Dawki nawozów ustala się na podstawie zasobności gleby oraz wymagań pokarmowych roślin, czyli ilości składników pobieranych z określonym plonem. Pobieraniu składników z gleby sprzyja lekko kwaśny lub obojętny odczyn, a więc pH w granicach 5,5 – 6,5 na glebach lżejszych, bądź 6,6–7,2 na zwięźlejszych.
Wyniki analiz zasobności gleb wskazują często na znacznie większe niedobory potasu (K) niż fosforu (P), co należy tłumaczyć faktem, iż podczas nawożenia wnoszone są zbliżone dawki tych składników, zwłaszcza przy stosowaniu nawozów wieloskładnikowych. Rośliny pobierają natomiast znacznie większe ilości potasu. Dla przykładu zboża, uważane za fosforolubne pobierają ponad dwukrotnie więcej K niż P, podczas gdy okopowe i pastewne 3-5 razy więcej K.
Nawozy PK słabo przemieszczają się w profilu glebowym
Stąd podczas zakupu nawozów wieloskładnikowych należy zwracać uwagę na stosunek tych składników, bądź uzupełniać niedobory, dodając nawozy pojedyncze. Nawozy PK stosunkowo słabo przemieszczają się w profilu glebowym, zwłaszcza P, dlatego pod rośliny jare powinny być wnoszone pod orkę zimową. Będą wówczas dostępne w zasięgu systemu korzeniowego roślin, a więc znacznie lepiej wykorzystane. Ich głębsze umieszczenie w glebie wpływa też korzystnie na rozrost korzeni, które lepiej wówczas zaopatrują rośliny w wodę i pokarmy.
Fosfor z roztworu glebowego pobierany jest w postaci anionów, które w niewielkim stopniu podlegają sorpcji wymiennej, a więc nie są zatrzymywane przez kompleks sorpcyjny gleby. Natomiast w tej postaci dość łatwo wchodzą w reakcje z kationami glinu, manganu i żelaza (na glebach kwaśnych) lub wapnia (na zasadowych), czyli ulegają sorpcji chemicznej (uwstecznianiu). Stają się wówczas nieprzyswajalne lub słabo dostępne dla roślin. Najlepsza przyswajalność P zachodzi przy pH 5,5-6,8. Uwstecznianie fosforu można więc w znacznym stopniu ograniczyć poprzez regulację odczynu gleby, wysiew nawozów granulowanych (mniejsza styczność z glebą) i zlokalizowane nawożenie (w zasięgu systemu korzeniowego).
Dzięki sorpcji chemicznej fosfor jest w niewielkim stopniu wymywany, ale też słabiej przyswajany z gleby i wnoszonych nawozów, przy czym najlepiej z superfosfatów i fosforanu amonu (Polidapu), ale też innych, zawierających fosfor w tej postaci. Najsłabiej przyswajany jest z mączek fosforytowych i kostnych oraz częściowo rozłożonych (zakwaszonych) fosforytów. Nawozy te należy stosować na lżejszych, kwaśnych i wilgotnych glebach jesienią, wówczas P jest w miarę dobrze przyswajalny, zaś wysiany nawóz działa odkwaszająco.
Fosfor z tych nawozów jest też w miarę dobrze przyswajany z gleb próchnicznych (torfy, mursze), zawierających w większej ilości kwasy huminowe. Na tego typu glebach zlokalizowane są często łąki. Mączki fosforytowe zawierają 25-30 proc. P2O5 i 30-35 proc. CaO. Z kolei superfosfat prosty 18-20 proc. P2O5, 10-13 proc. S i około 20 proc. CaO, zaś superfosfat wzbogacony: 40 proc. P2O5, 10 proc. CaO i 2 proc. S. Około 90 proc. P zawartego w superfosfatach rozpuszcza się w wodzie.
Wiosenny wysiew nawozów PK skutkuje gorszym wykorzystaniem składników
Jeśli nawozy PK nie zostaną zastosowane jesienią, konieczny jest w miarę wczesny ich wysiew wiosną i przykrycie płytką orką lub wymieszanie z glebą kultywatorem i broną, bądź agregatem. Wiosenny wysiew można uznać za celowy, w przypadku nawozów potasowych, stosowanych na lżejszych glebach. W takiej sytuacji dobre wyniki daje wysiew 50 proc. potasu jesienią w postaci soli potasowej, a resztę wiosną, w siarczanie potasu, głownie po to, by ograniczyć niekorzystny wpływ chloru zawartego w soli na plony i jakość niektórych roślin (ziemniak, tytoń, chmiel, len, większość warzyw) oraz dostarczyć dodatkowo siarkę.
Niemniej przy wiosennym wysiewie pod rośliny jare nawozów potasowych, a zwłaszcza fosforowych, należy się liczyć z gorszym wykorzystaniem składników, zwłaszcza w okresach z niedoborem wody. Na polskim rynku oferowane są następujące nawozy potasowe:
- Sól potasowa (KCl) – zawiera 60 proc. K2O i 40 proc. chloru (Cl);
- Siarczan potasu (K2SO4) – 50 proc. K2O, 18 proc. S i 2-2,5 proc. Cl;
- Korn-Kali – 40 proc. K2O, 6 proc. MgO, 4 proc. S, 3 proc. Na oraz Cl;
- Patent Kali – 30 proc K2O, 10 proc MgO i 17 proc. S;
- Kainit magnezowy – 11 proc K2O, 5 proc. MgO, 17 proc. S oraz Cl;
- Saletry: potasowa (KNO3) – 13,5 proc. N i 46 proc. K2O oraz potasowo-wapniowa (KNO3 + Ca(NO3)2 – 14,2 proc. N, 24 proc. K2O i 12 proc CaO;
Wybierając nawóz wieloskładnikowy do wysiewu jesienią pod rośliny jare, należy zwracać uwagę nie tylko na dawkę PK, ale też niewielką lub zerową zawartość N i S. Ostatnie dwa składniki są bowiem dość łatwo wymywane z gleb, zwłaszcza lżejszych.
Przeciętne pobranie składników w kg w przeliczeniu na 1 t plonu głównego
Rośliny |
Rodzaj plonu | Azot
N |
Fosfor
P2O5 |
Potas
K2O |
Magnez MgO |
Podstawowe zboża | nasiona | 22-28 | 10-13 | 22-30 | 3-5 |
Kukurydza | nasiona | 32 | 14 | 38 | 10 |
Rzepak | nasiona | 60 | 25 | 60 | 12 |
Strączkowe | nasiona | 60-75 | 15-18 | 40-48 | 6-8 |
Burak cukrowy | korzenie | 4 | 1,8 | 5 | 1,5 |
Ziemniak | bulwy | 4 | 1,5 | 7 | 0,7 |
Kukurydza | zielonka | 3 | 1 | 4,8 | 0,4 |
Trawy | zielonka | 3,8 | 1,7 | 6,5 | 0,7 |
Lucerna | zielonka | 7,5 | 2 | 6 | 0,7 |
Koniczyna | zielonka | 8 | 1,5 | 6 | 0,7 |
Chmiel | szyszki | 75 | 23 | 80 | 20 |
Tytoń Virginia | liście | 40 | 14 | 65 | 20 |
Tytoń ciemny i Burley | liście | 60 | 13 | 70 | 20 |