Wyleganie zbóż jest jednym z głównych czynników spadku plonu i jakości ziarna. Temu niekorzystnemu zjawisku można zapobiegać stosując odpowiedni retardant. N
Owies siewny jest niedocenianym gatunkiem zboża, mimo, że posiada bardzo dobre walory odżywcze. Ziarno owsa zawiera dobrze przyswajalne białko oraz łatwo strawne kwasy tłuszczowe. Ponadto bogate jest w sole mineralne (wapń, magnez, żelazo, fosfor) i witaminy (B1, B2, B6 i E, K i PP). Aby uzyskać zdrowe i dorodne ziarno plantacja owsa powinna być należycie chroniona przed konkurencyjnym działaniem chwastów, chorób i szkodników.
Ważnym zagadnieniem, często nienależycie niedocenianym wśród producentów owsa, jest ochrona łanu przed wyleganiem. Wyleganie jest bowiem jednym z głównych czynników powodujących straty ilościowe i zmiany jakościowe w plonie ziarna. Wielkość tych strat jest uzależniona od stopnia wylegania i terminu jego wystąpienia. Ocenia się, ze największe obniżenie plonu wskutek wylęgnięcia łanu powstaje w okresie wytwarzania wiechy (zmniejszenie masy 1000 ziaren, wzrost ilości pośladu). Rośliny wyległe w fazach wcześniejszych łatwiej wracają do pozycji pionowej, natomiast wyleganie występujące w fazie dojrzałości mlecznej lub później w małym stopniu wpływa na ilość wytworzonego ziarna, jedynie w tym czasie może być przyczyną utraty walorów jakościowych ziarna. W łanie wylęgniętym następuje zakłócenie prawidłowego przebiegu procesu fotosyntezy oraz pobierania wody i składników pokarmowych. Prowadzi to do zahamowania rozwoju roślin, a także zwiększenia ryzyka pojawienia się chorób grzybowych. Wylęgnięte zboże to także utrudniony zbór mechaniczny i większe koszty zbioru.
Owies wśród zbóż ma najmniejsze wymagania klimatyczno-glebowe, jednak bardzo wrażliwy jest na niedobór wody , szczególnie w okresie od strzelania w źdźbło do wiechowania. Wrażliwość owsa na odczyn gleby jest niewielka, jednak wysokiemu plonowaniu sprzyja pH powyżej 5,5. Tempo wzrostu roślin owsa w początkowym okresie wegetacji jest powolne, co stwarza dobre warunki do zachwaszczenia zasiewów. Na plantacji, na której nie wykonano zabiegu chwastobójczego, a występuje silne zachwaszczenie, zastosowanie retardanta (regulatora wzrostu) spowoduje skrócenie źdźbeł i może stworzyć jeszcze lepsze warunki do rozwoju chwastów. Dlatego stosowanie regulatora wzrostu należy zawsze uwarunkowywać stanem zachwaszczenia i w zależności od sytuacji na polu korzystnie jest wykonać wcześniejszy zabieg chwastobójczy.
Najbardziej zagrożony wyleganiem jest owies rosnący na glebach żyznych, przy wysokim poziomie nawożenia azotowego. Ponadto niedobór potasu i gęsty siew oraz atakujące choroby są ważnymi czynnikami sprzyjającymi wyleganiu. W latach o ciepłej i wilgotnej pogodzie w czerwcu łany owsa są bardzo gęste i jeżeli rośliny są wysokie (około 1m) wystarczy nawet niewielki opad atmosferyczny podłączany z wiatrem, aby doszło do wylegania. O potrzebie stosowania retardantów w owsie można wnioskowana na podstawie przewidywanych plonów. Z pewnym uproszczeniem można założyć, że przy plonach owsa przekraczających 3-4 t/ha prawdopodobieństwo wylegania jest bardzo duże i zastosowanie retardanta będzie konieczne. Straty plonu spowodowane wyleganiem mogą wahać się od kilku do kilkunastu procent, a nawet więcej. Trzeba pamiętać także, że jakość ziarna jest wtedy znacznie gorsza, a co jest bardzo ważne, gdy zebrany plon przeznaczony jest na cele spożywcze.
Podatność zbóż na wyleganie nie zależy tylko od warunków atmosferycznych (tj. rozkładu i ilości opadów w okresie wegetacyjnym), typu gleby, zastosowanej agrotechniki i nawożenia azotowego, ale przede wszystkim od uprawianego gatunku i wybranej odmiany. Owies siewny wśród gatunków zbóż jarych, odznacza się większą skłonnością na wyleganie, a jego naturalna odporność na wyleganie jest bardzo silnie warunkowana wszystkimi wyżej wymienionymi czynnikami.
W uprawie owsa jest niewiele zarejestrowanych preparaty do ochrony przed wyleganiem. W ostatnim czasie dopuszczony do stosowania został retardant Stabilan 750 SL, który od wielu lat zalecany jest w pszenicy ozimej i jarej. Jest to pierwszy środek z grupy regulatorów wzrostu, opartych na substancji aktywnej chlorek chloromekwatu (popularnie zwanej CCC), oficjalnie zalecany i dopuszczony do stosowania w uprawie owsa siewnego. Chlorek chloromekwatu wynika do roślin przed wszystkim przez liście, w niewielkim stopniu jest pobierany przez korzenie. Następnie przemieszcza się do stożków wzrostu, w których blokuje biosyntezę giberelin. Takie działanie hamuje tworzenie się hormonów wzrostu podłużnego roślin i dlatego następuje skracanie długości międzywęźli. CCC hamując wzrost źdźbeł wpływa na ich usztywnienie oraz zwiększenie średnicy i grubości ścian źdźbeł, przez co rośliny stają się bardziej stabilne.
W uprawie owsa Stabilan 750 SL zalecany jest w jednej dawce 1,5 l/ha, natomiast jego termin stosowania obejmuje dość długi okres wegetacji tej rośliny. Zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie-instrukcji stosowania Stabilan 750 SL można aplikować na rośliny owsa będące w fazie strzelania w źdźbło aż do fazy 4-5 kolanka. Wyniki badań wykonane w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu potwierdzają retardacyjne działanie oraz pełne bezpieczeństwo tego środka w stosunku do roślin owsa siewnego (Tabela 1).
Tabela 1
| Obiekt | Termin zabiegu | Wysokość roślin | Uszkodzenia w % | Wyleganie (%) | ||
| 2002 | 2003 | 2002 | 2003 | |||
| Kontrola (bez zabiegu) | – | 84,6 | 77,6 | 0 | 65 | 0 |
| Stabilan 750 SL | A | 76,7 | 72,5 | 0 | 0 | 0 |
| Stabilan 750 SL | B | 77,7 | 61,1 | 0 | 0 | 0 |
|
A – w faziestrzelania w źdźbło owsa (pierwsze kolano widoczne) – BBCH 31-32 B – w fazie 4-5 kolanka (BBCH 34-35) Wyleganie oceniono jako procentowe wyleganie powierzchni poletka(0-100%) |
||||||
Ważną korzyścią wynikająca ze stosowania regulatorów wzrostu jest uzyskiwanie wysokiego potencjału plonotwórczego. Stosowanie retardantów przyczynia się wzrostu plonu ziarna, masy 1000 ziaren, a ziarniaki są bardziej jednorodne i wyrównane. Dzięki stosowaniu retardantów uzyskuje się ziarno dobrej jakości konsumpcyjnej, jak i doskonały materiał siewny. Z tego powodu regulatory wzrostu szczególnie polecane są w produkcji nasiennej. W badaniach prowadzonych w Instytucie Ochrony Roślin potwierdzono plonotwórcze działanie retardanta Stabilan 750 SL na rośliny owsa (Tabela 2).
Tabela 2
| Obiekty | Termin zabiegu | Masa 1000 ziaren(g) | Plon (t/ha) | ||
| 2002 | 2003 | 2002 | 2003 | ||
| Kontrola | – | 38,6 | 23,2 | 4,87 | 3,72 |
| Stabilan 750 SL | A | 41,9 | 22,2 | 5,34 | 3,94 |
| Stabilan 750 SL | B | 40,9 | 19,7 | 5,47 | 3,84 |
|
A – w faziestrzelania w źdźbło owsa (pierwsze kolanko widoczne) – BBCH 31-32 B – w fazie 4-5 kolanka (BBCH 34-35 |
|||||
Zasady stosowania
Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapoznać się z ogólnymi zasadami stosowania regulatorów wzrostu. Ważnym czynnikiem wpływającym na efektywność zabiegu jest odpowiednia temperatura i wilgotność powietrza. Retardanty nie powinno się stosować w temperaturze powietrza poniżej 10 0C, natomiast maksymalna dopuszczalna temperatura podczas opryskiwania nie może przekraczać 250C. Zabieg nie powinien być wykonywany podczas bardzo silnego nasłonecznienia, a także przed spodziewanym deszczem lub na rośliny mokre i chore.
Dr Roman Kierzek
Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu
