Omacnica prosowianka to najgroźniejszy a zarazem najtrudniejszy do zwalczania szkodnik występujący w uprawach kukurydzy w Polsce. Do monitorowania omacnicy prosowianki wykorzystywane są trzy podstawowe metody.
Omacnica prosowianka pojawia się w zasiewach zwykle od czerwca i żeruje do momentu zbioru plonu ziarna, po czym nadal pozostaje na stanowisku do wiosny kolejnego roku, ale tym razem jest ukryty jest w resztkach pożniwnych.
Ponieważ gąsienice ponad 90% swojego życia spędzają w ukryciu wewnątrz tkanek roślin, a zarazem okres ich intensywnego żerowania przypada w czasie, gdy rośliny mają ponad 2 metry wysokości, stąd też są częściowo odcięte od świata zewnętrznego, a zarazem ich zwalczanie stanowi problem techniczny, bo trzeba dysponować odpowiednim sprzętem do opryskiwania roślin, jeżeli w gospodarstwie chce się stosować produkty aplikowane nalistnie. Duże jednak gospodarstwa zwykle taki sprzęt mają, w tym rozwijają się usługi zabiegowe w regionach „kukurydzianych”.
Choć omacnica prosowianka od 2009 roku zasiedla cały kraj, to pokrywa go nierównomiernie, stąd są rejony bardzo nią zagrożone, jak i takie, w których nikt sobie nią, póki co głowy nie zaprząta (zapewne do czasu aż powiększy populacje).
Plantacja plantacji nierówna, na co też wpływają lokalne warunki środowiska mniej lub bardziej mu sprzyjające, w tym podejmowane przez plantatorów działania profilaktyczne, które mają zapobiec namnożeniu się owada na ich polach.
To zróżnicowanie pojawu omacnicy prosowianki na poszczególnych polach jest duże, ale zarazem powoduje, że każde stanowisko należy monitorować na jego pojaw, ale i szkodliwość w danym sezonie. To są cenne informacje pozwalające zastosować odpowiednią strategię zwalczania gatunku – albo utrzymać dotychczasową profilaktykę albo wdrożyć bezpośrednie zwalczanie.
Choć w Polsce rozwija się ochrona biologiczna kukurydzy na co duży wpływ miały dopłaty z ekoschematów, zwłaszcza dotyczącego integrowanej produkcji, to nie oznacza to, że ochrona chemiczna nie jest stosowana. Jest i w wielu przypadkach musi być wdrażana by ratować wysokość oraz jakość plonu.
Obojętnie jednak od metody zwalczania szkodnika, konieczne jest wdrożenie monitoringu jego występowania, w tym dla potrzeb sygnalizacji optymalnego terminu zwalczania. Nie ma technicznej możliwości przy długim nalocie szkodnika tak zaplanować zwalczanie, by w pełni zabezpieczyć rośliny przed szkodnikiem, ale nie o to chodzi w ochronie roślin – celem jest ograniczenie populacji, a nie eksterminacja gatunku.
Monitoring omacnicy prosowianki
Aktualnie do monitorowania omacnicy prosowianki wykorzystywane trzy podstawowe metody:
- obserwacja lotu motyli z wykorzystaniem pułapek feromonowych,
- użycie do odłowu motyli pułapek świetlnych,
- analiza roślin na obecność jaj i wylęgających się gąsienic.
Te sposoby pozwalają na ustalenie terminów wykonania zabiegów zwalczania czy to jaj (metoda biologiczna z kruszynkiem) czy też młodych gąsienic szkodnika (metoda biologiczna z mikroorganizmami oraz metoda chemiczna z insektycydami).
Pewnym uzupełnieniem do stosowania pułapek na motyle jest izolator entomologiczny w którym obserwuje się wylot motyli ze słomy kukurydzianej, a także metoda sum temperatur efektywnych wskazująca na potencjalny termin wylotu motyli z resztek pożniwnych bazująca na systematycznym wzroście temperatur, które mają kluczowy wpływ na szybszy bądź wolniejszy rozwój szkodnika w resztkach pożniwnych i terminy jego wylotu.
Izolator entomologiczny to coraz częściej stosowane urządzenie pozwalające wykryć termin pierwszych wylotów motyli omacnicy z resztek pożniwnych kukurydzy. Taki izolator to zwykły worek lub konstrukcja z drewna/metalu z drobnooczkowej siatki, do wnętrza której jesienią lub bardzo wczesną wiosną wkłada się pocięte fragmenty łodyg kukurydzy (najlepiej 50 i więcej) we wnętrzu których są zimujące gąsienice omacnicy. Izolator zawsze musi być przetrzymywany na zewnątrz pomieszczenia. Ma imitować warunki jakie są na polu pokukurydzianym, gdzie szkodnik zimuje. Izolator wskazuje, kiedy szkodnik zaczyna wylatywać ze słomy i daje informacje, kiedy ustawiać inne urządzenia do jego wyłapywania bądź kiedy zacząć obserwować rośliny. Ważnym walorem izolatora jest też to, że pokazuje, kiedy wylatują samce, kiedy samice i jaka płeć dominuje.
Pułapki feromonowe – służą do obserwacji nalotu motyli na uprawy kukurydzy. W Polsce stosuje się głównie wabiki zwabiające tylko samce, choć są także sprowadzane do kraju takie, które mogą odławiać obie płcie. Zazwyczaj używa się pułapek typu trójkątnego lub kominowego. W pierwszym przypadku motyle przyklejają się do podłogi lepowej a w drugim wpadają do pojemnika, w którym umieszcza się pasek owadobójczy. Pułapki instalaluje się od końca maja i co najmniej dwa razy w tygodniu sprawdza aż do końca lipca. Sprawdza się, kiedy szkodnik się pojawia po raz pierwszy i kiedy jest szczyt jego nalotu. Póki co, pułapki feromonowe ustępują znacząco skuteczności pułapce świetlnej.
Pułapki świetlne (samołówki) – są to jedne z najprecyzyjniejszych aktualnie urządzeń stosowanych do monitorowania pojawu motyli omacnicy prosowianki na kukurydzy. Pozwalają monitorować samce i samice. W tego typu urządzeniach czynnikiem zwabiającym motyle obojga płci jest światło, a elementem łapiącym motyle najczęściej pojemnik z preparatem owadobójczym o działaniu gazowym (np. octanem etylu lub chloroformem). W zależności od źródła prądu wyróżnia się trzy rodzaje pułapek świetlnych – zasilane prądem sieciowym (lub agregatem prądotwórczym), akumulatorowe oraz solarne. Mogą być pułapki o dużej mocy żarówki, średniej, jak i małej (głównie LED-y). W praktyce największe znaczenie mają pułapki akumulatorowe z żarówką w postaci świetlówki emitującej fale UV, które są prostsze w obsłudze i bardziej mobilne. Pułapki świetlne uruchamia się od czerwca do końca lipca, początkowo wystarczy 1-2 razy w tygodniu, ale od lipca poleca się 2-3 razy je uruchamiać w tygodniu, gdyż to wtedy wzrasta liczba nalatujących motyli na uprawę.
Analiza na obecność jaj i wylęgających się gąsienic – jest to pracochłonny sposób poszukiwania szkodnika bezpośrednio na roślinach, ale pomocny, gdyż uzupełnia metody mniej efektywne typu izolator czy pułapka feromonowa. Obserwacje wykonuje się zwykle od połowy czerwca do trzeciej dekady lipca. Można się w nich skupić na pasach brzeżnych uprawy, gdzie zwykle owad składa najwięcej jaj. Analiza polega na obserwowaniu pojawu świeżych złóż jaj oraz pustych osłonek jajowych świadczących o wylęgu gąsienic. Obserwacje prowadzi się przeglądając co najmniej dwa razy w tygodniu po minimum 50 kolejnych roślin w rzędzie w 4 miejscach plantacji. Im więcej obserwowanych roślin tym analiza dokładniejsza.
Ochrona chemiczna
Zastosowanie ochrony chemicznej jest jedną z metod możliwych do wykorzystania w zasiewach kukurydzy. Metoda ta skierowana jest do zwalczania wylęgających się z jaj gąsienic, chociaż trzeba pamiętać, że jeżeli zabieg jest wykonywany w godzinach wieczornych i nocnych, a także, gdy używa się insektycyd o kontaktowym działaniu nieselektywnym, to ogranicza się także część motyli jaka w tym czasie jest obecna w uprawie.
Aby wykonać samo zwalczanie szkodnika należy dysponować odpowiednim sprzętem np. opryskiwaczami szczudłowymi bądź o podwyższanych belkach, ale które poruszają się w łanie stworzonymi na etapie siewów drogami przejazdowymi. W metodzie chemicznej w zależności od zagrożenia ze strony omacnicy prosowianki zaleca się wykonanie 1–2 zabiegów opryskiwania roślin za pomocą zarejestrowanych insektycydów. Liczbę zabiegów dopiera się do poziomu szkodliwości omacnicy prosowianki w minionym roku, ale i latach wcześniejszych. Tam, gdzie owad nie uszkadzał więcej niż 40% roślin jeden zabieg jest zwykle wystarczający. W innych sytuacjach dwa opryskiwania roślin mogą być zasadne, tym bardziej, gdy stwierdzi się liczne naloty motyli na pola uprawne.
Pierwszy zabieg przeprowadza się zwykle pod koniec pierwszej lub na początku drugiej dekady lipca, gdy rozpoczyna się liczny wylęg gąsienic ze złóż jaj. Drugi zabieg (podstawowy termin zwalczania gatunku) wykonuje się zwykle 7–10 dni później, w okresie szczytu wylęgu szkodnika, co ma miejsce zwykle pod koniec drugiej lub na początku trzeciej dekady lipca.
Na rozwój gatunku ma bardzo duży wpływ pogoda, która może przyspieszać go lub opóźniać, dlatego corocznie terminy zabiegów muszą być indywidualnie dobierane pod konkretne gospodarstwo na podstawie monitoringu. Warto pamiętać, że w warunkach wysokich temperatur w ciągu dnia i nocą, od momentu złożenia jaj do wylęgu gąsienic upływa zaledwie 4-7 dni. Gdy jest chłodno, to proces ten ulega rozciągnięciu nawet do 10-12 dni. Warto zatem nie tylko obserwować szkodnika w pułapkach bądź na roślinach, ale także analizować temperaturę. Opady deszczu, silne wiatry, gradobicia, duże wahania temperatury, chłody to czynniki zaburzające lot motyli, proces składania jaj i wylęg gąsienic.
W tabeli podano wykaz zarejestrowanych w kukurydzy insektycydów do zwalczania młodych gąsienic omacnicy prosowianki w 2024 roku. Przy stosowaniu dwóch zabiegów należy użyć preparaty z odmiennych grup chemicznych celem oddalania w czasie ryzyka uodparniania się szkodnika na stosowane środki ochrony roślin.
Insektycydy nalistne do ograniczania gąsienic omacnicy prosowianki w 2024 roku
