Wcześniejsze obserwacje prowadzone w Stacji Eksploatacji Knurów w Kleczy Dolnej wykazywały pogorszenie się parametrów nasienia knurów w okresie występowania wiatru halnego. Problem ten może nie dotyczyć knurów w innych stacjach unasieniania loch, gdyż wiatr halny jest charakterystyczny dla rejonów górskich i podgórskich. Wiatr halny jest wiatrem typu fenowego.
Wiatry fenowe występują w górach(Fen (z niem. Föhn) – to ciepły, suchy i porywisty wiatr opadający z wierzchołków pasma górskiego ku dolinom). Mechanizm jest następujący. Ciepłe i wilgotne powietrze niesione wiatrem napotyka na w swojej drodze na łańcuch gór, zaczyna się wznosić. Ulega przy tym oziębieniu o około 0,5 C na 100 metrów wzniesienia. Po osiągnięciu poziomu kondensacji pary wodnej następują obfite opady i powietrze traci duże ilości wilgoci. Po przedostaniu się nad granią powietrze już suche zaczyna opadać na druga stronę gór a przy tym ogrzewać się.
Po przejściu wiatrów fenowych, (co trwa od kilku godzin do kilku dni) następują obfite opady śniegu lub deszczu. U ludzi halny wywołuje złe samopoczucie, pogarsza się też sprawność fizyczna i koncentracja.
Charakterystyka wiatru halnego:
• wieje z południa na północ,
• osiąga wielką prędkość w porywach 25 – 30 m/s (max. na grani nawet 69 m/s), ma okresy zmniejszonej prędkości i ciszy,
• powoduje nagłe topnienie pokrywy śnieżnej (szczególnie stosunkowo ciepły deszcz po halnym) i zwiększenie zagrożenia lawinowego,
• robi duże spustoszenie w lasach (wiatrołomy),
• powoduje złe samopoczucie i tzw. chorobę fenową,
• najczęściej występuje w zimie, najrzadziej w lecie.
Wiatry tego typu mogą spowodować znaczne podniesienie temperatury nawet o 20° w ciągu kilku minut, jak to się niekiedy zdarza w Stanach Zjednoczonych. Związane są z nim niezwykle czyste i przejrzyste powietrze i chmury o soczewkowatym kształcie. Nagłe porywy wiatrów fenowych przynoszą szkody w gospodarstwach ludzi, a także w leśnictwie. Ponadto z wiatrami tego typu związana jest niekorzystna sytuacja biometeorologiczna, w czasie ich wiania obserwuje się pogorszenie samopoczucia (także wzrost liczby samobójstw), lub też odwrotnie – wzrost podenerwowania i agresji.
Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z różnic jakie występują w czasie ochładzania się i ocieplania powietrza wilgotnego i suchego. Warunkiem powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch powietrza. Powietrze napotykając góry unosi się, ochładzając się wilgotnoadiabatycznie, tj. ok. 0,6° na 100 m wysokości. W czasie unoszenia się powietrza następuje kondensacja pary wodnej – tworzą się chmury i deszcze. Suche już powietrze przekracza barierę szczytów górskich i opada po drugiej stronie ku dolinom. Opadając ogrzewa się, ale tym razem suchoadiabatycznie, tj. ok. 1° na 100 m. Stąd też wiatry fenowe są suche oraz znacznie cieplejsze niż powietrze na tej samej wysokości po przeciwnej stronie gór. Im wyższa jest bariera górska, tym ta różnica może być większa.
Nazwy regionalne fenu:
– wiatr halny – Tatry
– chinook – Góry Skaliste
– föhn – Alpy
– puelche – Chile (Andy)
– zonda – Argentyna (Andy)
-austrul – Karpaty Rumuńskie
U ludzi wrażliwych na zmiany pogodowe powoduje wystąpienie meteopatii. Meteopatia to nie hipochondria – wpływ pogody na nasze zdrowie i samopoczucie jest znacznie większy, niż podejrzewamy. Organizm wykazuje pewną tolerancję na zmiany temperatury, ciśnienia, wilgotności. Ale u niektórych jest ona dość duża, u innych – szczątkowa. Najostrzej na raptowne zmiany aury reagują osoby z niskim ciśnieniem, cierpiące na choroby przewlekłe (np. astmę, schorzenia reumatyczne). Wpływ na reakcje ma też stres i przemęczenie. Wystarczą dwie nieprzespane noce, a organizm jest osłabiony jak po grypie i gorzej znosi to, co dzieje się za oknem. Obserwacje wskazują na podobną wrażliwość zwierząt na zmiany pogodowe.
Obserwowano obniżanie się jakości nasienia przed zbliżającym się wiatrem halnym. W okresie tym występuje spadek libido u knuraoraz zmniejszenie objętości ejakulatu , a także jakości nasienia. Załamanie takie trwa kilka dni i po upływie 5-6 dniowego okresu powraca do normy.W tabeli 1 przedstawiono parametry nasienia knurów w okresie bezpośrednio przed, w trakcie i po wystąpieniu wiatru halnego.
| Okresy roku |
Średnia objętośćejakulatu Ml |
Koncentracja plemników tys./mm3 |
Ogólna liczba plemnikówżywych mld | % plemników o ruchupostępowym |
Ilość dawek z 1 ejaku-latu |
Okres 2004 |
| Ikwartał 2004 (5.01- .20. 02. 2004) | ||||||
| Przed halnym |
277,4 |
361,8 |
76,46 |
73,8 |
23,0 |
5-9.01 |
|
Przed halnym |
308,0 |
300,0 |
69,00 |
76,0 |
23,4 |
12-16.01 |
|
Halny |
248,8 |
406,6 |
62,35 |
73,1 |
19,6 |
16-20.01 |
|
1 tydzień po |
271,9 |
352,1 |
68,07 |
76,3 |
20,6 |
22-25.01 |
|
2 tydzień po |
286,0 |
348,0 |
76,06 |
78,0 |
25,8 |
26.01-.02 |
| Miesiąc po | 266,0 | 392,0 | 83,08 | 80,0 | 27,8 | 16-20.02 |
Bezpośrednio przed wystąpieniem wiatru halnego (2-3 dni) obserwowano pogorszenie parametrów nasienia knurów (szczególnie koncentracji plemników i ogólnej liczby plemników żywych w ejakulacie. Dopiero w drugim tygodniu po wystąpieniu wiatru halnego obserwowano powrót parametrów nasienia do stanu sprzed wystąpienia wiatru halnego wykresy 1, 2. Wydaje się, że problem ten wymaga szczegółowego zbadania i analizy parametrów nasienia pobieranego od knurów codziennie. Równoległe badanie poziomu hormonów pozwoli wyjaśnić zjawisko meteowrażliwości knurów.
W dostępnej literaturze brak jest danych na temat wpływu występowania wiatru halnego na parametry nasienia knurów. Więcej informacji na temat reakcji ludzkiego organizmu na występowanie takich anomalii pogodowych można spotkać w medycynie ludzkiej. Medycyna ludzka znalazła określenia meteopatia”, “meteowrażliwość” na dolegliwości związane ze zmianą pogody. Na takie dolegliwości skarży się ponad połowa Polaków. Dlatego w październiku 2005 roku rozpoczął działalność Ogólnopolski Program Edukacyjny “Meteowrażliwi””.
dr inż. Stanisław Orlicki
Malopolskie Centrum Biotechniki
www.mcb.com.pl
“
