Rośliny pobierają z gleby kilkadziesiąt pierwiastków, jednak zasadniczą rolę w ich procesach życiowych pełni zaledwie kilkanaście. Rośliny o dużych wymaganiach pokarmowych względem określonego pierwiastka, wyróżniają się szczególną wrażliwością na jego niedobór w glebie, co objawia się wyjątkowo wyraźnie na części nadziemnej rośliny, zwłaszcza liściach.
Pierwiastki można podzielić na dwie grupy: makro- i mikroelementy. Do pierwszej z nich, pobieranych przez rośliny w ilościach od kilkunastu do 200-300 kg w przeliczeniu na plon z 1 ha zalicza się: azot (N), fosfor (P), potas (K), magnez (Mg), wapń (Ca) i siarkę (S). Spośród nich w największej ilości pobierany jest azot i potas, przez niektóre rośliny także wapń i siarka.
Zróżnicowana reakcja roślin na niedobór makroelementów
Objawy niedoboru azotu, fosforu, potasu, magnezu widoczne są w pierwszej kolejności na starszych częściach rośliny, zwłaszcza liściach. Objawy niedoboru wapnia i siarki, także mikroelementów na młodszych częściach rośliny.
Dla przykładu niedobór fosforu widoczny jest głównie na roślinach tworzących plon z organów generatywnych, w postaci nasion czy ziarna. Dotyczy to zwłaszcza rzepaku i roślin bobowatych uprawianych na nasiona, a przede wszystkim zbóż: kukurydzy, prosa i sorga.
Niedobór potasu jest szczególnie widoczny na roślinach tworzących duże ilości biomasy wegetatywnej, np. pastewnych, w tym traw na łąkach i pastwiskach, poza tym okopowych, kukurydzy, tytoniu, chmielu.
Niedobór siarki występuje częściej na roślinach z rodziny kapustowatych (w tym rzepaku i różnych gatunkach kapust) i amarylkowatych (cebuli, czosnku, pora).
Niedobór wapnia często widoczny jest na roślinach z rodziny kapustowatych i bobowatych, poza tym pomidorach, papryce i sałacie.
W przypadku magnezu, a zwłaszcza azotu, niedobór widoczny jest dość wyraźnie na wszystkich roślinach, choć w większym stopniu tworzących dużą biomasę roślinną.
Typowe objawy niedoboru makrooelementów na roślinach
Azot – zahamowany wzrost, rośliny chlorotyczne (jasnozielone), pędy krótkie, cienkie. Liście małe, przedwcześnie żółkną i opadają, poczynając od najstarszych. Słabe krzewienie zbóż lub wyrastanie (u roślin dwuliściennych) z kątów liści pędów bocznych. Ograniczone tworzenie organów generatywnych (zawiązków kwiatowych, owoców i nasion), bądź ich tracenie (opadanie) w okresie wegetacyjnym. Poza tym skrócenie okresu wegetacji, przyśpieszone dojrzewanie, a w efekcie niskie plony o obniżonej jakości, głównie zawartości białka.
Fosfor – zahamowany wzrost korzeni i części nadziemnych roślin, krótsze i cienkie pędy. Łodygi i liście w dolnej (najstarszej) części roślin z charakterystycznym różowo-fioletowym przebarwieniem. Liście zbóż wąskie, wydłużone (strzeliste), wcześniej zasychają i opadają. Słabe kwitnienie i owocowanie.
Potas – rośliny w okresach z niedoborem wody i wysoką temperaturą, wcześniej rano tracą turgor i późno go wieczorem odzyskują, a wiec długo utrzymuje się w okresie dobowym zwiędły pokrój roślin. W konsekwencji zachwiana jest gospodarka wodna roślin i tworzenie asymilatów (cukrów), poza tym zahamowany wzrost oraz słabiej wykształcony system korzeniowy. Główne objawy niedoboru to chloroza a następnie nekroza brzegów i wierzchołka starszych liści. Poza tym zamieranie pędów głównych oraz tworzenie licznych pędów bocznych (podobnie jak w przypadku niedoboru boru).
Magnez – składnik chlorofilu, u zbóż tzw. paciorkowatość albo perełkowatość liści, czyli ciemnozielonych skupień chlorofilu, co tworzy sznur perełek, w pierwszej kolejności na starszych liściach. W przypadku roślin dwuliściennych chloroza między nerwami starszych liści (nerwy pozostają zielone).
Wapń – słabo rozwinięte (śluzowate) korzenie, zwłaszcza boczne i włośnikowe. Młode liście poskręcane i powyginane, starsze nieregularne o postrzępionych brzegach. Zamieranie wierzchołka pędów i kwiatostanów, sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców papryki i pomidora, gorzka plamistość podskórna jabłek.
Siarka – przypomina objawy niedoboru azotu, ale w pierwszej kolejności objawia się na młodszych liściach. Poza tym na roślinach rzepaku jasno-żólte lub białawe kwiaty, nie oblatywane przez pszczoły. Gorsze wiązanie łuszczyn i nasion rzepaku, niskie plony.
Jak ratować uprawy przy widocznych objawach niedoboru składników
Przy widocznym niedoborze makroelementów na roślinach, w okresie ich późnowiosennej i letniej wegetacji ratunkiem może być ich pogłówne stosowanie. Doglebowo można jeszcze wysiać nawozy azotowe, głównie saletrę amonową. Zasadny może być też późny wysiew siarczanu magnezu w postaci kizerytu lub doglebowej formy tego nawozu, w tym nawozu MagSul, najlepiej przed spodziewanym deszczem. Na ogół bezsensowne jest późne doglebowe stosowanie nawozów P, K i Ca, gdyż w niewielkim stopniu zostaną wykorzystane. Przy widocznych objawach ich niedoboru, ratunkiem może być dolistne 2-3 krotne wniesienie wybranych nawozów, z podwyższoną zawartością P2O5 (zwykle powyżej 50 proc.), K2O (zazwyczaj około 40 proc.) oraz CaO (od kilku do około 30 proc.). Dobry efekt można tez uzyskać dostarczając dolistnie azot w moczniku oraz magnez i siarkę stosując jedno- lub siedmiowodny siarczan magnezu. Wprawdzie dolistne dokarmianie roślin makroelementami nie zaspokoi potrzeb pokarmowych roślin, ale złagodzi ich niedobór, z korzyścią dla poprawy plonów i ich jakości.
