Utrzymanie dobrej żyzności i ochrona gleby przed degradacją, aby mogła spełniać swoje funkcje produkcyjne, jest podstawowym celem rolnika. Jednym ze sposobów zapobiegania degradacji gleby jest dbałość o jak najlepsze pokrycie gleby roślinnością w ciągu całego roku. W tym celu konieczna jest uprawa międzyplonów, roślin wysiewanych między dwoma plonami głównymi.
Gleba, podstawowy czynnik produkcji roślinnej, gdy jest pozbawiona okrywy roślinnej jest narażona na niekorzystne działanie słońca, opadów i wiatrów. Na skutek tych czynników klimatycznych ulega m.in. przesuszeniu, erozji wodnej i wietrznej – podlega degradacji.
Zobacz także: Jaki międzyplon wybrać?
Przeciwdziałanie degradacji gleby polega głównie na pokryciu jej roślinnością. Rośliny bowiem chronią glebę przed destrukcyjnym działaniem czynników klimatycznych w tym wiatru i opadów, akumulują składniki pokarmowe i ograniczają ich wymywanie oraz wpływają na zawartość materii organicznej. Korzenie roślin stanowią konstrukcję dla agregatów glebowych, a próchnica glebowa decyduje o trwałości powstałych agregatów. W efekcie końcowym rośliny kształtują zagęszczenie i retencję wodną gleb.
Międzyplony pobierają azotany i chronią je przed wypłukiwaniem z gleby (wiążąc azot mineralny znajdujący się w glebie chronią go przed wymywaniem). Ponadto, uprawiając rośliny bobowate w międzyplonach wzbogacamy glebę w azot. Natomiast rośliny o dobrze rozwiniętym i głębokim systemie korzeniowym poprawiają właściwości wodno-powietrzne gleby i niszczą podeszwę płużną. Z tego względu międzyplony ułatwiają wsiąkanie wody w glebę (infiltrację), zapobiegają zamulaniu powierzchniowej warstwy gleby i dzięki temu zmniejszają odpływ wody.
Z drugiej strony ograniczają jej przesiąkanie w głąb gleby i powodują zatrzymywanie w warstwie uprawnej. Przyorywanie masy międzyplonów prowadzi do zwiększenia zawartości materii organicznej w glebie i miąższości warstwy próchnicznej. Źródłem substancji organicznej i składników pokarmowych są również pozostawiane resztki pozbiorowe po skoszeniu międzyplonu na paszę.
Międzyplony mogą być wykorzystywane nie tylko na paszę czy jako zielony nawóz, ale również mogą stanowić mulcz, tj. okrywę ochronną znajdującą się na powierzchni gleby w celu ograniczenia niekorzystnych oddziaływań czynników siedliskowych. Nieprzyorane międzyplony – mulcz odgrywają istotną rolę w uprawie konserwującej. W praktyce rolnicy najczęściej wykorzystują międzyplony ścierniskowe, które w czasie zimy przemarzają i przyczyniają się do poprawy aktywności biologicznej i struktury gleby oraz ograniczenia strat wody i zachwaszczenia. Wzbogacają także glebę w substancję organiczną.
Podsumowując, międzyplony mają duże znaczenie w produkcji roślinnej, głównie środowiskowe. Przede wszystkim zapobiegają erozji wodnej i wietrznej gleb, ograniczają przenikanie azotu do wód podziemnych i zanieczyszczenie wód gruntowych, dostarczają do gleby masy organicznej, przez co zwiększają zawartość węgla organicznego i polepszają strukturę gleby oraz retencję wodną gleb. Ponadto ograniczają rozwój chorób podstawy źdźbła, szczególnie, przy nadmiernym udziale zbóż w płodozmianie. W efekcie końcowym zapewniają stabilne plonowanie roślin w płodozmianie.
Międzyplony powinny być obowiązkowo uprawiane po wcześnie schodzących przedplonach, po których mają być wysiane rośliny jare. Dobrze jest zostawić międzyplon na zimę w formie mulczu, który będzie mechaniczną barierą chroniącą glebę przed niekorzystnym oddziaływaniem wiatru czy ulewnych deszczy. Utrzymanie pokrywy roślinnej pozwala na zatrzymanie substancji organicznej w glebie i zmniejsza straty składników pokarmowych.
Wojciech Suwara
