produkcji roślinnej o powierzchni obecnie około 171 ha, które stanowi współwłasność małżeńską.
Działkę o powierzchni 21,17 ha kupił w drodze przetargu w 2006 r., w celu powiększenia gospodarstwa rolnego. Przy nabyciu tej działki nie występował podatek od towarów i usług, wobec tego nie nastąpiło jego odliczenie. Grunt ten oraz wszystkie pozostałe działki wchodzące w skład gospodarstwa były wykorzystywane wyłącznie rolniczo w ramach prowadzonej rolniczej działalności gospodarczej. Od 2013 r. podatnik jest zarejestrowanym podatnikiem VAT w związku z prowadzoną działalnością rolniczą. Podatnik ani jego żona nie prowadzą obecnie żadnej pozarolniczej działalności gospodarczej.
Na mocy decyzji wojewody, zgodnie z art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 176, z późn. zm., dalej: specustawa drogowa) ze wskazanej wyżej działki wydzielono działkę drogową, która automatycznie przeszła na własność Skarbu Państwa, jako przeznaczona pod drogę. Przejęta działka nie była zabudowana, uzbrajana,
ulepszana w celu podniesienia wartości, wynajmowana ani wydzierżawiana, podatnik wraz z żona nie wnioskował o jej przekształcenie na cele nierolnicze.
Wojewoda wszczął postępowanie o ustalenie odszkodowania za przejętą przez Skarb Państwa nieruchomość.
Podatnik chciał wiedzieć, czy odszkodowanie za działkę przejętą pod drogę na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 1 specustawy drogowej będzie opodatkowane podatkiem od towarów i usług. W ocenie podatnika odszkodowanie za działkę nie będzie opodatkowane podatkiem od towarów i usług, ponieważ utrata jego własności nie stanowi działalności rolniczej, a podatnik nie zajmuje się obrotem nieruchomościami. Zdaniem podatnika, w przypadku uznania, że doszło do przeniesienia własności gruntu rolnego, korzystałoby ono ze zwolnienia określonego w art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT. Ponieważ przeniesienie własności wynika wyłącznie z ustalenia, że dany obszar ma nie rolnicze, lecz drogowe przeznaczenie, to nie można powiązać tej transakcji z działalnością rolniczą w rozumieniu art. 2 pkt 15 ustawy o VAT. W opinii podatnika, takiego gruntu nie można również uznać za produkt rolny zgodnie z art. 2 pkt 20 ustawy o VAT.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. W uzasadnieniu organ podatkowy wyjaśnił, że czynność polegająca na przeniesieniu z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów (np. nieruchomości) w zamian za odszkodowanie stanowi dostawę towarów. W tej sytuacji bez znaczenia jest fakt, że dostawa nie jest następstwem decyzji właściciela, lecz wynika z nakazu organu władzy publicznej lub z mocy samego prawa. Jednocześnie organ podatkowy podkreślił, że opodatkowaniu nie podlega samo odszkodowanie, lecz stanowiące dostawę towarów przeniesienie własności towarów w zamian za wynagrodzenie w formie odszkodowania. Fiskus uznał, że jest ścisły związek gruntu z prowadzonym przez podatnika gospodarstwem rolnym, który działalność tę prowadzi jako zarejestrowany, czynny podatnik VAT, a zatem stanowi on składnik majątkowy służący prowadzeniu działalności gospodarczej, którą jest również działalność rolnicza. W konsekwencji dostawa działek nie nastąpiła w ramach zarządu majątkiem prywatnym, lecz stanowiła zbycie w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej (gospodarstwa rolnego), w zamian za odszkodowanie.
Podatnik złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który uznał argumentację podatnika za słuszną. W ocenie sądu pierwszej instancji podatnik nie działał w charakterze podmiotu profesjonalnie handlującego nieruchomościami (nawet jeśli był zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT w związku z prowadzoną działalnością rolniczą), zatem dostawa działki na rzecz Skarbu Państwa za odszkodowaniem nie podlega opodatkowaniu VAT.
Sprawa na skutek skargi kasacyjnej fiskusa trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który uchylił wyrok sądu pierwszej instancji. W uzasadnieniu wyroku NSA podkreślił, że w omawianej sprawie zasadnicze znaczenie ma to, że podatnik jest podatnikiem VAT opodatkowanym na zasadach ogólnych. Jest rolnikiem i prowadzi gospodarstwo rolne. Doszło do czynności, której przedmiotem była część gospodarstwa rolnego, na której podatnik prowadził działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych. NSA podkreślił ścisły związek gruntu z prowadzonym przez podatnika gospodarstwem rolnym, który prowadzi je jako zarejestrowany czynny podatnik VAT, a zatem grunt ten stanowi składnik majątkowy służący prowadzeniu działalności gospodarczej.
Zachodzi więc związek dokonanej transakcji z prowadzoną działalnością gospodarczą. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego omawiana dostawa nieruchomości stanowiącej część gospodarstwa rolnego stanowi dostawę dokonywaną przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.
W konsekwencji NSA orzekł, że przeniesienie własności i otrzymanie odszkodowania za przejęcie z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa prawa własności działki gruntu, wchodzącej w skład opodatkowanego podatkiem VAT na zasadach ogólnych gospodarstwa rolnego, na podstawie specustawy drogowej w świetle art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT podlega opodatkowaniu VAT.
