Kiszonka z kukurydzy. Kiedy rozpocząć zbiór roślin?

Termin zbioru kukurydzy uzależniony jest fazą rozwoju rośliny. W warunkach klimatycznych naszego kraju kukurydzę uprawia się z przeznaczeniem na kiszonkę z całych roślin, na ziarno, lub na kiszonkę z rozdrobnionych kolb, tzw. CCM. Zróżnicowane terminy zbioru umożliwiają produkcję pasz o różnej zawartości składników pokarmowych, co pozwala na  skarmianie nią zarówno przeżuwaczy (bydło) jak i zwierząt monogastrycznych (świnie).

W zależności od rodzaju paszy  jaką chcemy uzyskać oraz jej przeznaczenia, winniśmy zachować optymalny termin zbioru kukurydzy. Wpływa on istotnie na jakość pozyskiwanego produktu.

Kiszonka z całych roślin

Kiszonka z całych roślin kukurydzy jest idealnym źródłem skrobi dla przeżuwaczy. Należy pamiętać, że skrobia występuje tylko w ziarnie i z tych względów, nie należy się zbyt śpieszyć z terminem zbioru zielonej masy. Zbioru winno dokonywać się w momencie wykształcenia kolb i wypełnienia się ich ziarnem, a więc w fazie dojrzałości ziarna od woskowej do szklistej. Ocenia się ją wybierając ziarniaki ze środkowej części kolby; linia mleczna powinna przebiegać w połowie do 2/3 od podstawy ziarniaka. W takim wypadku roślina zawiera 29-35% suchej masy, zaś w kolbach jest jej 45-55%. Wartość pokarmowa kiszonki wzrasta wraz z dojrzałością rośliny (tab.1).

Kukurydza zbierana we wczesnych fazach rozwojowych (poniżej 29% s.m.) charakteryzuje się mniejszą ilością skrobi przy dużej zawartości cukrów łatwo rozpuszczalnych. Podczas zakiszania, w takim materiale fermentacja przebiega gwałtownie, a jej wynikiem jest duża ilość kwasu octowego i etanolu. Jest ona niechętnie pobierana przez zwierzęta, zaś zawarta w niej skrobia niemal w całości ulega szybkiemu rozkładowi w żwaczu. Skutkuje to znacznym obniżeniem kwasowości treści żwacza, zwiększając ryzyko wystąpienia kwasicy.

Tab.1. Wpływ zawartości suchej masy zielonki z całych roślin kukurydzy na skład chemiczny i wartość pokarmowa 1 kg  kiszonki (IZ-PIB, 2015)

Wiarygodną metodą „polową” umożliwiającą określanie zawartości suchej masy w świeżej zielonce z kukurydzy jest pomiar w kuchence mikrofalowej. W tym celu najpierw trzeba zerwać kilka roślin kukurydzy, z różnych miejsc pola. Dzięki temu próbka będzie reprezentacyjna dla całego areału. Następnie należy materiał dobrze rozdrobnić, tak aby wszystkie ziarniaki zostały rozbite. Po dokładnym wymieszaniu odważa się próbkę przeznaczoną do analizy. Może to być np. 100 g. Próbkę wkłada się do kuchenki mikrofalowej i podgrzewa, by ją wysuszyć. Przed samozapłonem zabezpiecza się próbkę  wkładając do mikrofalówki szklankę z wodą. Następnie, co 2-3 minuty waży się badaną próbkę, tak długo, aż jej masa nie będzie się zmieniać. Dla przykładu, jeśli taka próbko waży 30 g, to znaczy, że materiał zawiera 30% suchej masy.

Kukurydza jest wrażliwa na przymrozki jesienne. Po ich wystąpieniu, w ciągu 10-15 dni należy zakończyć zbiór na kiszonkę. Długie przetrzymywanie kukurydzy na pniu jest niecelowe, gdyż skutkuje namnażaniem się na niej grzybów pleśniowych. Zielonka  zebrana przy zawartości suchej masy powyżej 35% jest sucha i twarda. Utrudnia to jej rozdrobnienie oraz uniemożliwia dokładne ubicie w silosie. Bakterie fermentacyjne mają utrudniony dostęp do wnętrza komórek roślinnych, co powoduje, że procesy zakiszania są powolne, odczyn pH nie osiąga wartości optymalnej, a kwasy organiczne (octowy i propionowy) decydujące o stabilności tlenowej są redukowane. W zakiszanej masie pozostają wypełnione powietrzem wolne przestrzenie, gdzie dobre warunki do rozwoju znajdują grzyby pleśniowe.

Kiszone kolby (CCM)

Innym sposobem wykorzystania ziarna kukurydzy jest sporządzanie kiszonki z rozdrobnionych kolb, pozbawionych okrywy (koszulek) tzw. CCM-I. Zbioru kolb z przeznaczeniem na CCM dokonuje się w fazie początku dojrzałości pełnej ziarna. Zawartość suchej masy w kolbach powinna wynosić 50-55%. Uzyskuje się wówczas największy plon suchej masy i energii strawnej oraz najlepszy przebieg procesu kiszenia. Zbierając kukurydzę na CCM uzyskuje się plon o ok. 10-20% wyższy niż przy zbiorze ziarna.

Tab.2 Zawartość składników pokarmowych w kiszonych kolbach kukurydzy (IZ-PIB 2021) 

Do zbioru kukurydzy na CCM służą sieczkarnie, które obrywają kolby, odkoszulkowują je, a następnie rozdrabniają. CCM zakisza się dość łatwo, a technika kiszenia jest taka sama jak w przypadku sporządzania innych kiszonek.

Odmianą CCM-1 jest zakiszanie kolb zebranych w całości (wraz z okrywą) i rozdrobnionych (CCM-II). Wartość pokarmowa kiszonych kolb kukurydzy zależy od technologii zbioru. Kolby bez okrywy liściowej zawierają nieznacznie więcej białka ogólnego i tłuszczu surowego (tab.2). Ze względu na niższą wartość energetyczną i wysoką zawartość włókna, kiszone kolby kukurydzy są doskonałą paszą dla trzody chlewnej. Stosowanie ich w żywieniu bydła i owiec nie jest opłacalne. Po zbiorze kolb pozostają niewykorzystane łodygi oraz liście kukurydzy, które stanowią ok. 50-60% ogólnego plonu masy organicznej tej rośliny.

Kiszone ziarno

Zaletą zakiszania ziarna jest smakowitość. Posiada przyjemny zapach, chętnie jest więc wyjadane przez zwierzęta. Z drugiej strony zawiera dużo wody, przez co jest bardziej podatne na niekorzystne działanie bakterii i pleśni. Zawiera mniej białka. W związku z tym stosunek białka do energii jest niski. Cechuje się też niekorzystnym składem aminokwasowym. Na niskim poziomie, są takie aminokwasy jak lizyna, metionina i tryptofan (tab.3).

Tab.3. Zawartość składników pokarmowych (g) w 1 kg  dosuszonego lub kiszonego ziarna kukurydzy (IZ-PIB, 2020)

Należy pokreślić, że chociaż kukurydza zawiera niezbyt dużo białka, to jej dużą zaletą jest niska rozkładalność w żwaczu oraz duża dostępność w jecie cienkim. Stosując kiszonkę z ziarna kukurydzy należy tak układać dawkę, by uzupełnić wszystkie niedobory. Niedobór aminokwasów można uzupełnić dodając np. aminokwasy syntetyczne, bądź przez właściwy dobór komponentów pasz  białkowych w mieszance lub dawce pokarmowej.

Kiszonki sporządzone z wilgotnego ziarna kukurydzy, ze względu na większą strawność skrobi w jelicie cienkim, w porównaniu z ziarnem dosuszonym, cechują się wyższą wartością energetyczną. Dawki pokarmowe z udziałem takiego ziarna charakteryzują się ponadto lepszym wykorzystaniem azotu rozpuszczalnego w żwaczu przez zasiedlającą go  mikroflorę.