Uprawa warzyw pod osłonami ma na celu uzyskanie jak najwcześniejszego plonu dobrej jakości. Oprócz, wymagających budowy odpowiednich konstrukcji tuneli, w warzywnictwie bardzo często używa się osłon kładzionych bezpośrednio na rośliny. Są one tańsze i łatwiejsze w stosowaniu, a również pozwalają uzyskać wczesny i wysoki plon. Wykonuje się je z folii perforowanej (100 lub 500 otworów na 1 m2) lub włókniny polipropylenowej popularnie nazywanej agrowłókniną.
Takie osłony najczęściej wykorzystywane są we wczesnowiosennej uprawie warzyw znoszących niską temperaturę – kapusty głowiastej, kalafiora, brokułu, rzodkiewki, marchwi, sałaty czy kopru. Na mniejszą skalę płaskie osłony są używane do przykrywania na zimę warzyw zimujących w gruncie, przeznaczonych na zbiór wczesnowiosenny – porów, pietruszki, rabarbaru, szparagów. Osłony te przepuszczają dostateczną ilość światła, utrzymują ciepło i wilgotność na odpowiednim poziomie, chronią w okresach chłodu czy przed intensywnymi opadami deszczu, są również prostym sposobem ochrony kiełkujących nasion i rozsady przed ptactwem i szkodnikami. W związku z ciągle postępującym kurczeniem się asortymentu insektycydów zarejestrowanych do ochrony warzyw oraz całkowitym brakiem insektycydowych zapraw nasiennych, stosowanie osłon coraz częściej staje się jedyną dostępną formą ochrony warzyw przed szkodnikami. Do tego celu używa się agrowłókniny o różnej gęstości lub markizety – tkaniny przypominające gęsto tkaną, gładką firanę. Stosowane osłony tworzą barierę mechaniczną, uniemożliwiającą owadom dostanie się do rośliny. Niestety ograniczają również dostęp producentowi, dlatego rzeczą najważniejszą przy uprawie pod tego typu osłonami jest właściwy wybór stanowiska i bardzo dokładne przygotowanie pola pod uprawę.
Przygotowanie pola
Pole przeznaczone pod tunele foliowe czy uprawy pod płaskimi osłonami powinno być wolne od szkodników glebowych: rolnic, drutowców, pędraków, larw leni i komarnic oraz tych gatunków szkodników, które w różnych stadiach rozwojowych zimują w glebie lub w resztkach pożniwnych m.in. śmietek, połyśnicy marchwianki, niektórych gatunków mszyc, wciornastków. Aby to sprawdzić, w okresie jesiennym, gdy temperatura otoczenia utrzymuje się powyżej 10oC, należy zdjąć warstwę ziemi na głębokość około 20 cm z powierzchni 1 m2, przesiać ją przez sito i ustalić liczbę znalezionych rolnic, drutowców i pędraków. Takie odkrywki należy wykonać po przekątnej pola w 3 – 5 miejscach w zależności od powierzchni uprawy. Progiem zagrożenia jest obecność w przypadku rolnic – 6 gąsienic na 1 m2, drutowców – 2 szt. na 1 m2, pędraków: w uprawie ogórka, sałaty, kapusty – 2 – 3 szt. na 1 m2, w uprawie marchwi, pietruszki, buraków ćwikłowych – 5 – 10 szt. na 1 m2.
Największy wpływ na ograniczenie ilości szkodników glebowych mają, poprzedzające uprawę, jesienne uprawki glebowe, a zwłaszcza głęboka orka zimowa. Wykonując uprawki glebowe trzeba pamiętać o dokładnym przyorywaniu stosowanych jesienią nawozów organicznych, a zwłaszcza obornika, który wiosną może przywabiać wiele gatunków muchówek, m.in. śmietki i połyśnicę oraz o usunięciu lub przyoraniu resztek pożniwnych, na których zimuje wiele szkodników, m.in. mszyca kapuściana, wciornastki, zmieniki.
Równie ważnym elementem, ograniczającym ilość szkodników glebowych, jest właściwie ułożony płodozmian, czyli następstwo roślin po sobie na danym stanowisku, przez okres kilku lat. Należy pamiętać o tym, żeby przerwa w uprawie roślin z tej samej rodziny wynosiła co najmniej 4 do 6 lat. W przeciwnym wypadku może dojść do zjawiska kompensacji, czyli nadmiernego namnożenia się szkodników żerujących na różnych gatunkach warzywach należących do jednej rodziny. Ważne jest również unikanie sąsiedztwa roślin długo kwitnących (lucerna, koniczyna, rzepak), przyciągających wiele gatunków szkodników, których samice przed złożeniem jaj odżywiają się nektarem.
Konieczna ochrona przed chwastami i szkodnikami
Przed nałożeniem osłon konieczne jest dokładne zwalczenie chwastów, które rosnąc w tak sprzyjających warunkach będą silniej konkurować z roślinami uprawianymi. Dodatkowo, rosnące chwasty mogą podnosić i dziurawić osłony, umożliwiając swobodny dostęp szkodnikom, co w tak sprzyjających warunkach może doprowadzić do szybkiego ich namnożenia i poważnie zagrozić uprawie.
Stosowanie osłon jest bardzo skutecznym sposobem zabezpieczania upraw przed szkodnikami w początkowej fazie wzrostu roślin. Zawsze jednak istnieje niebezpieczeństwo, że na wskutek niedokładnego przykrycia bądź przerwania osłony owady dostaną się pod nią i zagrożą uprawie. Konieczne wtedy jest przeprowadzenie zabiegów ochronnych przy użyciu insektycydów. W takim przypadku rzędy trzeba odsłonić, przeprowadzić zabieg opryskiwania, po czym w miarę szybko, ponownie szczelnie osłonić rzędy włókniną, wymieniając lub naprawiając przy okazji ewentualne uszkodzenia w osłonie.
Ochrona chemiczna warzyw uprawianych w tunelach i pod płaskimi osłonami jest zależna od gatunku uprawianej rośliny i szkodnika.
Ochrona kapustnych
W przypadku warzyw kapustnych wczesne odmiany są uszkadzane przede wszystkim przez śmietkę kapuścianą, pchełki i mszyce. Najskuteczniejszą metodą ochrony prze mszycami jest podlewanie rozsady w wielodoniczkach na 2 dni przed sadzeniem cieczą użytkową sporządzoną z Confidoru 200 SL lub Kohinoru 200 SL, każdy w stężeniu 0,025%. Połączenie zabiegu podlewania z zastosowaniem osłon bardzo skutecznie chroni młode rośliny kapusty przed mszycami. Zabieg ten ogranicza również występowanie śmietki i pchełek. W przypadku tych dwóch szkodników, jeżeli na osłoniętych roślinach zaobserwujemy objawy żerowania konieczne będzie opryskanie roślin jednym z dostępnych insektycydów (m.in. Karate Zeon 050 CS, Kung-Fu 050 CS, LambdaCe Z 050 CS).
Ochrona marchwi i pietruszki
Dla marchwi i pietruszki największym zagrożeniem w okresie wiosennym jest połyśnica marchwianka i mszyce: ondulująca, głogowo-marchwiana i wierzbowo-marchwiana. Połyśnica zimuje w ziemi w postaci poczwarki (bobówki). Wiosną, wydostając się z ziemi może trafić wprost pod zastosowaną osłonę gdzie będzie miała bardzo korzystne warunki rozwoju. Larwy pierwszego pokolenia połyśnicy mogą uszkodzić do kilku roślin marchwi. Po zaobserwowaniu dorosłych muchówek i pierwszych objawów żerowania należy zastosować Dursban 480 EC, Owadofos Extra 480 EC, Pyrinex Extra 480 EC lub Pyrifos Gold 480 EC. Mszyce żerujące na młodej naci doprowadzają najczęściej do jej skręcania i żółknięcia. Do zwalczania mszyc można użyć Pirimor 500 WG lub Roztoczol Extra 050 CS. Ochrona rzodkiewki
Najważniejszymi szkodnikami rzodkiewki są śmietka kapuściana i pchełki. Pod okryciami z folii, gdzie panuje wyższa wilgotność, mogą pojawić się również skoczogonki i larwy ziemiórek. W uprawie rzodkiewki zarejestrowane są tylko środki do zwalczania pchełek (m.in. Karate Zeon 050 CS, Kung-Fu 050 CS, LambdaCe Z 050 CS, Sherpa 100 EC). W przypadku pozostały szkodników zastosować można tylko, opisane wcześniej, zapobiegawcze metody agrotechniczne.
Ochrona kopru i sałaty
Dla kopru i sałaty największe zagrożenie wiosną stanowią mszyce. Dokładne zabezpieczenie tych upraw jest bardzo ważne, ponieważ już niewielka obecność mszyc praktycznie dyskwalifikuje plon do sprzedaży. Bardzo ważne jest systematyczne sprawdzanie roślin, co najmniej raz w tygodniu przez cały okres wegetacji i opryskanie ich w momencie zauważenia pierwszych owadów. Progiem zagrożenia są pojedyncze osobniki zaobserwowane na roślinie. Do zwalczania mszyc na obu gatunkach roślin zarejestrowany jest Pirimor 500 WG. Zabieg należy powtórzyć w miarę potrzeby. Prowadzone są również badania z działającymi odstraszająco związkami chemicznymi, pochodzącymi z roślin żywicielskich, na których owady te zimują. Testowana mieszanina lotnych związków uzyskanych z czarnej porzeczki maskowała obecność związków wydzielanych przez sałatę, przyciągających mszycę porzeczkowo-sałatową. W dużym stopniu ograniczało to stopień zasiedlenia sałaty przez kolonie tego szkodnika. W uprawie sałaty duże szkody mogą wyrządzać również ślimaki. Są trudne do zauważenia, ponieważ żerują w nocy, a w ciągu dnia kryją się pomiędzy liśćmi sałaty lub w innych kryjówkach. Progiem zagrożenia jest zaobserwowanie do 10% uszkodzonych roślin. Głównymi sprawcami szkód są ślimaki nagie – głównie śliniki i pomrowiki.
Uporczywe ślimaki
Zwalczanie ślimaków na małych powierzchniach upraw polega na ich zbieraniu lub wyłapywaniu przy pomocy różnych przynęt i pułapek np. ustawionych skośnie do ziemi desek, kartonów, pod którymi w ciągu dnia ślimaki będą się chować. Ukrywające się tam ślimaki trzeba zbierać codziennie i niszczyć. Można też stosować tzw. pułapki piwne – wkopane w ziemię naczynia, do których wlewa się piwo. Pułapki te są bardzo atrakcyjne dla ślimaków – przywabione do pułapki osobniki wpadają do środka i się topią. Na większych powierzchniach stosuje się zwalczanie chemiczne polegające na rozsypaniu granulatów wokół roślin lub wzdłuż brzegów zagonów: Mesurol Alimax 02 RB, Ślimax 04 GB. Zabieg zaleca się wykonać na suchą glebę, wieczorem, kiedy jest największa aktywność szkodnika. Podczas bezdeszczowej pogody można też w ten sam sposób rozsiewać nawozy: kainit pylisty albo wapno palone pyliste, które działają parząco. Ślimaki mające kontakt z tymi substancjami giną w wyniku odwodnienia organizmu – jest ono spowodowane wydzieleniem dużej ilości śluzu potrzebnego do pozbycia się tych środków.
Uwaga na ptaki
Nietypowym zagrożeniem dla upraw prowadzonych na polu pod osłonami mogą być także ptaki. Młode rośliny często są zjadane przez gołębie i krukowate (gawrony, kawki). Zaobserwowano też, że często celem ataków jest sama włóknina, którą ptaki wykorzystują do budowy gniazd. W ochronie roślin i osłon przed ptakami zalecane są obecnie tylko metody mechaniczne, które obejmują środki odstraszające, działające na wzrok i słuch ptaków, oraz środki niedopuszczające tych zwierząt bezpośrednio do roślin. Mogą to być: strachy”, wiatraczki, błyszczące przedmioty (folia, szkło, blacha), rozpięte nad powierzchnią pola sznurki lub nici (bawełniane nici białe lub w jasnych kolorach są dobrze widoczne na tle ziemi i ptaki ich unikają).
“
