W 2023 r. w całej Unii Europejskiej wszczęto około 1500 dochodzeń w związku z nieuczciwymi praktykami handlowymi w łańcuchu dostaw żywności. Około 17% zakończyło się stwierdzeniem naruszenia karanego grzywną. Najczęściej wykrywano opóźnienia w płatnościach, żądanie od dostawcy płatności za magazynowanie i działania marketingowe. Około 41% wykrytych nieuczciwych praktyk zidentyfikowano na poziomie handlu detalicznego (47% w 2022 r.), 36% na poziomie przemysłu spożywczego (27% w 2022 r.) i 22% na poziomie handlu hurtowego (25% w 2022 r.).
Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie z wdrażania w Unii Europejskiej dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności. Dyrektywa ta została przyjęta w roku 2019 a zaimplementowana przez państwa członkowskie UE w roku 2022.
„Łańcuch dostaw żywności charakteryzuje się różnym stopniem koncentracji. Jeśli ponad 95% podmiotów w przemyśle spożywczym i sektorze detalicznym to mikroprzedsiębiorstwa lub małe przedsiębiorstwa, na rynku dominuje niewielka liczba dużych firm występujących w roli nabywców. Z kolei sektor rolniczy, w którym znajduje się 9,1 mln gospodarstw, pozostaje bardzo rozdrobniony (średnia wielkość gospodarstwa w UE wynosi 17,4 ha)” – czytamy w komunikacie Komisji Europejskiej.
Dyrektywa Komisji Europejskiej w sprawie w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych (UPT) zawiera listę takich praktyk, z podziałem na bezwzględnie zabronione, oraz zabronione tylko wtedy, jeśli nie zostały wcześniej uzgodnione w sposób jasny i jednoznaczny pomiędzy stronami.
Praktyki bezwzględnie zabronione (Czarna lista) to:
- płatności w terminie późniejszym niż 30 dni za łatwo psujące się produkty rolno-spożywcze;
- płatności później niż 60 dni za trwałe produkty rolno-spożywcze;
- anulowanie z krótkim wyprzedzeniem kupna łatwo psujących się produktów rolno-spożywczych;
- jednostronne zmiany umowy przez kupującego;
- płatność za usługi niepowiązane z transakcją kupna;
- przeniesienie ryzyka utraty i pogorszenia jakości towaru na kupującego
- odmowa pisemnego potwierdzenia umów dostawy przez kupującego, pomimo żądania dostawcy;
- niewłaściwe wykorzystanie tajemnic handlowych przez kupującego;
- handlowy odwet kupującego;
- przeniesienie kosztów rozpatrywania reklamacji klientów na dostawcę.
Praktyki zabronione, jeśli obie strony nie zgodziły się na nie (Szara lista) to:
- zwrot do dostawcy niesprzedanych produktów;
- przeniesienie na dostawcę płatności za magazynowanie, ekspozycję i wystawianie ofert;
- przeniesienie na dostawcę płatności za promocję, reklamę, marketing;
- przeniesienie na dostawcę płatności za wyposażenie lokalu, personel kupującego.
Większość mieszkańców Unii Europejskiej nie wie, że istnieje prawo zakazujące nieuczciwych praktyk handlowych a w każdym państwie UE działają organy egzekwujące prawo w przypadku nieuczciwych praktyk handlowych. Jednak nie tylko niewiedza tłumaczy fakt, że większość poszkodowanych w wyniku nieuczciwych praktyk nie zgłasza szkody. W przeprowadzonym badaniu respondenci mówili o obawie przed odwetem ze strony kupującego (30%), niewierze w skuteczność działań organu egzekwującego prawo, ale też o przekonaniu, że nieuczciwa praktyka jest tak powszechna, że tak właśnie ma być.
Dlatego Komisja Europejska chce mocniej działać w kierunku wzmocnienia pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności. Ma temu służyć tworzone unijne Obserwatorium łańcucha dostaw (AFCO), dzięki któremu będzie zapewniona przejrzystość cen, struktury kosztów oraz podziału marż i wartości dodanej w łańcuchu dostaw. Po drugie, Komisja zaproponuje ukierunkowane zmiany w rozporządzeniu ustanawiającym wspólną organizację rynku produktów rolnych (WOR). Obejmie nowe zasady dotyczące umów zawieranych między rolnikami a nabywcami oraz wzmocnienie organizacji producentów, aby umożliwić rolnikom skuteczniejszą współpracę i wspólne działanie.