Odchwaszczanie chemiczne czy mechaniczne?

Umożliwienie wzrostu roślin w środowisku wolnym od chwastów jest jednym z podstawowych warunków uzyskania dobrych i wysokiej jakości plonów roślin warzywnych. Obecność chwastów na plantacji może powodować m.in. opóźnienie terminu dojrzewania, pogorszenie jakości i wartości biologicznej warzyw, utrudnienie zbiorów czy też obniżenie plonów co sprawia, że warzywa wymagają skutecznych metod ochrony przed chwastami.

Chwastami określamy rośliny, których obecność na polu wśród roślin uprawnych jest niepożądana. Mogą to być gatunki uprawne np. chrzan czy ziemniak na polu z cebula czy tez żyto w uprawie selera. Jednak największe zagrożenie dla warzyw stanowią chwasty właściwe, czyli rośliny dzikie.

Walka o wodę, pokarm i światło
Chwasty stanowią konkurencje dla roślin warzywnych w walce o wodę, pokarm i światło, co prowadzi do pogorszenia warunków wegetacji. Chwasty, zwłaszcza wieloletnie, ukorzeniają się bardzo głęboko (np. mlecz polny do 50 cm, powój polny i skrzyp polny – do ponad 100 cm.). Silny i głęboko sięgający system korzeniowy powoduje lepsze wykorzystanie wody – pobierana przez chwasty ilość składników pokarmowych przewyższa niejednokrotnie tą zbieraną z przeciętnie osiąganym plonem. Szybko wyrastające ponad roślinę uprawna chwasty zabierają rośliną światło – przy silnie zachwaszczonym polu intensywność światła na wysokości warzyw może ulec zmniejszeniu nawet o ponad 80%. Wiele chorób i szkodników przenosi się na warzyw za pośrednictwem chwastów – patogen kiły kapusty m.in. z gorczycy polnej i innych chwastów należących do rodziny kapustnych na warzywa, a np. niszczyk zjadliwy występuje m.in. na przytyli czepnej, czy mątwik burakowy m.in. na komosie białej. Wskutek pogorszenia warunków wegetacji nie tylko plon jest niższy, opóźnia się również termin dojrzewania, a co za tym idzie termin zbioru – w przypadku cebuli nawet o dwa tygodnie. Chwasty dodatkowo utrudniają przeprowadzenie na polu zabiegów ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami oraz przeprowadzenie zbioru niektórych warzyw jak szpinak i cebula.
Zachwaszczenie, zależnie od gatunku i odmiany, długości okresu wegetacji, systemu uprawy, terminu siewu lub sadzenia, a także od przebiegu warunków klimatycznych w różnym stopniu zagraża roślinom warzywnym. Szczególnie groźne są chwasty w pierwszych tygodniach wegetacji. Suma strat spowodowanych zachwaszczeniem na ogół przewyższa straty spowodowane przez szkodniki. Dlatego czasami przy niewielkim nasileniu chorób czy szkodników można zrezygnować z ich zwalczania. W przypadku chwastów taka sytuacja zdarza się niezmiernie rzadko. Straty w plonach na skutek zachwaszczenia mogą wynosić od kilku nawet do 100%, w przypadku zaniechania odchwaszczenia w roślinach wolno rosnących i słabo zakrywających glebę m.in. cebula, marchew, pietruszka, por z siewu.

Główny zabieg ochrony
Prawie wszystkie zabiegi agrotechniczne prowadzone na polu służą m.in. zwalczaniu chwastów, dlatego zwalczanie chwastów jest obecnie uważane za główny zabieg ochrony roślin. W produkcji towarowej najpowszechniej chwasty zwalcza się chemicznie. Często ponad 50 % zużytych środków ochrony roślin to herbicydy, które stanowią podstawową grupę pestycydów. Skuteczność działania herbicydów zależy od użytego preparatu, jego dawki, rodzaju i wilgotności gleby, fazy rozwoju chwastów i rośliny uprawnej oraz od temperatury (10-20°C), ważna jest również wiedza na temat typu gleby, a zwłaszcza jej zasobności w substancję organiczną i wielkość kompleksu sorpcyjnego.

Selektywne i nieselektywne
Herbicydy w zależności od zakresu działania dzielimy na selektywne (niszczące chwasty i nie uszkadzające roślin uprawnych lub wywołujące przejściowe ich uszkodzenia, nie wpływające ujemnie na plon) m.in. Avalon Dyspersyjny 450 SC, Treflan 480 EC i nieselektywne (niszczące całą roślinność na danym terenie) np. Reglone 200 SL czy też Roundup 360 SL. Herbicydy nieselektywne mogą być stosowane, gdy konieczne jest zniszczenie wszystkich pojawiających się chwastów przed siewem nasion czy sadzeniem rozsady, albo przed wzejściem rośliny uprawnej. Te o działaniu selektywnym mogą być stosowane pogłównie na rosnące rośliny. Skuteczność działania środka selektywnego maleje w miarę wzrostu chwastów i praktycznie kończy się kiedy osiągnie on fazę 4 liści właściwych. Niemal wszystkie herbicydy selektywne, użyte w nadmiernej dawce lub w nieodpowiedniej fazie wzrostu rośliny uprawnej mogą spowodować jej uszkodzenie. W warzywnictwie stosuje się w większości wymienione już wcześniej herbicydy o szerokim spektrum działania niszczące wiele gatunków chwastów jednoliściennych i dwuliściennych. Wąski zakres działania mają natomiast m.in. graminicydy – herbicydy służące do niszczenia chwastów jednoliściennych np. Leopard 05 EC, jak również zwalczające oprócz chwastów jednorocznych także perz rozłogowy np. Fokus Ultra 100 EC czy Fusilade Super 150 EC.

Dolistne i/lub doglebowe
Biorąc pod uwagę drogę wnikania preparatu do chwastów wyróżnia się: herbicydy dolistne (wnikające do rośliny przez liście) np. Basagran 600 SL, herbicydy doglebowe (wnikające do wschodzących kiełków, korzeni i części podliścieniowych przebijających się przez powierzchnie gleby w trakcie w schodów) np. Treflan 480 EC oraz herbicydy nalistne i doglebowe (wnikające obiema drogami) np. Avalon Dyspersyjny 450 SC. Herbicydy dolistne powinny być stosowane wyłącznie po wzejściu chwastów, doglebowe – tylko przed ich wzejściem, natomiast o działaniu dolistno-doglebowym w obu terminach. Dawka herbicydów doglebowych powinna być dostosowana do fizycznych i chemicznych właściwości gleby. Należy także po ich zastosowaniu unikać zabiegów mechanicznego wzruszenia roli w międzyrzędziach bez uzasadnionego powodu, gdyż prowadzi on do zerwania ochronnej warstewki herbicydu z opryskanej powierzchni i wydatnie skraca okres działania go w glebie.
W grupie herbicydów dolistnych można wyodrębnić kontaktowe (parzące) i systemiczne (układowe). Herbicydy doglebowe działają wyłącznie systemicznie. Herbicydy kontaktowe zwykle niszczą części nadziemne roślin, nie uszkadzając korzeni. Stosuje się je do niszczenia chwastów dwuliściennych jednorocznych. Działają skutecznie na młode rośliny. Rośliny starsze mimo zahamowania rozwoju nie giną, a chwasty wieloletnie odrastają nawet po zniszczeniu nadziemnej części rośliny. Herbicydy systemiczne niszczą różne organy chwastów oddalone często od miejsc wniknięcia herbicydu. Kontaktowe działają szybko, proces niszczenia roślin przez herbicydy systemiczne jest dłuższy.

W określonej fazie
Wykonywanie chemicznych zabiegów zwalczania chwastów w trakcie wzrostu roślin warzywnych powinno być wykonywane w określonej fazie rozwoju rośliny uprawnej. Dla warzyw uprawianych z siewu przypada to na fazę dwóch liści właściwych, zaś przy sadzeniu rozsady – po zregenerowaniu systemu korzeniowego i wznowieniu normalnych funkcji życiowych, czyli na ogół po 14 dniach. Szczególnie ostrożnie należy stosować herbicydy przy uprawie warzyw na zbiór pęczkowy. W tym przypadku herbicydy należy stosować jedynie powschodowo. Odmiany wczesne są w tym przypadku bardziej wrażliwe na działanie herbicydów od odmian późnych tego samego gatunku, dotyczy to również roślin nie uprawianych na pęczki (jak pomidor czy rośliny motylkowe).

Selektywność działania
Stosowanie herbicydów na plantacjach warzyw poza wszystkimi zaletami stwarza jednak określone problemy: między innymi te wynikające z ich selektywnego działania. Gatunki chwastów słabo niszczone lub odporne na działanie herbicydów zyskują dodatkowa przestrzeń do rozwoju i następuje tzw. kompensacja czyli intensywne rozmnożenie gatunków roślin odpornych na dany preparat. Pojawia się też problem szkodliwości nowych gatunków, które dotychczas nie były groźne lub występowały sporadycznie. Niektóre gatunki roślin warzywnych odchwaszczane są tylko jednym herbicydem, który może mieć stosunkowo wąski zakres zwalczania chwastów. Istotne znaczenie dla producentów warzyw z tego powodu nabiera rozszerzenie asortymentu środków przeznaczonych do odchwaszczania.