Melasa jest chętnie stosowanym źródłem energii w dawkach pokarmowych dla krów mlecznych. Jej ilość winna być uzależniona od wartości pokarmowej pozostałych komponentów dawki. Używa się jej także jako dodatek do zakiszania niektórych surowców roślinnych czy lepiszcze w produkcji mieszanek granulowanych, szczególnie wysłodków buraczanych, i nie tylko.
Melasa jest gęstą, lepką, o barwie od brązowej do ciemnobrunatnej, półpłynną masą powstającą w procesie rafinacji cukru. Ze 100 kg buraków cukrowych otrymuje się jej ok. 2,5-4 kg. Posiada słabo alkaliczny odczyn oraz swoisty zapach (podobny do karmelu). Zawiera ok. 80% suchej masy, ok. 40-50% sacharozy, ok. 10% białka o niskiej wartości pokarmowej oraz związki mineralne. Jest bogata w: wapń, fosfor, magnez, potas, sód, miedź, żelazo, mangan i cynk oraz witaminy z grupy B. Jej skład chemiczny zależy od odmiany buraków, warunków glebowych i klimatycznych, wegetacji, a także od procesu technologicznego produkcji cukru. Wykorzystywana jest głownie do produkcji alkoholu i drożdży piekarniczych. Zastosowanie melasy jako paszy dla zwierzat nie przekracza 10% jej produkcji.
Jako pasza znajduje zastosowanie głównie w żywieniu krów mlecznych. Stanowi doskonałe źródło energii dla mikroorganizmów bytujących w żwaczu. Szczególnie jest przydatna w dawkach, w których znajduje się nadmiar białka ulegającego szybkiej degradacji w żwaczu. Najczęściej ma to miejsce przy żywieniu pastwiskowym oraz gdy w dawce dominuje sianokiszonka z traw lub lucerny. W takim przypadku, melasa dostarczając łatwo dostępnej energii bakteriom żwaczowym, co poprawia efektywność syntezy białka bakteryjnego w żwaczu.
Dodawanie melasy do mieszanek dla bydła w znacznym stopniu zwiększa smakowitość paszy oraz poprawia jej zapach. Ponadto stanowi dobre lepiszcze uniemożliwiające sortowanie poszczególnych komponentów paszy przez bydło żywione w systemie TMR. Stosując melasę trzeba ją rozcieńczyć z wodą. Zaleca się stosunek 1:4, a potem polewać nią pasze. Dawka melasy dla krowy mlecznej powinna mieścić się w przedziale od 0,5 do 2 kg/dzień, dla krów zasuszonych od 0,5 do 1 kg/dzień, zaś dla dorosłych opasów do 0,5 kg/dzień. Z uwagi na znaczną zawartość soli potasowych, melasą nie należy żywić krów zasuszanych. Nie jest wskazane podawanie melasy cielętom w okresie ich odpajania mlekiem. Można ją podawać cielętom starszym, kiedy ich żwacz jest lepiej rozwinięty oraz jałówkom w ilości od 0,1 do 0,5 kg/dzień.
Przy skarmianiu melasy należy szczególnie dobrze bilansować dawki pokarmowe; źle zbilansowana dawka może prowadzić do zwiększonej produkcji lotnych kwasów tłuszczowych, co w konsekwencji może skutkować kwasicą żwacza.
Innym zastosowaniem melasy w żywieniu bydła są lizawki mineralno-energetyczne. Słodkie w smaku są chętnie pobierane przez bydło. Obok uzupełniania niedoborów związków mineralnych, niwelują również niedobory energii w okresie wczesnej laktacji lub skutki braku energii spowodowane przez upały czy często zmieniającą się jakością paszy objętościowej.
Melasa jest też wykorzystywana przy produkcji kiszonek. Produkcja kiszonek dobrej jakości pokarmowej wymaga stymulacji procesu kiszenia. Coraz częstszym sposobem polepszania jakości wytwarzanych pasz jest zakiszanie z użyciem różnorakich dodatków sterujących procesem fermentacji. Jednym z nich jest melasa. Do zakiszania traw stosuje się ją w postaci 8% roztworu wodnego (8 kg melasy na 100 litrów roztworu), za pomocą standardowych aplikatorów substancji konserwujących. Skuteczność działania melasy zależy od rozmieszczenia w zakiszanym materiale roślinnym. Dawki melasy wahają się od 2 do 8% w stosunku do surowca przeznaczonego do zakiszania i można ją stosować samodzielnie lub w kombinacji z innymi konserwantami.
Melasa wykorzystywana jest też do produkcji granulowanych wysłodków buraczanych melasowanych Krowy chętnie je pobierają. W dawce dorosłego bydła nie powinny przekraczać 6-8 kg/dobę. Doskonale komponują się z zielonką pastwiskową oraz z sianokiszonkami, które odznaczają się szybkim tempem rozkładu białka w żwaczu.
Ostatnio w żywieniu wysokomlecznych krów coraz częściej stosowane są wysłodki tofi – suche wysłodki melasowane wzbogacone w poekstrakcyjna śrutę rzepakową. Dawka 2,8 kg takich wysłodków zastępuje 2,25 kg paszy treściwej, nie wpływając negatywnie na jej pobranie i wyniki produkcyjne. Pomaga skutecznie bilansować zapotrzebowanie na energię w żywieniu krów mlecznych, w szczycie laktacji.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
