Właściwa strategia ochrony roślin powinna zabezpieczyć zboża przed stratami powodowanymi przez choroby liści i kłosów. Maj jest to okres intensywnego wzrostu zbóż ozimych. Pod koniec tego miesiąca oziminy mają wytworzone wszystkie liście i rozpoczyna się kłoszenie a zboża jare są w okresie intensywnego wzrostu w fazie strzelania w źdźbło. Warto pamiętać, że liście są wyspecjalizowanymi organami asymilacyjnymi i od ich zdrowotności zależy potencjał plonotwórczy roślin. O wysokości i jakości plonu ziarna w około 80% decyduje przede wszystkim liść flagowy i podflagowy oraz kłos i dokłosie. Dlatego w tym okresie ochrona kłosa oraz liści fotosyntetycznie czynnych jest bardzo ważnym elementem technologii produkcji, od którego zależy stabilizacja i jakość uzyskiwanego plonu. Zważywszy na fakt, że porażenie przez choroby tych organów może być przyczyną strat w plonach – nawet 30-50%.
Pojawienie się kłosa jest sygnałem dla rolnika, że należy zadbać o stabilizację plonu. Decyzja dotycząca ochrony kłosów oraz górnych liści zbóż wymaga uwzględnienia kilku istotnych elementów. Najważniejszą sprawą jest określenie zdrowotności roślin i zidentyfikowanie występujących chorób grzybowych aktualnie na polu.
Poniżej przedstawiono wszystkie choroby, które mogą wystąpić na zbożach oraz powodowane przez nie charakterystyczne objawy i czynniki, które sprzyjają rozwojowi chorób. Wybór właściwego fungicydu do oprysku powinien uwzględniać skuteczne zwalczanie wszystkich grzybów, znajdujących się na liściach, a szczególnie w tym okresie należy zwrócić uwagę na choroby znajdujące się na kłosie: fuzariozy, septoriozy. W przypadku porażenia górnych liści bardzo łatwo następuje przedostanie się sprawcy choroby na kłos i doprowadza do nieodwracalnych zmian chorobowych na kłosie. Szczególnie ważnym wskaźnikiem do zastosowania środków grzybobójczych jest pojawienie się objawów chorobowych na liściu flagowym i podflagowym. Drugim ważnym czynnikiem w podjęciu decyzji o potrzebie wykonania zabiegu jest uwzględnienie specyfiki pola. W warunkach wysokiego udziału zbóż w płodozmianie, należy spodziewać się silniejszego porażenia roślin ze strony chorób grzybowych, i w związku z tym ochrona fungicydami powinna być intensywniejsza.
Tabela1. Cechy diagnostyczne chorób zbóż oraz czynniki zwiększonego ryzyka
|
Gatunek zbóż |
Sprawca choroby |
Cecha diagnostyczna, droga inwazji, czynniki zwiększonego ryzyka |
|
Pszenica Pszenżyto Jęczmień Żyto Owies |
Mączniak prawdziwy (Erysiphe graminis sy Blumeria graminis) |
Biały mączysty nalot na powierzchni liści, czasami na pochwach liściowych. Gdy grzybnia się starzeje przybiera zabarwienie szarobiałe. Łatwo zauważyć w nim liczne, drobne ciemnobrunatne lub czarne owocniki grzyba. Choroba opanowuje najpierw dolne liście, potem stopniowo górne, a w sprzyjających warunkach (ciepła i wilgotna pogoda) całą roślinę również poraża kłos. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Wczesny siew • Podatne odmiany • Zbyt zwarty łan. • Ciepła i wilgotna pogoda. • Intensywne nawożenie azotowe. |
|
Pszenica Pszenżyto rzadziej Żyto Jęczmień |
Septorioza plew (Stagonospora nodorum) |
Grzyb przenosi się przez ziarno i resztki pożniwne, atakuje wszystkie organy rośliny. Początkowo plamy mają barwę żółtozieloną, później brązowieją i przybierają soczewkowaty kształt z chlorotyczną obwódką. Starsze plamy zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe. Czasami na powierzchni (plamy) można zaobserwować małe brunatne punkty – piknidia. Porażone kłosy mają na plewach brązowe lub fioletowo-brązowe plamy, ich brzegi i końce stopniowo zasychają, jednocześnie pojawiają się na nich coraz liczniejsze ciemne piknidia. Na dokłosiu występują kreskowane brunatne nekrozy. Rozwojowi sprzyjają umiarkowane temperatury i wysoka wilgotność powietrza. Grzyb poraża wiosną dolne liście, następnie przenosi się na górne, dokłosie i kłos. Rozwój choroby następuje bardzo szybko – w ciągu kilku dni może dojść do całkowitego opanowania kłosa. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Zainfekowane ziarno, • Częste opady deszczu wczesnym latem, • Resztki pożniwne, • Odmiany o krótkiej słomie. |
|
Pszenica Pszenżyto Żyto Jęczmień |
Fuzarioza kłosów (Fusarium spp.) |
Choroba okresie letnim poraża liście, kłosy i ziarniaki. Na liściach można zaobserwować plamy owalne barwy sinoniebieskiej lub szaro zielonej początkowo podobne do plam rynchodporiozy na życie, później plamy stają się żółte (słomkowe), a kształtem i barwą przypominają plamy septoriozy na liściach. Przy wysokiej wilgotności porażone kłosy pokrywają się białym lub różowym nalotem, na którym mogą powstawać pomarańczowe lub łososiowe skupienia zarodników. Zarodniki Fusarium spp. przenoszą się wraz z prądami powietrza. Słoneczna i wietrzna pogoda sprzyja ich rozprzestrzenianiu się. Rozwojowi choroby sprzyja: • Duży udział zbóż w płodozmianie, • Niezbilansowane nawożenie azotem, • Wysiew ziarna zakażonego przez grzyby z rodzaju Fusarium, • Deszczowa i ciepła pogoda w okresie kwitnienia, • Pozostawione resztki pożniwne na polu, • Wysiew podatnych odmian. |
|
Jęczmień |
Plamistość siatkowa(Helninthosporium teres, synDrechslera teres) |
Choroba ta uważana jest obecnie za najgroźniejszą w uprawie jęczmienia ozimego i jarego. Często powstają na liściach nieregularne brązowe plamy o siatkowatym wzorze. Sieć brązowych kresek i pasków, krótkich i długich, podłużnych i poprzecznych, które są otoczone rozjaśnioną tkanką. Mniej typowymi objawami są długie, owalne brązowo zabarwione nekrotyczne plamy. Przy pomocy lupy lub mikroskopu na plamach można zaobserwować trzonki z zarodnikami konidialnymi. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Jęczmień, jako przedplon i resztki pożniwne, • Przemiennie deszczowa i słoneczna pogoda, • Podatne odmiany, • Zainfekowany materiał siewny. |
|
Jęczmień Żyto Pszenżyto |
Rynchosporioza liści (Rhynchosporium secalis) |
Pierwszym objawem są wodniste zielonkawe plamy, które bardzo szybko bledną. Plamy początkowo romboidalne, później nieregularne w kolorze słomkowym. U jęczmienia z wyraźną brązową obwódką, plamy na życie i pszenżycie bez wyraźnej obwódki. Plamy występują na blaszce i pochwie liściowej. Możliwe jest porażenie kłosa i ziarna. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Jęczmień, jako przedplon oraz resztki pożniwne, • Odmiany szczególnie podatne na porażenie, • Chłodna i wilgotna pogoda, • Duża częstotliwość opadów. |
|
Pszenica życie i pszenżycie |
Brunatna plamistość liści (Helminthosporium tritici-repenti, syn Pyrenophora tritici repentis, Drechslera tritici-repentis tzw. DTR) |
W faza krzewienia można zaobserwować na dolnych liściach małe owalne, żółtawobrązowe plamy z ciemnym punktem w środku. W późniejszym stadium plama brązowieje nabiera nieregularnych kształtów z żółtym polem wokół i ciemnym ośrodkiem infekcji (objawy podobne do septoriozy). W szczególnie sprzyjających warunkach (wysoka wilgotność) porażane może być źdźbło i kłos. W ostatnich latach notowany jest wzrost znaczenia tej choroby. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Duży udziału zbóż w płodozmianie, • Niestarannie wykonana uprawa (niedokładna orka, pozostawienie resztek pożniwnych), • Uprawa odmian szczególnie podatnych na porażenie, • Wilgotna i ciepła pogoda. |
|
Pszenica Pszenżyto |
Rdza żółta (Puccinia striiformis) |
Rdza żółta atakuje liście i kłosy (plewy, plewki, ziarniaki) zbóż. Już na młodych roślinach można zaobserwować pojedyncze skupienia żółtych lub pomarańczowych brodawek na końcach liści. Później pojawiają się między nerwami liści ułożone w rzędy od kilku mm do kilku cm. Choroba występuje lokalnie, ale jej znaczenie rośnie. Rozwojowi choroby sprzyjają chłodne i wilgotne lata. Charakterystyczne dla tej choroby jest występowanie w uprawie gniazdami, dlatego też powinno się szukać w łanie placowo występujących rozjaśnień i dokładnie je badać. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Wczesny siew • Podatne odmiany, • Duże nasilenie występowania choroby w poprzednich latach |
|
Pszenica Jęczmień Żyto Owies |
Czerń zbóż |
Na dojrzałych kłosach przed żniwami pojawia się charakterystyczny czarny nalot przypominający sadzę, który pokrywa kłos częściowo lub całkowicie. Opanowane kłosy przez grzyby powodują zmianę barwy kłosu na szarobrunatną. Czynniki zwiększające ryzyko uprawy: • Duża częstotliwość opadów w okresie żniw |
