Poza makroelementami, czyli składnikami pobieranymi przez rośliny w dużych ilościach, niezbędne dla ich wzrostu i rozwoju są także mikroelementy, pobierane w znacznie mniejszych dawkach, zazwyczaj od kilku lub kilkunastu g (np. molibden) do kilkuset, a nawet 2000 g (żelazo i mangan) w przeliczeniu na plon z 1 ha.
Zaleca się je wnosić dolistnie, gdyż są wówczas 5-10 krotnie lepiej przyswajane, niż stosowane doglebowo. Spośród nich najbardziej deficytowym mikroelementem w glebach Polski jest bor (B), jego niedobory notowane są na ponad 70 proc. naszych pól. Występują one głównie:
- na glebach lekkich, a zarazem kwaśnych, skąd jest łatwo wymywany;
- na glebach zwięźlejszych, ale wykazujących alkaliczny odczyn, skąd jest słabiej dostępny.
Optymalny zakres pH dla dobrej przyswajalności boru wynosi 5,6 – 6,8;
- na glebach oraz w okresach suchych (ograniczona ruchliwość w roztworze glebowym) oraz gorących i słonecznych;
- na glebach oraz w okresach wilgotnych (łatwe wymywanie) i chłodnych;
- przy wysokich dawkach nawozów N, K i Ca.
Niedobory boru nasilają się w gospodarstwach uprawiających rośliny borolubne: burak i inne okopowe, także warzywa, rzepak, rośliny bobowate grubo- i drobnonasienne, tytoń, chmiel, mak, kukurydza, gryka, drzewa i krzewy owocowe.
Obornik zawiera stosunkowo niewielkie ilości B (przeciętnie 150 g w 30 t) dla zaspokojenia wysokich potrzeb roślin borolubnych w ten pierwiastek. Rośliny jednoliścienne, w tym podstawowe zboża pobierają niewielkie ilości B (przeciętnie 5 g/t ziarna, w większej ilości kukurydza – 20 g/t ziarna). Niemniej wskazana jest niewielka dawka B (50-80 g/ha) także pod zboża, zwłaszcza pszenicę, najlepiej przed jej wykłoszeniem. Dodatnia reakcja zbóż na bor występuje zwłaszcza w okresach z niedoborem wody i wysokich temperaturach podczas formowania pyłku, w przypadku pszenicy przed jej wykłoszeniem.
Objawy niedoboru boru na roślinach
- zahamowanie wzrostu i rozwoju stożków wzrostu łodyg i korzeni, dlatego bor nazywany jest „pierwiastkiem młodości”;
- gorsze wykształcenie tkanek przewodzących, czego następstwem jest zachwiana gospodarka wodna oraz przemieszczanie asymilatów w roślinie;
- obniżenie zawartości cukru w korzeniach i bulwach roślin okopowych oraz owocach drzew i krzewów;
- zgorzel (zamieranie) najmłodszych liści buraka, zaś w główce korzenia puste, sczerniałe miejsca (kawerny), podobnie w korzeniu selera;
- opadanie lub słabe wiązanie zawiązków kwiatowych, owoców i nasion (rzepak i inne uprawy nasienne oraz drzewa i krzewy owocowe);
- jesienią lub wiosną pusta szyjka korzeniowa rzepaku, w rozecie karłowate liście sercowe, zaś pozostałe z charakterystycznym czerwonawym przebarwieniem. Podobne objawy występują wiosną na liściach w górnej części łodygi, która jest często zgrubiała z widocznymi rysami i pęknięciami;
- na roślinach ziemniak deformacja (zwijanie) najmłodszych liści, łodygi krótkie, z kątów liści wyrastają obficie pędy boczne. Bulwa szorstka, spękana, wewnątrz ciemne plamy;
- na roślinach kalafiora luźna „róża”, brązowiejąca od zewnątrz ku środkowi, łodyga w górnej części pusta;
- podłużne pęknięcia korzeni marchwi, selera, rzodkiewki,
- luźno ułożone łodygi selera, brunatne plamy na liściach i ogonkach, korkowacenie korzenia.
Niedobór boru wpływa też negatywnie na rozwój organów generatywnych, głównie tworzenie i jakość pyłku oraz zawiązywanie zawiązków kwiatowych, a w następstwie owoców i nasion. Nie zawsze jednak jego niedobór objawia się w tak drastycznej formie, często są to objawy utajone, niewidoczne gołym okiem. Powodują jednak wyraźne spadki plonów, dlatego wskazane jest profilaktyczne dokarmianie roślin odpowiednimi nawozami zawierającymi ten składnik.
Nawożenie borem
Przy widocznych objawach niedoboru niezbędny jest dodatek nawozów pojedynczych, zawierających B w zwiększonej koncentracji. Przeciętnie w okresie wegetacji zaleca się w 2-3 opryskach na rośliny dwuliścienne, dawkę boru w ilości 300-500 g, zaś w przypadku buraka cukrowego, nawet do 800 g B/ha.
