Ochrona ze wskazaniem

Straty plonu w wyniku występowania i rozwoju agrofagów wynoszą w skali globalnej ponad 40%. Przy zaniechaniu ochrony chemicznej wysokość strat wzrasta prawie dwukrotnie i wynosi 70%. Także w Polsce na uprawach ziemniaka w ostatnich latach obserwujemy wzrost strat powodowanych przez zarazę ziemniaka. Obecnie ich wysokość przy zaniechaniu ochrony chemicznej lub jej niewłaściwym prowadzeniu wynosi ponad 50%.

W rozpoczynającym się sezonie wegetacyjnym plantatorzy będą musieli podjąć szereg decyzji związanych z prowadzeniem ochrony swoich plantacji. Decyzje dotyczące sposobu prowadzenia ochrony uzależnione są od odporności odmiany, wczesności, kierunku uprawy, rodzaju środków ochrony zastosowanych do jej prowadzenia i najważniejsze, przeciwko jakim agrofagom będzie ona skierowana.
Do najgroźniejszych chorób zagrażających plantacjom ziemniaka w sezonie wegetacyjnym w Polsce zaliczyć możemy: zarazę ziemniaka, alternariozę ziemniaka oraz czarną nóżkę.
Zapobieganie występowaniu czarnej nóżki na plantacjach ziemniaka opiera się głównie na prawidłowym i terminowym wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych. W sezonie wegetacyjnym zwalczanie czarnej nóżki prowadzone jest głównie za pomocą przeprowadzania selekcji negatywnych, których ilość jest uzależniona od stopnia nasilenia choroby oraz przeznaczenia uprawianych ziemniaków. Pierwszą selekcję negatywną należy wykonać, kiedy rośliny osiągną wysokość 15-20 cm (pod koniec wschodów). Jest to zabieg bardzo ważny, bo prawidłowe jej przeprowadzenie eliminuje możliwość roznoszenia choroby (usuwając z plantacji bulwę mateczną i porażoną roślinę eliminujemy źródło materiału infekcyjnego). Druga selekcja negatywna powinna być wykonana w okresie kwitnienia a trzecia około dwóch tygodni później. Taka ilość selekcji jest wymagana na plantacjach nasiennych, na pozostałych kierunkach uprawy zalecane jest wykonanie przynajmniej dwóch selekcji.

Czerwcowa alternarioza i zarazaTermin wystąpienia na plantacjach alternariozy i zarazy ziemniaka jest uzależniony od warunków meteorologicznych i odporności uprawianej odmiany. Średni termin wystąpienia objawów alternariozy w Polsce to 50-70 dni od daty sadzenia. Na podstawie badań przeprowadzonych w ostatnich latach w ZNiOZ w Boninie najwcześniejsze terminy wystąpienia alternariozy stwierdzano w województwach lubelskim, pomorskim, mazowieckim, łódzkim i dolnośląskim około 50-55 dni po sadzeniu. Generalnie jednak na terenie kraju choroba występuje najczęściej w miesiącu czerwcu, a szczególnie w jego drugiej i trzeciej dekadzie.
Zwalczanie alternariozy w sezonie wegetacyjnym to przede wszystkim prowadzenie ochrony chemicznej, którą rozpoczynamy od momentu wystąpienia pierwszych objawów choroby na roślinach ziemniaka.
Średni termin pojawu zarazy ziemniaka w Polsce według badań ankietowych wynosił 60-80 dni od daty sadzenia. Jednak w ostatnich latach coraz częściej obserwowany jest wcześniejszy termin wystąpienia choroby, który zmusza plantatorów do wcześniejszego rozpoczynania ochrony chemicznej podwyższając tym samym koszty jej prowadzenia. W obecnym czasie długość prowadzenia ochrony chemicznej przy odmianach o dłuższym okresie wegetacji wynosi ponad 3 miesiące.

Trzy systemy ochrony
Istotnym elementem, mającym duży wpływ na skuteczność prowadzonej ochrony chemicznej, jest termin jej rozpoczynania. Obecnie w Polsce, są w użyciu trzy systemy prowadzenia ochrony.
Systemem najczęściej stosowanym jest tzw. ochrona uproszczona. Zabiegi ochronne są prowadzone od momentu zwierania się roślin w międzyrzędziach (przy uprawie wąskiej do 67,5 cm) i w rzędach (uprawa w rozstawie 75 cm i więcej).
Drugi z systemów to ochrona intensywna – oparta na wykorzystaniu faz fenologicznych roślin (stadia wzrostu) w uprawie. Zabiegi są rozpoczynane od momentu powstania potencjalnego ryzyka wystąpienia choroby, np. od zakończenia fazy wschodów ziemniaka lub od osiągnięcia przez rośliny wysokości 10-15 cm. Aplikację fungicydów prowadzi się rutynowo, co 7-10 dni.
Systemem ochrony najmniej rozpowszechnionym jest ochrona zrównoważona, która jest oparta o wykorzystanie do wyznaczania terminów kolejnych zabiegów ochronnych systemu decyzyjnego (DSS). Działa on w oparciu o komputerowe wyliczanie na podstawie licznych parametrów (temperatura, wilgotność względna powietrza, data wschodów, rodzaj zastosowanego środka ochrony roślin oraz przewidywany termin zbioru), tzw. indeksu ryzyka wystąpienia choroby. W momencie zaistnienia takiego ryzyka system nakazuje wykonanie zabiegu ochronnego. Liczne badania przeprowadzone w ZNiOZ w Boninie na systemie NegFry potwierdzają skuteczność jego działania i ograniczenie liczby zabiegów ochronnych w zależności od odporności uprawianej odmiany o 30 do 40%.

Jak działają fungicydy?
Duży wpływ na ograniczanie rozwoju zarazy ziemniaka ma oprócz terminu zastosowania zabiegu ochronnego właściwy dobór środków ochrony roślin (tabela 1). Obecnie zarejestrowane środki ochrony roślin do zwalczania zarazy ziemniaka możemy podzielić według sposobu działania na cztery grupy.

Pierwsza to środki o działaniu powierzchniowym (kontaktowym), które działają tylko na powierzchni liści lub łodygi. O skuteczności jego działania decyduje sposób naniesienia na powierzchnię rośliny. Im dokładniejsze jest pokrycie cieczą roboczą (środek + woda) tym lepszy jest efekt działania. Środki z tej grupy nie przemieszczają się w roślinie i działają tylko w miejscu jego naniesienia tworząc szczelną barierę niedopuszczającą do wniknięcia sprawcy wgłąb rośliny. Jednak wraz ze wzrostem rośliny zostaje bariera ta zostaje rozszczelniona i ze względu na taki sposób działania odstępy między jednym a następnymi zabiegami nie powinny być dłuższe niż 7-10 dni. Środki z tej grupy wskazane jest stosować do pierwszych zabiegów profilaktycznych, kiedy rośliny ziemniaka nie weszły jeszcze w fazę intensywnego rozwoju masy liści i łodyg a następnie, gdy rośliny zakończyły już fazę intensywnego rozwoju (po kwitnieniu).

Kolejna grupa to środki (fungicydy) o działaniu wgłębnym. Są to najczęściej mieszaniny dwóch rodzajów substancji aktywnej i zakres ich działania jest szerszy w porównaniu do fungicydów o działaniu powierzchniowym. Połączenie dwóch rodzajów substancji aktywnej sprawia, że fungicydy te działają na powierzchni rośliny i maja zdolność do przemieszczania się na kilka warstw komórek wgłąb rośliny tworząc tym samym pełniejszą ochronę przed infekcją. Ze względu na zdolność do częściowej penetracji rośliny fungicydy o działaniu wgłębnym są zalecane do pierwszych zabiegów przy prowadzeniu tzw. ochrony uproszczonej, kiedy zabiegi rozpoczynamy w momencie zwierania się roślin w rzędach lub międzyrzędziach i kiedy nie jesteśmy w stanie ocenić czy doszło już do rozwoju infekcji na plantacji. W przypadku, kiedy nie ma wysokiego zagrożenia rozwoju infekcji to można fungicydy z tej grupy stosować do końca okresu wegetacji.

Fungicydy o działaniu układowym stanowią kolejną grupę środków ochrony przeznaczonych do zwalczania zarazy ziemniaka. Są to, tak jak fungicydy o działaniu wgłębnym, mieszaniny dwóch rodzajów substancji aktywnej, z których jedna zabezpiecza roślinę na powierzchni a druga działa wewnątrz rośliny zabezpieczając ją przed rozwojem sprawcy choroby. Ze względu na zdolność do przemieszczania się substancji wewnątrz rośliny fungicydy z tej grupy stanowią doskonałe zabezpieczenie roślin ziemniaka w okresie ich najintensywniejszego wzrostu (od fazy wschodów do końca kwitnienia).

Ostatnią grupę stanowią fungicydy o działaniu układowo-wgłębnym. Jest to najnowsza grupa środków chemicznych stanowiących połączenie właściwości fungicydów o działaniu wgłębnym i układowym. Tak jak fungicydy układowe środki z tej grupy są zalecane do stosowania, kiedy rośliny intensywnie budują swoją zieloną część i kiedy warunki temperaturowo-wilgotnościowe panujące wewnątrz redlin są najbardziej sprzyjające wystąpieniu i rozwojowi infekcji chorobowej.

Ważne, jak chronić
Ważnym, ale często pomijanym, aspektem mającym wpływ na skuteczność prowadzonej ochrony chemicznej jest sposób przeprowadzenia zabiegu ochronnego. Warto zwrócić uwagę na stan opryskiwacza, sprawdzić szczelność wszystkich połączeń, wydatek cieczy z dysz, aby uzyskać jednolite pokrycie cieczą roboczą na całej opryskiwanej powierzchni. Jest to bardzo istotna zwłaszcza przy stosowaniu herbicydów, gdzie zbyt wysoka dawka może powodować poparzenia roślin.
W przypadku stosowania fungicydów warto jest zastanowić się nad doborem właściwego rodzaju dysz, które zapewnią równomierne pokrycie na całej opryskiwanej powierzchni. Także doboru dysz można dokonać pod względem uniknięcia znoszenia cieczy roboczej na skutek występowania porywów wiatru, który przy sile przekraczającej 4 m/s nie są w stanie zapewnić równomiernego pokrycia roślin. Rozwiązaniem pozwalającym na uniknięcie skutków zmiennych kierunków wiatru jest zastosowanie dysz antyznoszeniowych lub dysz z dodatkowym strumieniem powietrza, które mogą ten problem zminimalizować pozwalając na prowadzenia zabiegu nawet w tak zmiennych warunkach.
Niewskazane jest także prowadzenie zabiegu ochronnego przy silnej operacji słonecznej, gdyż następuje szybkie odparowanie substancji aktywnej i spada skuteczność zastosowanego środka ochrony roślin. W przypadku zbyt dużego zgromadzenia się roztworu roboczego na roślinie a szczególnie na końcach liści może przy wysokiej temperaturze dojść do nekrotyzacji tkanki liści zmniejszając tym samym powierzchnię asymilacyjną, dzięki której rośliny gromadzą plon. Najbezpieczniej jest wykonać zabieg ochronny w godzinach wieczornych, kiedy temperatura powietrza jest trochę niższa i kiedy rośliny zdążą ostygnąć.

Tabela 1. Wykaz środków ochrony roślin zarejestrowanych do zwalczania alternariozy i zarazy ziemniaka.

* – kolor niebieski – środki zarejestrowane do zwalczania alternariozy ziemniaka