Nawożenie a plon skrobi

Plon skrobi z ha zależy od wysokości uzyskiwanego plonu bulw oraz od jej procentowej zawartości w bulwach. Zarówno plenność odmiany ziemniaka, jak i zawartość skrobi w bulwach zależą od cech genetycznych oraz poprawności zastosowanej agrotechniki, ale znaczenie tych czynników nie jest jednakowe. Plon bulw określonej odmiany w większym stopniu zależy od agrotechniki, a w mniejszym od cechy genetycznej, natomiast zawartość skrobi – w odwrotnej relacji.

Zawartość skrobi u danej odmiany stanowi o jej kierunku użytkowania i odmiany jadalne powinny charakteryzować się niższą zawartością skrobi (12-16%), zaś odmiany przeznaczone do przetwórstwa wyższą: na frytki 14-16%, na chipsy i na krochmal 16-20%, a na produkty suszone 15-19%. Jednym z głównych czynników agrotechnicznych decydujących o plonie skrobi jest nawożenie. W technologii produkcji ziemniaków skrobiowych ważne jest, aby zastosować takie nawożenie, które nie spowoduje zmniejszenia w bulwach zawartości skrobi poniżej poziomu charakterystycznego dla danej odmiany.
Chcąc uzyskać jak najbardziej korzystne działanie zastosowanych nawozów na wielkość plonu bulw i zawartość skrobi, a przez to plon skrobi, należy w pierwszej kolejności ocenić zasobność gleby w przyswajalne formy podstawowych makroelementów, tj. fosforu, potasu i magnezu, a także określić odczyn gleby (pożądany jest poziom pH w KCl od 5,5 do 6,5). Odczyn decyduje o przyswajalności przez rośliny składników zastosowanych w nawozach mineralnych. Ocenę zasobności gleby w składniki pokarmowe najlepiej zlecić do najbliższej Stacji Chemiczno-Rolniczej, która w oparciu o wyniki analizy oraz przewidywany plon bulw ziemniaków ustali potrzeby nawozowe, czyli wielkości dawek do zastosowania, co dotyczy głównie fosforu i potasu. W odniesieniu do azotu trudno jest ustalić całkowitą dawkę na podstawie zawartości tego składnika w glebie, tak jak w przypadku fosforu czy potasu. Główna przyczyna wynika z faktu, że około 95% azotu w glebie występuje w formie organicznej bezpośrednio niedostępnej dla roślin, zaś forma mineralna azotu w glebie, pobierana przez rośliny, jest bardzo labilna i szybko przemieszcza się w profilu. Stąd najszersze znaczenie praktyczne dla określenia optymalnej dawki azotu dla odmian ziemniaków ma metoda opisująca zależność między przyrostem dawki zastosowanego składnika a przyrostem plonu bulw (funkcja produkcji). Metoda ta dowodzi, że poszczególne odmiany odznaczają się zróżnicowaniem w reakcji na nawożenie azotem, co powinno być świadomie wykorzystywane przez producentów ziemniaków. Wieloletnie badania prowadzone w IHAR Oddział Jadwisin w warunkach gleby lekkiej umożliwiły, na podstawie tej metody podział odmian ziemniaka na trzy grupy: o małych, średnich i dużych potrzebach w stosunku do zalecanej dawki azotu.
Pod odmiany charakteryzujące się małymi wymaganiami w stosunku do azotu należy zastosować około 100 kg/ha N (odmiany skrobiowe: Karlena, Tucan, Adam, Albatros, Glada, Harpun, Pasat, Rumpel, Ikar, Gandawa, Jasia, Kuras, Neptun Pokusa, Rudawa, Ślęza). W przypadku odmian o średnich wymaganiach około 120 kg/ha N (odmiany skrobiowe: Kuba, Monsun, Bzura, Hinga, Inwestor, Skawa, Umiak), a dla odmian o dużych wymaganiach – około 140 kg/ha N (odmiany skrobiowe: Cedron, Pasja Pomorska, Sekwana). Uprawiając te odmiany w warunkach gleb średnich lub bez nawożenia organicznego dawki azotu należy zwiększyć o około 40 kg/ha N. Zastosowanie zalecanej dawki azotu gwarantuje uzyskanie możliwie największego plonu bulw danej odmiany, bez obniżenia zawartość skrobi w bulwach.
Wysokie dawki azotu powodują zwykle spadek plonu bulw, zawartości skrobi wbulwach i plonu skrobi, a ponadto mogą przyczynić się do wzrostu zawartości azotanów i ciemnienia miąższu bulw po ugotowaniu.
Zbyt wysokie nawożenie potasem może być również przyczyną obniżenia zawartości skrobi w bulwach i ciemnienia miąższu bulw, chociaż w mniejszym stopniu, działanie to jest udowodnione niż w przypadku stosowania wysokich dawek azotu. Natomiast w przypadku potasu dużą rolę w odniesieniu do zawartości skrobi w bulwach odgrywa zastosowana forma tego składnika. Potas zastosowany w formie chlorkowej (KCl) może obniżyć zawartość skrobi o około 1% w porównaniu do siarczanowej (K2SO4) formy tego składnika.
Zawartość skrobi w bulwach uzależniona może być również od terminu stosowania nawozów potasowych zawierających potas w postaci chlorkowej. Chcąc uniknąć ujemnego wpływu chloru na jakość bulw sole potasowe wiosną należy wysiewać możliwie wcześnie, około 3 tygodnie przed sadzeniem ziemniaków, aby chlor uległ wymyciu z wierzchniej warstwy gleby. Przy wyborze nawozu potasowego pod ziemniaki należy brać pod uwagę również fakt, że im niższa jest zawartość potasu w nawozie, tym większy jest w nim udział chloru.
Mniejszy wpływ w stosunku do azotu i potasu na zmiany zawartości skrobi w bulwach ma nawożenie fosforem, chociaż ujemny wpływ stosowania wysokich dawek azotu może być zrównoważony działaniem fosforu, przy zachowaniu proporcji N:P, jak 1:1.
Mając na uwadze zachowanie właściwych proporcji składników N:P:K w nawożeniu nie należy pomijać znaczenia obornika, który zawiera w odpowiednich proporcjach wszystkie składniki pokarmowe, a więc może w pewnym stopniu zmniejszyć skutki niewłaściwego stosowania nawozów mineralnych.
Przy poprawnym nawożeniu mineralnym i organicznym, skutecznym zabiegiem wpływającym na wzrost plonu skrobi poprzez zwiększenie wielkość plonu bulw i zawartości skrobi w bulwach może być dolistne nawożenie niektórymi nawozami mikroelementowymi w okresie wegetacji roślin ziemniaka.
Zastosowanie dolistnego dokarmiania roślin ziemniaka w formie wieloskładnikowych nawozów mikroelementowych na tle mineralnych nawozów doglebowych wyrażało się wzrostem plonu skrobi od 0,4 do 1,5 t z 1 ha.
Wtechnologii produkcji ziemniaków na skrobię oprócz czynnika nawozowego należy zwracać uwagę na szereg innych czynników agrotechnicznych jak: zdrowe sadzeniaki, optymalny termin sadzenia, odpowiednia gęstość sadzenia, skuteczna ochrona plantacji przed chwastami, stonką i zarazą ziemniaka, które wydłużają okres i intensywność nagromadzania skrobi wbulwach.

Tabela. Wpływ wzrastających dawek azotu na plon bulw i skrobi, zawartość skrobi i azotanów oraz ciemnienie miąższu bulw po ugotowaniu. IHAR-PIB Oddział Jadwisin.

*-skala 1-9, 1 – ciemnienie największe, 9 – brak ciemnienia