Przechowywanie ziemniaków jest bardzo ważnym elementem jego produkcji, ponieważ w przypadku zaniedbań w tym okresie możemy narazić się na duże straty finansowe niweczące nasze starania i nakłady poniesione w czasie sezonu wegetacji (nawożenie, ochrona) i zbioru. N
Bo jak mówi stare przysłowie nie ważny jest plon, który zebrano, ale ten który przechował się do wiosny”. Obecna sytuacja rolnictwa przyczynia się do rozwoju bazy przechowalniczej z powodów następujących:
• popyt na wysokiej jakości ziemniaki jadalne, sadzeniaki i dla przetwórstwa
• zapewnienie bezpośredniego dostępu do przechowywanych ziemniaków
• rozwój specjalistycznych gospodarstw produkujących i przechowujących ziemniaki
Wobec dużego jeszcze rozdrobnienia gospodarstw i małej liczby gospodarstw specjalizujących się w produkcji ziemniaka, zebrane ziemniaki przechowywane są głównie w kopcach i piwnicach. Obecnie część gospodarstw adaptuje budynki gospodarcze na przechowalnie, gdyż jest to ok. 50% tańsze od kosztów budowy nowej przechowalni.
W tym roku zbiory ziemniaka osiągną szacunkowo ok. 13 mln ton, co oznacza spadek o ok. 8% w stosunku do roku ubiegłego. Spowodowane to jest przede wszystkim zmniejszeniem powierzchni uprawy do ok. 680 tys. ha (w porównaniu do 713 tys. ha w roku 2004) oraz spadkiem plonów ziemniaka (190 dt/ha) o ok. 3% w stosunku do roku ubiegłego. Warunki dla wegetacji ziemniaka były w 2005 roku raczej niekorzystne, ze względu na zły układ warunków agrometeorologicznych, zimną wiosnę i częste okresy suszy. W przyszłości powierzchnia uprawy a zarazem zbiory ziemniaka będą malały, gdyż ich produkcja w skali kraju jest dużo wyższa od zapotrzebowania rynku oraz potrzeb konsumpcyjnych.
Duża część ziemniaków w całkowitym bilansie zbiorów ziemniaków zajmują ubytki i straty w okresie przechowalniczym mimo, że jest to tendencja spadkowa i tak według prognoz 2005/06 ok.1,4 mln ton ziemniaków ulegnie różnego rodzaju stratom i ubytkom (tj. ok.11% tegorocznych zbiorów). Aby straty surowca były jak najmniejsze trzeba główne cele osiągać poprzez udoskonalanie technologii produkcji i przechowywania ziemniaków. Według danych niepublikowanych aż 80 % ziemniaków przeznaczonych na cele jadalne i paszowe, 50% sadzeniaków i 20 % ziemniaków na przetwórstwo przechowywane jest w kopcach. Kopiec tradycyjny jako jeden z technicznych rozwiązań przechowywania jest zarazem najmniej ekonomicznym sposobem przechowywania,a koszty przechowywania w nim ziemniaków [przez ich założenie, robociznę, nakłady pracy] bardzo często są bliskie kosztom przechowywania w obiektach adaptowanych lub przechowalniach. Problemy kopców są problemami złożonymi, ponieważ aby powstały niskie straty podczas przechowywania trzeba wyprodukować najpierw zdrowe ziemniaki, a następnie zabezpieczyć odpowiednie warunki termiczno-wilgotnościowe w kopcu w okresie jesienno-zimowym.
Prawidłowe kopce tradycyjne zakłada się na powierzchni gruntu lub we wgłębieniu 10-15 cm. Musi to być stanowisko niepodmokłe, nienarażone na zalanie wodą, jeśli zakładane są na terenie pagórkowatym to kopiec musi być ułożony wzdłuż spadku terenu, na osi płn-płd. Ziemniaki przygotowane do kopca muszą być osuszone, dwukrotnie przebrane, pozbawione zanieczyszczeń, chorych i uszkodzonych ziemniaków. Wysokość pryzmy powinna wynosić 1 m, szerokość nie powinna przekraczać 1,5 m, a długość 20-30 metrów. Uformowaną pryzmę ziemniaków okrywa się następnie warstwą 20 cm (po ugnieceniu) słomy żytniej. Do okrywania nie należy stosować łęcin ziemniaka ze względu na znajdujące się tam zarodniki chorób (zarazy, alternariozy, suchej zgnilizny) oraz bakterii Erwinia (mokra zgnilizna). Słomę następnie przykrywa się warstwą ziemi 5-10 cm i uklepuje. Warstwa ziemi u podstawy kopca powinna być grubsza i wynosić ok. 25 cm, natomiast nie przykrywamy części grzbietowej (tzw. kalenicy), gdyż pozwala to na odprowadzenie nadmiernej ilości pary wodnej oraz umożliwia stopniowe schładzanie pryzmy. Kopiec pozostaje tak okryty do późnej jesieni lub wczesnej zimy. Do zimowego okrywania kopca należy przystąpić, gdy w wewnątrz kopca jest ustabilizowana temperatura +2-3 0 C. Tu bardzo ważne, aby zaopatrzyć się w termometry kaskowe, które są umocowane w pryzmie i pozwalają kontrolować temperaturę. Drugie okrycie składa się z warstwy słomy 10-15 cm (po ugnieceniu) i ziemi grubości ok. 15-20 cm. Jeśli ziemia jest mocna i zwięzła można nie dawać słomy i od razu okryć ziemią 30-40 cm. W późniejszym okresie zimowym należy kontrolować temperaturę wewnątrz kopca i analizować wizualnie pokrycie. Oprócz kopców tradycyjnych w technologii przechowywania należy wymienić kopce foliowe i szałasy foliowe z aktywną wentylacją. Różnica w ich budowie polega na tym, że są znacznie większe od tradycyjnych, słoma przykryta jest folią, a w szałasach wewnątrz ścian znajduje się styropian, posiadają kanały wentylacyjne i są częściowo zmechanizowane. Do pomiaru temperatury służą termometry lub czujniki temp. rozmieszczone w kopcu i szałasie. W szałasach foliowych (wysokość do 5,5 m) w odróżnieniu od kopców można ziemniaki przechowywać luzem lub w paletach skrzyniowych, łatwy jest dostęp do ziemniaków przez cały okres przechowalniczy i mieści on 500-600 ton ziemniaków.
W razie niekontrolowanego wzrostu temperatury i zapadlisk kopca, najczęściej mamy do czynienia z wystąpieniem gnicia bulw. Aby ustrzec się tych zjawisk nie należy zbyt wcześnie grubo okrywać kopca, musi być czas na odparowanie wilgoci przez kalenicę. Do błędów należy też okrywanie od razu kopca na zimę, wtedy gromadzi się wewnątrz woda i para wodna oraz wydziela się ciepło z oddychania bulw. Takie zjawisko zawsze będzie wiązało się z problemami gnicia, gdyż grzyby i bakterie reagują przede wszystkim na wzrost temperatury i wilgotności. Podwyższona temperatura przechowywania powoduje również niekorzystne reakcje fizjologiczne w samych bulwach. Ziemniak jako żywy organizm, oddycha, traci w przyspieszonym tempie składniki pokarmowe i witaminy, w trakcie przerwania spoczynku pojawiają się w kopcach bezproduktywne kiełki, które i tak należy obrywać w trakcie wiosennego przebierania bulw. W podsumowaniu, aby dobrze przechowywać ziemniaki w kopcach należy je przed tym okresem dokładnie osuszyć, schłodzić i przebrać, pozbawiając bulw chorych i uszkodzonych. Prawidłowe przechowywanie w odpowiednich warunkach spowoduje wysoką jakość biologiczną bulw na wiosnę oraz w przypadku, np. sadzeniaków, dobry ich stan fizjologiczny.
Tomasz Erlichowski, IHAR w Radzikowie
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
Bonin k/ Koszalina
“
