Stosując okrywy, można zabezpieczyć uprawy przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, znacznie przyspieszyć zbiory, jak również ochronić rośliny przed chorobami, szkodnikami i chwastami. Trzeba jednak odpowiednio dobrać okrywę do uprawy i celu, jaki chcemy uzyskać.
Głównym celem przyświecającym produkcji ogrodniczej jest uzyskanie jak najwyższych, wolnych od pozostałości chemicznych, dobrej jakości plonów. Wzrost świadomości społecznej konsumentów dodatkowo wymusza na producentach warzyw nie tylko dbałość o plon i ochronę środowiska oraz jego bioróżnorodność, ale także minimalizację zagrożeń w procesie produkcji.
Zgodnie z tymi oczekiwaniami, na terenie Unii Europejskiej wprowadzono obowiązek prowadzenia ochrony upraw metodą integrowaną, która polega na łączeniu metod biologicznych, agrotechnicznych, fizycznych i chemicznych, w celu ograniczenia uszkodzeń powodowanych przez agrofagi. Łączenie różnych metod ochrony zmniejsza ilość zużywanych insektycydów, ponieważ ochronę chemiczną wprowadza się tylko wówczas, gdy pozostałe metody nie są wystarczająco efektywne.
Jedną z metod wpływających na poprawę zdrowotności warzyw, jest używanie przez producentów, na coraz szerszą skalę, różnego rodzaju okryw. Stosowane są one jako ściółki lub kładzione bezpośrednio na rośliny, bez użycia dodatkowych konstrukcji. Okrywy te mają za zadanie poprawę warunków wzrostu roślin oraz ochronę przed patogenami. W ogrodnictwie używane są folie perforowane i zwykłe, różnej grubości włókniny oraz markizety.
Folie
W produkcji ogrodniczej najwcześniej zaczęto używać folii perforowanych. Folie używane do bezpośredniego przykrywania roślin muszą być cienkie – grubości 0,03-0,06 mm. Grubsze, a tym samym cięższe, mogłyby zgnieść i zniszczyć rośliny. W takiej folii na 1m2 znajduje się, w zależności od przeznaczenia, od 50 do 150 otworów, przeważnie o średnicy około 10 mm. Mniej dziurek powinna mieć folia, której używa się do przyspieszenia wschodów roślin i początkowego wzrostu siewek, natomiast folia przewidziana do dłuższego pozostawania na roślinach musi mieć gęściejszą perforację, przeważnie 100 – 150 otworów/1m2.
Folię na zagony nakłada się najczęściej tuż po siewie lub po posadzeniu rozsady. Przykrywana gleba powinna być dość wilgotna. Folia nie może być naprężona – musi leżeć swobodnie, z pewnym "zapasem", aby rosnące rośliny podnosiły ją na sobie, nie odkształcając się. Leżąca na zagonie folia musi być dobrze umocowana, zabezpieczona przed podmuchami wiatru. Brzegi folii najprościej jest przysypać ziemią, obciążyć workami z piaskiem lub kamieniami.
Takie osłony najczęściej wykorzystywane są we wczesnowiosennej uprawie warzyw znoszących niską temperaturę – kapusty, kalafiora, rzodkiewki, marchwi, czy kopru. Folie, jako najbardziej transparentne z okryw, przepuszczają dużą ilość światła, podnoszą temperaturę wokół roślin i utrzymują wilgotność na odpowiednim poziomie. Chronią również siewki przed niewielkimi przymrozkami i przed intensywnymi opadami deszczu.
Niestety, największą ich wadą jest sposób perforacji. Przez stosunkowo duże otwory z łatwością przedostają się szkodliwe owady, które w tak sprzyjających warunkach klimatycznych (wyższa temperatura) i przy obfitości pokarmu, mogą się w bardzo krótkim czasie namnożyć i poważnie zaszkodzić naszej uprawie. Dodatkową trudnością jest prowadzenie lustracji takiej uprawy i ewentualne zwalczanie szkodników, wymagające każdorazowego zdejmowania osłon. Folia nie powinna być również stosowana w uprawie roślin o delikatnych liściach, gdyż w słoneczne dni w miejscach stykania się mokrej folii z roślinami, może dochodzić do powstawania poparzeń słonecznych liści.
Włókniny
Agrowłókniny produkowane są z włókien polipropylenowych. Mają nieregularną, posplataną strukturę z odciśniętymi rowkami, dzięki czemu przepuszczają wodę i pozwalają na swobodną cyrkulację powietrza. Do okrywania roślin stosuje się włókniny w kolorze białym, przepuszczające wystarczającą ilość światła do wzrostu roślin. Dzięki niewielkiemu ciężarowi i elastyczności, nie doprowadzają one do odkształcania się roślin w trakcie wzrostu, zapewniają natomiast bardziej stabilne warunki termiczne i wilgotnościowe dla uprawy.
Zastosowanie agrowłóknin chroni rośliny przed przymrozkami i niskimi temperaturami, silnym wiatrem, gradobiciem i zanieczyszczeniami. Ograniczone zostaje parowanie wody z gleby, natomiast dzięki porowatej strukturze możliwe jest swobodne przesiąkanie wody opadowej. Jednak ich największą zaletą jest możliwość ochrony upraw przed szkodliwymi owadami, a nawet gryzoniami czy ptakami. Jest to szczególnie ważne, ponieważ na rynku nie ma insektycydowych zapraw nasiennych, a zastosowanie włóknin jest często jedyną możliwością ochrony wschodów przed szkodnikami takimi, jak śmietki czy połyśnica marchwianka.
Do okrywania roślin w czasie wegetacji najczęściej używane są włókniny o gramaturze od 17 do 30 g/m2. Te grubsze są droższe, ale też bardziej odporne na rozrywanie, co jest istotne w ochronie przed szkodnikami. Aby włóknina spełniła swoje zadanie musi być bardzo dokładnie dociśnięta do podłoża ze wszystkich stron, a pojawiające się rozdarcia jak najszybciej łatane.
Na okrywanie włókniną bardzo dobrze reagują warzywa kapustne, sałata, kalarepa, rzodkiewka, marchew, seler, ogórki, ziemniaki wczesne oraz warzywa uprawiane z rozsady jak papryka, pomidor, a także truskawki.
W sprzedaży można spotkać również grubsze włókniny, o gramaturze od 30 do 50 g/m2. Służą one do okrywania roślin w okresie zimowym, aby chronić rośliny przed niskimi temperaturami i wysuszającym wiatrem, szczególnie w bezśnieżne zimy. Są one stosowane do okrywania warzyw zimujących w gruncie, np.: cebuli ozimej, pietruszki naciowej, szpinaku, sałaty, porów czy roszponki. Włókniny te służą również do okrywania iglaków, drzew oraz krzewów źle znoszących zimowe mrozy, takich jak winorośle, wrzośce, młode iglaki, rododendrony czy magnolie.
Markizety
Oddzielną grupę okryw stanowią markizety – tkaniny przypominające bardzo gęsto tkaną firankę, o otworkach średnicy do 1,5mm. Charakteryzują się tymi samymi cechami, co włókniny, ale są od nich znacznie trwalsze i odporniejsze na uszkodzenia. Odpowiednio konserwowane (czyszczone i suszone po zdjęciu z uprawy) mogą być użytkowane przez kilka sezonów. Ze względu na większą odporność na rozrywanie, stosuje się je na roślinach o silniejszym wzroście, a nawet mocuje na niskich konstrukcjach (mini tunele) nad rzędami roślin.
Ściółkowanie
Oddzielnym zagadnieniem jest drugi sposób użytkowania okryw – jako ściółki zabezpieczającej uprawę przed chwastami. Jednym z materiałów, używanych do ściółkowania, są czarne folie polietylenowe. Ograniczają one wzrost chwastów, zmniejszają parowanie i utratę wody z gleby, poprzez wzrost temperatury wspomagają rozwój systemu korzeniowego roślin oraz zapobiegają brudzeniu się nisko rosnących owoców i kwiatów. Niestety, folie, jako materiał do ściółkowania, mają wiele wad. Są wrażliwe na uszkodzenia i rozdarcia – w takich miejscach następuje gwałtowny wzrost chwastów. Przy tym uniemożliwiają one prowadzenie jakichkolwiek uprawek mechanicznych w trakcie wzrostu roślin. Są nieprzepuszczalne dla wody opadowej, co może prowadzić do nadmiernego przesuszania gleby w pobliżu roślin. Jednak największą ich wadą jest problem z utylizacją. Folie praktycznie nie ulegają biodegradacji, muszą więc być corocznie dokładnie zbierane z pola i utylizowane w specjalistycznych zakładach.
Mniejszym zagrożeniem dla środowiska są folie biodegradowalne, wyprodukowane z naturalnego polimeru, jakim jest skrobia. Mają one tę zaletę, że po kilku tygodniach od położenia, w warunkach wysokiej wilgotności i temperatury, ulegają rozkładowi pod wpływem mikroorganizmów glebowych. Folia po założeniu ściśle przylega do gleby, a po zakończeniu uprawy, jej pozostałości mogą być przyorane lub wywiezione na kompost.
Więcej zalet, jako materiał ściółkujący mają włókniny. Do ściółkowania gleby stosuje się agrowłókniny w kolorze czarnym, brązowym lub zielonym, o gramaturze od 50 do 100 g/m2. Poprzez podwyższenie temperatury oraz wilgotności w glebie, tworzą one specyficzny mikroklimat, który w znacznym stopniu przyczynia się do utrzymania optymalnych warunków dla rozwoju roślin. Włóknina ogranicza również parowanie i utratę wody z gleby jednocześnie pozostając przepuszczalną dla wody opadowej i powietrza, co znacznie ogranicza możliwość porażenia roślin przez choroby.
Przed nałożeniem osłon konieczne jest dokładne zwalczenie chwastów, zwłaszcza wieloletnich, które, rosnąc w tak sprzyjających warunkach, będą silniej konkurować z roślinami uprawianymi. Dodatkowo, rosnące chwasty mogą podnosić i dziurawić osłony, umożliwiając swobodny dostęp szkodnikom, co w tak sprzyjających warunkach może doprowadzić do szybkiego ich namnożenia i poważnie zagrozić uprawie.
