Znana wszystkim zasada lepiej zapobiegać, niż leczyć” bardzo dobrze odzwierciedla cel zaprawiania i otoczkowania. Wykorzystywane w tych zabiegach substancje czynne mają chronić młode rośliny w czasie kiełkowania oraz po wschodach przed porażeniem przez patogeny powodujące zgorzel siewek bądź też ograniczenie występowania chorób przenoszonych przez materiał siewny, tj. septorioza selera, askochytoza grochu czy antraknoza fasoli.”
Ochrona przedsiewna materiału siewnego polega na zastosowaniu jednego z zabiegów: zaprawiania, inkrustacji bądź otoczkowania. Dwa ostatnie zabiegi wykonywane są przez producenta materiału siewnego, bowiem ich technologia jest bardziej skomplikowana i wymaga odpowiedniego zaplecza technicznego.
Zaprawianie jest jedną z najprostszych metod, którą można wykonać także samodzielnie. Służy przede wszystkim ochronie przed chorobami powodowanymi przez grzyby, ale także przed szkodnikami. Można również pośrednio zapobiegać w ten sposób przenoszeniu z materiałem siewnym wirusów roślinnych. W tym celu stosuje się odkażanie w roztworach związków nieorganicznych, takich jak fosforan trójsodowy (Na3PO4), podchloryn sodu (NaClO), kwas solny (HCl) lub nadmanganian potasu (KMnO4). Związki te niszczą cząsteczki wirusów, które mogłyby przetrwać na resztkach miąższu owoców pozostałych na nasionach np. cząsteczki wirusa mozaiki pomidora.
Podczas zaprawiania kształt ani wielkości materiału siewnego nie ulega zmianie, jedynie ze względów bezpieczeństwa zaprawy nasienne nadają mu intensywną zabarwienie. Jest to jedna z najtańszych metod ochrony, pozwalająca na częściowe wyeliminowanie zabiegów chemicznych w trakcie wzrostu roślin. Zabieg ten zabezpiecza przed patogenami znajdującymi się w glebie, a także ogranicza rozwój patogenów zasiedlających nasiona. Zaprawianie można wykonać kilkoma sposobami: na sucho, na półsucho lub na mokro. Najbardziej skuteczne są sposoby z wykorzystaniem wody, bowiem zapewniają lepszą przyczepność zaprawy do materiału siewnego. Jednak nie wszystkie środki nadają się do zaprawiania na półsucho i mokro. Przystępując do zaprawiania należy dokładnie odmierzyć ilość zaprawy, uprzednio zapoznawszy się z etykietą – instrukcją stosowania środka ochrony roślin. Przestrzeganie zasad BHP oraz zaleceń podanych w instrukcji jest bardzo istotne, gdyż w ten sposób zminimalizuje się ryzyko zatrucia oraz zwiększy efektywność działania zaprawy nasiennej. Zaprawiany materiał siewny powinien być jednolity odmianowo oraz charakteryzować się dużą zdolnością kiełkowania.
Inkrustacja jest metodą pośrednią między zaprawianiem a otoczkowaniem. W wyniku tego procesu materiał siewny nieznacznie zwiększa swoje rozmiary, jednak kształt pozostaje niezmieniony, bowiem stosowany jest dodatek substancji zwiększających przyczepność środków ochrony roślin. W wyniku inkrustacji efektywność zaprawiania zwiększa się o około 30%.
Otoczkowany materiał siewny, mimo znacznej wady w postaci ceny, posiada wiele zalet. Ujednolicenie wielkości oraz nadanie kulistego kształtu sprzyja precyzji wysiewu. Do zabiegu tego wykorzystywane są materiały obojętne, takie jak glinka kaolinowa, wapień, gips, perlit lub torf, które wraz z klejami i środkami ochrony roślin zwiększają masę materiału siewnego od 2 do 50 razy. Otoczka powinna być trwała, ale przepuszczalna dla wody i gazów, jednak nie może stwarzać oporów mechanicznych dla kiełka, ani oddziaływać toksycznie na kiełkujący materiał siewny oraz siewki. Do otoczkowania przeznacza się nasiona bardzo dobrej jakości, często uprzednio kalibrowane, o wysokiej zdolności kiełkowania.
Zapraw coraz mniej
Z roku na rok zarejestrowanych zapraw nasiennych, jak również i środków ochrony roślin z innych grup, jest coraz mniej. Jest to wynikiem regulacji prawnych Unii Europejskiej, które nakładają na kraje członkowskie, w tym i na Polskę, obowiązek wycofywania środków ochrony roślin zawierających w swoim składzie substancje długo zalegające w środowisku oraz w bardzo negatywny sposób oddziałujące na organizmy żywe. Inną przyczyną zmniejszania się wyboru środków ochrony roślin jest wygaśniecie rejestracji i pozwolenia na stosowanie tych preparatów w danych roślinach. Przykładem powszechnie stosowanego i uznanego środka do zaprawiania jest zaprawa nasienna T, wycofana z obrotu w 2008 roku, czy zaprawa Funaben T, dla której okres rejestracji wygasł w lutym 2009 r. Jedną z głównych przyczyn braku przedłużania rejestracji lub zaniechania wprowadzenia nowych środków są wysokie koszty procedur rejestracyjnych. Koncernom fitofarmaceutycznym często nie opłaca się ich rozpoczynać, aby na nowo wprowadzić odpowiedni zapis w etykiecie preparatu. Dlatego też trudno przewidzieć, jak ta sytuacja będzie wyglądała w przyszłości. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, iż wprowadzane będą nowe środki, mniej szkodliwe dla środowiska, ale skuteczne w walce z chorobami i szkodnikami roślin.
Obecnie dopuszczone środki do zaprawiania obrazuje poniższa tabela.
Zarejestrowane zaprawy nasienne do ochrony warzyw (wg Zaleceń Ochrony Roślin Warzywnych na rok 2009).
Gatunek warzywa | Nazwa preparatu | Dawka [na kg materiału siewnego] |
Wszystkie warzywa |
Dithane NeoTec 75 WG | 2-5 g/kg |
Sancozeb 80 WP | 2-5 g/kg | |
Bób |
Sarox T 500 FS | 4 ml/kg |
Mesurol 500 FS | 10 ml/kg | |
Burak ćwikłowy |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór |
Mesurol 500 FS | 16 ml/kg | |
Cebula, por |
Nomolt 150 SC
+ Sarox T 500 FS |
70-100 ml/kg
+ 4 ml/kg |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór | |
Fasola |
Mesurol 500 FS | 10 ml/kg |
Nomolt 150 SC
+ Sarox T 500 FS |
10 ml/kg
+4 ml/kg |
|
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór | |
Groch |
Sarox T 500 FS | 4 ml/kg |
Vitavax 200 FS | 4 ml/kg | |
Mesurol 500 FS | 10 ml/kg | |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór | |
Kapustne, koper | Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór |
Marchew i pietruszka |
Nomolt 150 SC | 70 ml/kg |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór | |
Warzywa dyniowate |
Nomolt 150 SC | 10 ml/kg |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór | |
Papryka, pomidor, rzodkiewka, rzodkiew, szpinak | Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór |
Sałata |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór |
Biochikol 020 PC
Biochikol-W AL |
2,5 % roztwór
wg instrukcji |
|
Seler |
Sadoplon 75 WP | 0,25 % roztwór |
Grevit 200 SL | 0,5 % roztwór |
Zabiegi zaprawiania lub wykorzystanie otoczkowanego materiału siewnego, mimo zwiększonych nakładów na ich zakup czy przygotowanie, niosą wiele korzyści producentom warzyw. Główną zaletą jest wyeliminowanie lub ograniczenie zabiegów z wykorzystaniem ŚOR w trakcie wzrostu roślin, co znacznie obniża koszty produkcji. Z kolei wykorzystanie nasion otoczkowanych ułatwia precyzyjny wysiew z wykorzystaniem siewników. Także jakość otoczkowanego materiału siewnego gwarantuje bardziej wyrównane wschody i równomierne dojrzewanie roślin, które z kolei ułatwia mechaniczny zbiór. Stosując te zabiegi producenci warzyw ograniczają zanieczyszczenie środowiska pozostałościami środków ochrony roślin oraz zwiększają szanse powodzenia upraw, a tym samym zysków mogących z nich uzyskać.