Magnez i mangan, mimo podobnej nazwy, różnią się znaczeniem w nawożeniu roślin uprawnych. Obydwa te pierwiastki pełnią jednak dużą rolę zarówno w procesach fotosyntezy, syntezy białek, czy w przemianach tłuszczów i węglowodanów. Jakie są tego efekty?
Magnez zalicza się do makroelementów, a mangan jest mikroelementem. Ten pierwszy jako główny budulec chlorofilu, odgrywa ważną rolę w procesie fotosyntezy i oddychania roślin. Zboża dobrze odżywione magnezem są dłużej aktywne fotosyntetycznie, co dodatnio wpływa na ich plony. Mangan jest też ważny w procesie fotosyntezy, zwłaszcza przy rozkładzie wody i wydzielaniu tlenu. Obydwa te pierwiastki aktywują enzymy uczestniczące w syntezie białek, przemianach tłuszczów i węglowodanów oraz w transporcie tych związków w tkankach roślin. Regulują one też gospodarkę energetyczną roślin.
Niedobór magnezu pojawia się na starszych (dolnych) liściach zbóż w postaci chlorotycznych (jasnych) plam między żyłkami. Określa się to jako paciorkowatość liści. Podobna chloroza liści występuje też przy niedoborze manganu. W przypadku deficytu tych pierwiastków występuje spowolnienie wzrostu części nadziemnych i systemu korzeniowego zbóż, wskutek ograniczonego pobierania składników mineralnych z gleby (zwłaszcza fosforu i potasu). Osłabia się też odporność zbóż na choroby i pogarsza się jakość ich ziarna (niższa zawartość białka i tłuszczu, gorszy skład aminokwasowy białka).
Niedobory pierwiastków w roślinach usuwa się poprzez nawożenie. Dawki odpowiednich nawozów zależą od zasobności gleby w składniki mineralne i wielkości ich pobrania z plonami roślin. Pobranie magnezu z plonami zbóż waha się w granicach 18–30 kg MgO/ha (w zależności od wielkości plonu). Największe jego pobranie wykazuje pszenica ozima oraz pszenżyto, mniejsze zaś jęczmień jary, owies i żyto. Mangan jako mikroelement jest pobierany w małej ilości, od 480 do 530 g/ha.
Zasobność gleby w składniki mineralne (w tym magnez) zależy od jej zwięzłości, wielkości kompleksu sorpcyjnego, zawartości próchnicy, odczynu gleby i wysokości dawek nawozów mineralnych i organicznych pod rośliny przedplonowe. Zawartość magnezu w glebie zależy też od rejonu kraju. Bardziej ubogie gleby w Mg znajdują się w środkowej i północno–zachodniej części Polski, a bardziej zasobne w rejonach południowych. Według danych Stacji Chemiczno−Rolniczych, najwięcej (49%) gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości Mg znajduje się w województwie lubelskim, a najmniej (16%) w województwie małopolskim. Z reguły wysoką zawartością Mg przyswajalnego dla roślin charakteryzują się gleby ciężkie (zwięzłe) – lessy, czarnoziemy. Przeważnie im gleba jest lżejsza (bardziej piaszczysta), tym jest w niego uboższa. Jest on pierwiastkiem ruchliwym (podobnie jak azot), łatwo przechodzącym do roztworu glebowego, więc na glebach przepuszczalnych (piaszczystych) bywa wymywany w głąb profilu glebowego. Deficyt Mg w glebie zwiększa się w miarę znaczniejszego zakwaszenia gleby. Przy niskim pH gleby jest słabsze pobieranie magnezu przez zboża, zwłaszcza w warunkach niskiej zawartości próchnicy. Dlatego ważne jest systematyczne wapnowanie gleby i stosowanie nawożenia organicznego. Odpowiednie pH gleby dla zbóż powinno wynosić od 5,8 do 6,5.
Na glebach o średniej zawartości Mg, nawożenie powinno zapewnić zwrot jego pobrania przez rośliny. By zabezpieczyć magnez roślinom i nie powodować degradacji gleby, należy utrzymywać zasobność gleby w ten składnik na poziomie co najmniej średnim, czyli w glebach bardzo lekkich ok. 4 mg, w glebach lekkich – 5 mg, średnich – 7 mg, a ciężkich – 10 mg/100g gleby. Nawożenie magnezem stosuje się przeważnie z wapnowaniem. Na glebach lekkich zaleca się wapno magnezowe węglanowe, a na glebach średnich i ciężkich wapno magnezowe tlenkowe. Przy bardzo niskiej zawartości Mg w glebie zaleca się połowę optymalnej na danym polu dawki CaO zastosować w postaci wapna magnezowego, a przy niskiej zawartości Mg – 1/3 dawki CaO w postaci wapna magnezowego. Jeśli gleba nie jest kwaśna, to należy stosować nawozy magnezowe bezwapniowe, jak kizeryt, Rolmag, saletrzak magnezowy, epsomit, kalimagnezja i kainit magnezowy. Przy bardzo niskiej zawartości Mg w glebie zaleca się dawki 45−60, przy niskiej zawartości – 31−44, a przy średniej zawartości – 20−30 kg MgO/ha. Górne przedziały dawek stosować przy spodziewanych wysokich plonach zbóż.
Określa się, że ok. 10% gleb w naszym kraju wykazuje niedobór manganu. Odwrotnie niż w przypadku magnezu, na glebach kwaśnych występuje wystarczająca dla roślin ilość przyswajalnego manganu. Jego niedobór może występować na glebach zasadowych (pH powyżej 6,5), zwłaszcza przy wysokich plonach zbóż zbieranych z danego pola w wieloleciu.
Wśród zbóż, większą wrażliwość na deficyt manganu wykazują: owies i pszenica. Zawartość krytyczna manganu w tkankach roślin zbóż w fazie początku strzelania w źdźbło wynosi 28 mg Mn/kg. Im ta zawartość jest niższa, tym większy jest deficyt manganu. Wówczas zaleca się dolistne dokarmianie roślin zbóż manganem. Skoncentrowane nawozy płynne zawierające siarczan manganawy to: ADOB Mn (15%), Symfonia Mn (10%), Insol Mn (5%) i Mikrovit Mn (6%). Za optymalną dawkę dolistnego dokarmiania zbóż manganem uważa się 1200 g Mn/ha. W przypadku deficytu innych mikroelementów w roślinach zbóż, zaleca się ich dolistne dokarmianie jednym z wielu nawozów płynnych wieloskładnikowych zawierających brakujące pierwiastki. Można łączyć ich stosowanie razem z roztworem mocznika lub z fungicydem.
