Kosiarki rotacyjne, niezależnie od typu, muszą zapewniać koszenie runi na zadanej wysokości, pozostawienie równego ścierniska oraz osiągać wysoką wydajność pracy. A wszystko to niezależnie od nierówności pola. Ponadto powinny być niezawodne pod względem technicznym i eksploatacyjnym, zwłaszcza jeśli chodzi o zespół tnący.
Od kosiarek wymaga się też, aby ruń była ścięta równomiernie na całej szerokości roboczej. Podczas koszenia nie może dochodzić do odrywania kawałków darni i podrywania cząstek gleby. Przez długi czas wykorzystywane były jedynie kosiarki rotacyjne z bębnowym zespołem tnącym. Obecnie coraz częstszym widokiem na polu są kosiarki dyskowe (tarczowe).
Zespoły robocze w kosiarkach bębnowych napędzane są za pomocą pasów klinowych lub wałów Cardana oraz przekładni stożkowych znajdujących się w skrzyni przekładniowej, umieszczonej nad bębnami roboczymi Z tego względu nazywane są też górnonapędowymi. Ich wymagania co do mocy określane są na 19 KM/m szerokości roboczej.
W czasie pracy bębny podparte są na odpowiednio wyprofilowanych talerzach podporowych i są odciążane w czasie pracy układem dźwigniowym z elementami sprężystymi. Regulację wysokości koszenia uzyskuje się przez zmianę odległości pomiędzy płaszczyzną styku talerzy podporowych z ziemią a płaszczyzną ruchu obrotowego nożyków. Stosowane są zwykle dwa sposoby regulacji: przez wymianę talerzy o różnej wysokości lub przez zmianę (przesunięcia) położenia talerza na osi bębna, za pomocą pierścieni dystansowych. Należy zauważyć, że czynność ta jest dość trudna do wykonania przez jedną osobę.
Trzeba wiedzieć, że przy dużych kosiarkach bębnowych, o szerokości roboczej powyżej 2 m, koszenie „pochyłe” powoduje przyspieszone zużycie łożysk na piaście talerza ślizgowego. A to jest często powodem, że łożyska i inne podzespoły muszą być wymieniane wcześniej.
Największym plusem „bębnówek” dla wielu rolników jest to, że są bardziej trwałe i są tańsze. Ponadto, do zalet kosiarek rotacyjnych bębnowych należy duża odporność na zapychanie, nawet w trudnych warunkach zbioru. Koszą również przy jeździe do tyłu, co jest istotne przy częstych nawrotach, zwłaszcza na małych powierzchniach. Zaleca się je stosować do koszenia łąk o niskiej kulturze, zakamienionych oraz z dużą ilością kretowisk.
Kosiarki bębnowe opłaca się stosować na mniejszych powierzchniach, a ich zwolenników nie odstrasza fakt, że przed wjazdem w łan bębny muszą osiągnąć pełną prędkość obrotową, co zwykle chwilę trwa.
Kosiarki rotacyjne dyskowe z napędem dolnym wyposażone są w 6 do 12 dysków o kształcie kolistym lub eliptycznym. Na obwodzie dysków zainstalowane są zwykle po 2 nożyki tnące. Istnieją dwie opcje mocowania nożyków: przy pomocy śrub lub nasadek. Instrukcje obsługi podają klasę wytrzymałości śruby i wartość momentu, z jakim należy je dokręcać. W drugim rozwiązaniu, mocowanie nożyków odbywa się za pomocą trzymaków, co zapewnia szybką ich wymianę.
Kosiarki dyskowe są lżejsze od bębnowych – średnio o ok. 20% w odniesieniu do metra szerokości roboczej. Zespół tnący w czasie pracy opiera się na dwóch płozach. Regulacja wysokości koszenia dokonuje się przez zmianę kąta ustawienia belki zespołu – zmniejszając lub zwiększając długość górnego cięgna trzypunktowego układu zawieszenia ciągnika. Najczęściej wysokość koszenia zmieniana jest w zakresie od 30 do 80 mm. W kosiarkach dyskowych (dolnonapędowych), tarcze z nożami napędzane są za pomocą pasów klinowych lub wałów Cardana oraz przekładni zębatych walcowych zainstalowanych w belce pod tarczami roboczymi, chociaż na rynku zdarzają się również kosiarki z przekłądniami kątowymi (Fella, Fendt). Prędkość obwodowa noży wynosi nawet 80 m/s, co daje prędkość ok. 300 km/h.
Kosiarki dyskowe wymagają o ok. 35% mocy mniej od bębnowych, zwykle ok. 14 KM/m. Zaletą kosiarek dyskowych jest szybkie przyspieszanie i zwalnianie obrotów zespołów roboczych (tarcz), dzięki mniejszemu momentowi bezwładności w porównaniu do bębnowych. Nie potrzebują czasu na rozpędzenie elementów zespołu tnącego, co jest również znacznym usprawnieniem.
Możliwość wyposażenia ich w 10 lub 12 tarcz, umożliwia uzyskanie nie tylko dużej szerokości roboczej, ale i jazdę na równych łąkach z prędkością 15–20 km/h. A to daje tym kosiarkom istotną przewagę nad bębnowymi. Ponadto łatwiej też instalować na nich zgniatacze i spulchniacze skoszonej zielonki, ponieważ skoszona masa jest jednorodnie obrabiana prawie na całej szerokości roboczej kosiarki. Natomiast w kosiarkach bębnowych ten proces przebiega w zawężonym pokosie, co wymaga bardzo agresywnej pracy spulchniacza. W ten sposób jednak część źdźbeł jest gnieciona zbyt silnie, natomiast inne są pomijane. Ponadto intensywne działanie spulchniacza zwiększa zapotrzebowanie na moc.
Pokos po kosiarce tarczowej jest szerszy, co pozwala na swobodny przejazd ciągnikiem i dalszą obróbkę traw za pomocą zgrabiarek i przetrząsaczy. Ponadto jest niższy (cieńszy), bardziej równomiernie schnie i jest łatwiejszy do roztrząśnięcia. W kosiarkach ze spulchniaczem pokosu obejmuje ono całą szerokość roboczą, przy czym niektórzy producenci dodają jeszcze za spulchniaczem specjalne regulowane kierownice, w celu lepszego rozłożenia pokosu i szybszego jego schnięcia. Tarczowe zespoły robocze można odchylać pod kątem 50°, bębnowe jedynie do 20°. Umożliwia to wykorzystanie kosiarek tarczowych do wykaszania poboczy i skarp. Zasadniczo, jeżeli rolnik ma kosić łąki w tzw. kulturze, gdzie wiosną po każdym pokosie broną łąkową równa kretowiska i wszelkie nierówności np. po dzikach, jest mało kamieni, albo posiada w miarę równe łąki torfowe, to zaleca się stosować kosiarki dyskowe.
Podczas pracy kosiarką dyskową, zwłaszcza na nierównych łąkach, ważnym elementem jest odpowiednie dopasowanie się belki tnącej do nierówności terenu, nie niszcząc darni. Zawdzięczamy to odciągowi składającemu się z dwóch sprężyn, który należy wyregulować, zmieniając punkty zaczepu sprężyn – oczywiście na postoju. Zmniejszony nacisk redukuje zużycie talerzy ślizgowych (płóz), równomiernie rozkłada siły boczne działające na ciągnik podczas pracy, polepszając w efekcie jakość koszenia.
O wyborze kosiarki decyduje też dopuszczalne obciążenie tylnej osi ciągnika oraz nośność opon. Przy podniesieniu każdej kosiarki rotacyjnej – zawieszanej w położenie transportowe, obciążenie przedniej osi danego ciągnika musi stanowić co najmniej 20% masy ciągnika, aby mógł poruszać się agregat po drogach publicznych. Ponadto, przy ustawieniu kosiarki w położenie robocze, następuje wzrost obciążenia prawego tylnego koła (w ww. przypadku) o ok. 15%.
Aby ograniczyć liczbę zabiegów podsuszających i zebrać zielonkę przy jak najmniejszych stratach, należy połączyć koszenie z obróbką mechaniczną, co w sposób wydatny przyspiesza proces schnięcia. W tym celu kosiarki rotacyjne wyposaża się w tzw. kondycjonery, tj. walce zgniatające i spulchniacze bijakowe (palcowe). W tej kwestii również bardziej przydatne są kosiarki dyskowe.
Spulchniacze pokosów instalowane są zarówno na kosiarkach bębnowych, jak i tarczowych. Mechaniczna obróbka spulchniaczami skraca czas suszenia traw również o ok. 25–30%. Straty składników pokarmowych z tytułu „oddychania” roślin są co prawda mniejsze, ale rosną straty mechaniczne (nawet do 5% suchej masy). Ponadto zastosowanie spulchniacza pokosów zwiększa zapotrzebowanie mocy o ok. 30%, ale dzięki temu wyeliminowana zostaje część zabiegów technologicznych.
Piotr Grudnik
