W produkcji ziemniaka wiele problemów nastręczają choroby, szczególnie zaraza ziemniaka, alternarioza, czy też czarna nóżka i mokra zgnilizna bulw powodowane przez patogeny bakteryjne. Jak do tej pory nie mamy w kraju radykalnych metod i preparatów chemicznych, które ograniczyłyby skutecznie występowanie chorób bakteryjnych ziemniaka. N
Jednakże konsekwentne stosowanie niektórych środków zaradczych pozwoliłoby na zmniejszenie nasilenia tych chorób na terenie kraju, zwłaszcza w latach o dużej ilości opadów. Znając drogi rozprzestrzeniania się bakterii i możliwości infekcji roślin i bulw, można ograniczyć i zmniejszyć ich liczbę podczas całego procesu produkcji ziemniaków. Przestrzeganie pewnych zasad i warunków podczas zbioru, prawidłowe zwalczanie zarazy ziemniaka i suchej zgnilizny ograniczające porażenie bulw, zmniejsza również niebezpieczeństwo rozwoju mokrej zgnilizny bulw.
Choroba przechowalnicza
Mokra zgnilizna to najpowszechniejsza z chorób bakteryjnych występujących w okresie przechowywania. Zakażone bakteriami bulwy ciemnieją i gniją. Miąższ ulega rozmiękczeniu i zamienia się w płynną, silnie cuchnącą masę. Skórka zainfekowanej bulwy często pozostaje nieuszkodzona i dopiero na skutek ucisku ulega rozpadowi. Do zdrowych bulw bakterie wnikają nawet przez nieznaczne uszkodzenia skórki, a także przez znajdujące się naturalne otwory, przetchlinki. Choroba rozwija się intensywniej na bulwach przechowywanych w złych warunkach (podwyższona temperatura i wilgotność, źle wietrzone pomieszczenie).
Dodatkowo infekcji bulw sprzyjają skaleczenia i uszkodzenia powstałe w czasie ich zbioru, szkodniki, a także ranki powstające na bulwach porażonych przez inne patogeny. Zakażone bulwy tworzą nowe ogniska mokrej zgnilizny prowadząc do masowego rozprzestrzeniania się choroby. Takie ogniska mogą prowadzić do rozpadania się całej partii przechowywanego materiału. Mokra zgnilizna bulw może się rozwijać już w temperaturze 2 – 40C, a jej wzrost sprzyja rozwojowi choroby. W praktyce wszystkie odmiany ziemniaka są porażane przez bakterie wywołujące mokrą zgniliznę, a największe zagrożenie stanowi forma utajona występująca w bulwach bezobjawowo.
Zakażone sadzeniaki
Następstwem obecności bakterii w sadzeniakach i sprzyjających warunków do ich rozwoju jest czarna nóżka występująca na roślinach ziemniaka w okresie wegetacji. Objawy choroby mogą występować na plantacji już od wschodów roślin do końca wegetacji.
W okresie wschodów można zauważyć, że część roślin nie wzeszła i widoczne są puste miejsca na plantacji tzw. braki wschodów. Bulwy takie nie kiełkują, gniją i mają postać cuchnącej, klejącej się mazi.
Po wschodach roślin (maj-czerwiec) od podstawy łodyg widoczne są ciemne lub zupełnie czarne, błyszczące mokre plamy. Porażone pędy ziemniaka przełamują się tuż nad powierzchnią redlin i można je łatwo wyciągnąć z gleby, gdyż gniciu ulegają również i korzenie. Przy zgnieceniu łodygi wydziela się charakterystyczny, cuchnący zapach. Liście chorych roślin są jasnozielone lub żółte i zwijają się łyżeczkowato. Młode rośliny zaatakowane przez bakterie zazwyczaj obumierają, nie wytwarzając plonu, stanowiąc ognisko choroby. Źródłem występowania czarnej nóżki w tym czasie jest przeważnie zakażony sadzeniak, który nie uległ zgniliźnie po wysadzeniu.
W pełni okresu wegetacji tzw. wtórna zgnilizna łodyg. Objawy chorych roślin są podobne do tych po wschodach ziemniaka, jednak występują w różnych miejscach łodygi. W praktyce najczęściej czarną nóżkę spotyka się na jednej lub kilku łodygach krzaka. Często objawy gnicia zaczynają się od skaleczeń łodygi, nie koniecznie od jej podstawy. Ta forma choroby jest niebezpieczna, gdyż większość bulw spod tych roślin może być zainfekowana bakteriami. Bakterie wywołujące objawy pochodzą często ze stert odpadowych, chorych roślin pozostawionych w pobliżu plantacji.
Pod koniec okresu wegetacyjnego tzw. uogólniona, szczególnie po obfitych opadach deszczu. W tym przypadku bakterie spłukiwane są z liści i łodyg na powierzchnię gleby i bulwy potomne.
Co sprzyja epidemii?
Nasilenie epidemii czarnej nóżki ziemniaka zależy w znacznym stopniu od temperatury i wilgotności powietrza panującej w pierwszej połowie okresu wegetacji rośliny. Dodatkowo obecności choroby sprzyjają, uprawa ziemniaków na glebach cięższych, bardziej wilgotnych powodujących często otwieranie i przerastanie przetchlinek bulw ułatwiających wnikanie bakterii zwłaszcza w latach o dużej ilości opadów deszczu, a także uszkodzenia roślin podczas prowadzonych rutynowych zabiegów ochronnych.
Najskuteczniejszym środkiem zaradczym będzie właściwy dobór stanowiska pod uprawę ziemniaka, nie powinno się wybierać stanowisk wilgotnych i zimnych, a przy częstym występowaniu choroby w określonym rejonie lepiej jest nieco opóźnić termin sadzenia. Zbiór bulw przeprowadzać w pełni ich dojrzałości, w sprzyjających warunkach atmosferycznych (bezdeszczowa pogoda) oraz unikać uszkodzeń mechanicznych. Ziemniaki przeznaczone do przechowywania należy wcześniej przesortować w celu przeprowadzenia kontroli zdrowotności bulw, jako głównego źródła chorób. Występowaniu czarnej nóżki w sezonie można również uniknąć poprzez racjonalne nawożenie azotowe. Zbyt duże dawki nawozu powodują wybujałość roślin i zwiększają ich podatność na patogeny. Przestrzeganie zasad higieny prac polowych (czyszczenie maszyn) oraz magazynowania może także ograniczać w przenoszeniu się źródeł choroby.
Zdrowe sadzeniaki
Ważnym elementem ochrony przed czarną nóżką i mokrą zgnilizną jest wykorzystanie do uprawy zdrowego materiału sadzeniakowego. Wiele kwestii spornych między odbiorcą, a producentem stanowią tzw. wady ukryte, takie których nie można stwierdzić w momencie odbioru ziemniaków (porażenie wirusami, bakteriami powodującymi czarną nóżkę, zarazę ziemniaka, występowanie patogenów kwarantannowych i domieszka innych odmian). Np. braki wschodów roślin spowodowane gniciem bulw po posadzeniu (utajone porażenie bakteriami) mogą być podstawą roszczeń na drodze sądowej w wyniku poniesionych strat. Warunkiem, jednak jaki musi spełnić poszkodowany producent jest wcześniejsza sygnalizacja złej jakości zakupionego materiału, oraz sam powinien wykazać prawidłowe obchodzenie się z sadzeniakami zarówno w czasie transportu, przechowywania, przygotowania do sadzenia, czy prawidłowe warunki polowe.
Selekcja negatywna
W okresie wegetacji bardzo ważnym czynnikiem hamującym rozprzestrzenianie bakterii jest wykonanie selekcji negatywnej, zwłaszcza pierwszej. Rośliny chore w początkowym etapie rozwoju są potencjalnym źródłem bakterii. Ponadto prawidłowa i terminowo przeprowadzona selekcja wpływa na zmniejszenie gnicia bulw w czasie przechowywania i pojaw choroby w roku następnym.
Selekcja negatywna, której liczba zabiegów jest uzależniona od przeznaczenia plonu z danej plantacji powinna być wykonana kilkakrotnie. Na plantacji nasiennej materiału kwalifikowanego powinno się ją wykonać trzykrotnie, a na towarowych dwukrotnie. Pierwszą selekcję należy przeprowadzić gdy rośliny ziemniaka mają wysokość od 15 do 20cm, drugą w pełni kwitnienia roślin, a trzecią w 2-3 tygodnie po drugiej selekcji. Chore rośliny łącznie z bulwą mateczną i młodymi bulwami należy usunąć poza obręb plantacji. Zabieg ten ogranicza występowanie wtórnych źródeł infekcji w czasie wegetacji roślin.
Niszczenie źródeł infekcji odgrywa często decydującą rolę w ochronie roślin przed następstwem zakażeń.
IHAR – ZNiOZ w Boninie
Foto: czarna nóżka
