fbpx

Mątwik burakowy zagrożeniem dla polskich upraw

Mątwik burakowy (Heterodera schachtii) – to nicień glebowy, który może spowodować duże straty plonu głownie w uprawie buraków: cukrowego i ćwikłowego, a także warzyw kapustowatych.Na występowanie tego szkodnika duży wpływ ma stosowanie nieprawidłowego płodozmianu, umieszczenie w zmianowaniu innych roślin, które mogą być jego żywicielem: rzepaku, gorczycy, kapusty, a także obecność w uprawie chwastów (np. komosa, rzodkiew, tasznik, tobołki polne).

MORFOLOGIA
Samice mątwika burakowego mają postać cyst o cytrynkowatym kształcie, których wielkość waha się w granicach 0,5 do 1,1 mm długości i 0,4 do 0,8 mm szerokości. Cysty, które pojawiają się na korzeniach roślin są koloru krzemowobiałego, natomiast po obumarciu brunatnieją. W cyście (obumarłym ciele samicy) może znajdować się nawet 650 jaj, jednak zwykle ich liczba jest znacznie mniejsza. Samce mątwika burakowego są kształtu robakowatego o długości od 1,2 do 1,6 mm. Jaja są podłużnie owalne o średniej długości 0,11 mm i są niewidoczne gołym okiem.

Baner Syngenta

ROZWÓJ
Formą zimującą mątwika burakowego zimują jaja w cystach w glebie, z których wiosną wychodzą nitkowate larwy inwazyjne, które wnikają do korzeni roślin, gdzie przechodzą 3 stadia rozwojowe. Elementem stymulującym opuszczanie cyst przez larwy jest obecność korzeni roślin oraz ich wydzielin. Po ostatniej wylince larwa przekształca się w dojrzałą płciowo samicę, której ciało jest na tyle zgrubiałe, że nie mieści się w tkance roślinnej, w związku z tym przerywa mechanicznie korzeń i wydostaje się częściowo na zewnątrz. Dorosłe samce opuszczają korzenie i przechodzą do gleby, a następnie zapładniają samice. Samice składają jaja, które pozostają w jej ciele. Po pewnym czasie ciało samicy zamiera, oskórek jej ciała twardnieje i zmienia barwę na brązową. Martwa samica wypełniona jajami nazywa się cystą.
W przypadku braku roślin żywicielskich cystę opuszcza rocznie około 40-45% larw, które z powodu braku pokarmu obumierają w glebie. Cykl rozwojowy samicy tego mątwika waha się od 30 do 56 dni i w dużej mierze zależny jest od warunków środowiska. W warunkach klimatycznych Polski w ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia tego nicienia.
Najwięcej larw inwazyjnych mątwika burakowego pojawia się w glebie wiosną oraz wczesnym latem, w późniejszym okresie ich liczba maleje, najmniejszą liczebność natomiast osiągają zimą. Nawet w sprzyjających warunkach termicznych oraz obecności roślin żywicielskich w szklarniach w okresie jesienno-zimowym rozwój mątwika jest zahamowany.
Mątwik burakowy występuje głównie na glebach lekkich i próchnicznych o wysokim pH. Przy wzroście pH 5,0-7,2 liczba cyst mątwika podwaja się.

OBJAWY ŻEROWANIA NA NIEKTÓRYCH ROŚLINACH WARZYWNYCH
Mątwik burakowy atakuje głównie buraki cukrowe, pastewne oraz kapustę, kalafior i brukselkę. Objawy żerowania na burakach mogą być widoczne już na przełomie czerwca i lipca. Zaatakowane rośliny rozwijają się znacznie wolniej, są małe, karłowate, zewnętrzne liście żółkną i przedwcześnie zasychają. Jednak w późniejszym okresie wegetacji ogólna kondycja porażonych roślin może ulec poprawie – korzenie użytkowe nadal pozostają małe. Jednym z objawów żerowania może być zjawisko więdnięcia liści buraków w upalne dni w godzinach południowych i podnoszenie się ich wieczorem. Na korzeniach zaatakowanych roślin w okresie od czerwca do zbiorów widoczne są białe kuleczki cyst, które w późniejszym etapie rozwoju nicieni brunatnieją.
Młode rośliny buraka mogą zamierać, natomiast starsze silnie zaatakowane rośliny wytwarzają nowe korzenie, które swoim wyglądem przypominają brodę. Korzeń użytkowy buraka porażony przez te nicienie jest krótki i cienki i łatwo jest wyjąć go z ziemi. Na polu uprawnym porażenie roślin można zauważyć po placowym wypadaniu” roślin. Warto pamiętać, że porażenie roślin widoczne jest dopiero przy pewnym stopniu zakażenia gleby przez mątwika burakowego, który wynosi od 400 do 1000 żywych jaj i larw w 100 g gleby.
W przypadku kapusty wczesnej i średnio wczesnej mątwika burakowego można zaobserwować na korzeniach już w czerwcu, natomiast na późnych odmianach kapusty cysty są widoczne pod koniec września i na początku października. Straty powodowane przez te nicienie w uprawie kapusty są największe w rozsadnikach odmian późnych. Wiek rośliny ma duże znaczenie przy porażeniu przez mątwika, w przypadku młodszych roślin straty są znacznie większe.
Przy dużym zagęszczenia mątwika burakowego w glebie porażana jest także rozsada kapusty wysadzona na pole, przy niewielkiej ilości cyst w glebie rozsada nie jest atakowana. W przypadku porażenia rozsady rośliny mają zahamowany wzrost, szybko żółkną, więdną i nie zawiązują główek.
Ponieważ u kapusty nie ma widocznych objawów żerowania mątwika, w przypadku podejrzenia o obecność szkodnika należy ostrożnie wykopać roślinę z ziemi, aby nie uszkodzić korzeni. Po wykopaniu kapusty należy uważnie obejrzeć korzenie, czy występują na nich cysty.
Mątwik burakowy rozwija się także na szpinaku uprawianym wiosną, jednak proces życiowy na tej roślinie odbiega od przedstawionych powyżej. Pod wpływem wydzielin korzeniowych larwy opuszczają cysty i wnikają do systemu korzeniowego szpinaku. W korzeniach grubieją i tracą ruchliwość, jednak nie osiągają dojrzałości płciowej ze względu na krótki okres wegetacyjny szpinaku.

ZWALCZANIE
W zwalczaniu mątwika burakowego przede wszystkim ważne jest stosowanie odpowiedniego zmianowania. Stosowanie co najmniej 4 letniej przerwy w uprawie buraka, roślin kapustnych i rzepaku na tym samym polu. W przypadku braku pokarmu mątwiki szybko giną w glebie przez co ich liczebność spada. W płodozmianie należy uprawiać rośliny wrogie dla mątwika burakowego, takie jak: lucerna, cykoria, zboża, cebula oraz kukurydza, co znacznie redukuje jego liczebność.
Rozwój tego szkodnika znacznie ogranicza niszczenie chwastów będących jego żywicielami. Są to chwasty z rodzin: komosowatych (np. komosa biała), kapustowatych (gorczyca polna), goździkowatych (gwiazdnica pospolita), motylkowatych (wyka ptasia) i rdestowatych (rdest powojowy i plamisty).
Dobrym przedplonem dla buraków i innych roślin atakowanych przez mątwika burakowego są mątwikobójcze odmiany gorczycy czy rzodkwi oleistej. Zmniejszają one populację szkodnika nawet o 70% co prowadzi do zachwiania proporcji w populacji tego nicienia i do przewagi liczebnej osobników męskich.
W walce z mątwikiem burakowym duże znaczenie ma także przewietrzanie gleby, które powoduje intensywniejsze wychodzenie larw z cyst. Dzięki takim zabiegom również redukujemy liczebność tych nicieni w glebie. Przewietrzanie gleby należy wykonywać przed uprawą roślin wrogich lub obojętnych. Nie jest natomiast zalecane przed uprawą roślin atakowanych przez mątwika ponieważ może sprzyjać silniejszemu porażaniu roślin.
Na zmniejszenie strat powodowanych przez tego szkodnika może mieć duży wpływ odpowiednie nawożenie. Należy jednak unikać jednostronnego nawożenia azotowego. Stosowanie nawozów organicznych na polach zakażonych przez mątwika burakowego dodatnio wpływa na plon buraków.
Ważny jest również wczesny siew buraków, gdyż mątwik burakowy jest gatunkiem ciepłolubnym i wnikanie larw do starszych roślin jest mniej szkodliwe.
Aby mieć pewność, że nasze pole nie zostanie zaatakowane przez tego groźnego szkodnika należy przede wszystkim pamiętać o zdrowym i wolnym od cyst materiale nasadzeniowym. Warto zadbać o to, aby rośliny wysadzane lub wysiewane pochodziły ze sprawdzonego i pewnego źródła.
Jeżeli pole jest zainfekowane mątwikiem burakowym, w latach przerwy w uprawie roślin żywicielskich zaleca się stosowanie tzw. roślin chwytnych o krótkim okresie wegetacji, co uniemożliwia osiągnięcie przez tego nicienia pełnego cyklu rozwojowego. Rośliny te zbierane są z pola przed uzyskaniem przez mątwika burakowego dojrzałości płciowej i złożeniem jaj, a tym samym przyczyniają się do obniżenia jego populacji. Roślinami chwytnymi są: wczesne odmiany kapusty i kalafiora, szpinak i rzodkiewka uprawiane dla celów konsumpcyjnych. Natomiast na szpinaku i rzodkiewce uprawianych na nasiona następuje pełny cykl rozwojowy szkodnika.

inż. Natalia Zwolińska, Instytut Warzywnictwa, Skierniewice
dr Hanna Legutowska, Katedra Entomologii Stosowanej, SGGW

McHale - baner
Danko baner marzec 2024
Webinarium konopie - baner
POZ 2024 - baner

Najpopularniejsze artykuły
NAJNOWSZE WIADOMOŚCI
[s4u_pp_featured_products per_row="2"]
INNE ARTYKUŁY AUTORA




ARTYKUŁY POWIĄZANE (TAG)

NAJNOWSZE KOMENTARZE

Newsletter

Zapisz się do Rolniczego Newslettera WRP.pl, aby otrzymywać informacje o tym co aktualnie najważniejsze w krajowym i zagranicznym rolnictwie.