Rolnicy uprawiający pszenicę po pszenicy lub innych zbożach, muszą liczyć się z ponoszeniem coraz większych nakładów na jej ochronę przed chorobami, szkodnikami i chwastami.
Jest to jednak praktykowane, a czasami bardziej opłacalne, niż uprawa zbóż o niższej wartości rynkowej, zwłaszcza owsa i żyta, które uważane są za najlepsze przedplony dla pszenicy, spośród roślin zbożowych.
Zniżka plonów w monokulturze
Największą ujemną reakcję na złe stanowisko, a więc siew po sobie lub innych roślinach zbożowych wykazuje pszenica, zwłaszcza ozima, nieco słabszą jęczmień, następnie pszenżyto, owies i żyto.
W przypadku pszenicy ozimej lub jarej, ich wysiew po sobie w dwuletniej monokulturze obniża plon ziarna o 18-25 proc. Z kolei jęczmień jary lub ozimy uprawiany po sobie prowadzi do spadku plonu rzędu 12-18 proc. W przypadku dwuletniej monokultury żyta, obniżkę plonu szacuje się na 8-12 proc.
Niekiedy uprawa tych samych lub (lepszy wariant) różnych gatunków zbóż po sobie bywa jeszcze dłuższy, nawet 5-letni lub większy. Wówczas spadek plonu przekracza zwykle 30 proc.
W doświadczeniach wykazano, iż uprawa pszenicy ozimej w 3-letniej monokulturze skutkuje ponad 50 proc. porażeniem przez choroby podstawy źdźbła (podsuszkowe). W sprzyjających sprawcom chorób latach nawet 70 proc. porażeniem przez podsuszki.
Dla porównania, 2-letnia przerwa w uprawie zbóż ogranicza odsetek porażonych roślin pszenicy do kilkunastu, natomiast 3-letnia do kilku procent. Zależy to również od udziału innych kłosowych w strukturze zasiewów, a także kukurydzy.
Wyraźnie mniejsze porażenie i związaną z tym obniżkę plonów (rzędu 8-15 proc.) notowano, jeśli formę ozimą i jarą pszenicy lub jęczmienia przedzielał udany, przyorany późną jesienią międzyplon gorczycy białej, facelii lub wielogatunkowej mieszanki roślin poplonowych.
Spadek plonu zbóż uprawianych w monokulturze powodują głównie choroby podstawy źdźbła i korzeni, zwane podsuszkowymi, do których należą: zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbła oraz fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni.
System uprawy ma znaczenie
Niebezpieczeństwo porażenia zbóż przez choroby podsuszkowe zwiększa bezorkowy system uprawy roli, gdzie pozostające resztki pożniwne na powierzchni pola są bezpośrednim źródłem zakażenia dla następczych roślin zbożowych, zwłaszcza pszenicy i jęczmienia.
Porażeniu zbóż chorobami sprzyja także wysiew odmian bardziej wrażliwych, zaniechanie lub późne niszczenie samosiewów, zbyt gęsty i wczesny siew, wysokie dawki azotu oraz niesprzyjająca pogoda (wysoka wilgotność powietrza i gleby).
W przypadku uprawy zbóż po sobie problem mogą stanowić także nicienie (głównie w przypadku owsa) oraz powstające w glebie w trakcie rozkładu słomy i ścierni związki fenolowe, hamujące kiełkowanie i wzrost młodych siewek zbóż.
Profesjonalna walka chemiczna
Zabiegiem ograniczającym infekcję patogenami grzybowymi jest profesjonalne zaprawienie materiału siewnego. Likwiduje ono pierwotne źródła zakażenia, które w skrajnych przypadkach może prowadzić do znacznego obniżenia kondycji łanu i plonu ziarna.
W przypadku oprysków fungicydowych, standardem powinien być wykonany zabieg przeciwko chorobom podsuszkowym w końcowej fazie krzewienia oraz początkowej strzelania w źdźbło. Należy przy tym zwracać szczególną uwagę na ochronę łanu przed chorobami liści i kłosa.
Ziarno silnie porażone patogenami grzybowymi nie powinno być przeznaczane do siewu. Nie nadaje się również do celów spożywczych, zaś w skrajnych przypadkach nawet jako pasza dla zwierząt, zwłaszcza dla drobiu i świń.
Zabiegi agrotechniczne ograniczające porażenie roślin patogenami chorób
Należy pamiętać o terminowym prowadzaniu zabiegów uprawowych, szczególnie dokładnym wymieszaniu, bezpośrednio po żniwach słomy i ścierni z glebą. Wskazany jest też wysiew międzyplonów.
Dobre wyniki w poprawie właściwości fitosanitarnych gleby, daje wysiew wiosną w zboża ozime lub jare wsiewek roślin bobowatych. Na lekkich zakwaszonych glebach można wsiać nasiona seradeli, zaś na zwięźlejszych koniczynę czerwoną.
Reasumując, istotne znaczenie w łagodzeniu skutków monokultury zbożowej ma skuteczna walka z patogenami chorób, szkodników i chwastów, starannie wykonane uprawki pożniwne, zrównoważone nawożenie oraz uprawa kilku gatunków zbóż, w tym przemiennie ozimych i jarych.
