Od kilku lat obserwujemy wzrost powierzchni uprawy rzepaku ozimego. Według danych GUS w bieżącym sezonie to około 1 mln hektarów. Taka powierzchnia uprawy niesie ze sobą bardzo duże ryzyko pojawienia się agrofagów. Mogą one powodować straty w plonie sięgające w przypadku rzepaku nawet 15-18 proc.
Zagrożenie zwiększa fakt, że w dużych towarowych gospodarstwach przeważają zmianowania zbożowo-przemysłowe, w których rzepak uprawia się co 2-3 lata na tym samym polu.
W takim przypadku coraz bardziej niebezpieczna staje się kiła kapusty (Plasmodiophora brassicea). Jest to typowa choroba związana z wadliwym, zbyt krótkim płodozmianem. Występowała ona już wcześniej jednak ze względu na mniejszą intensywność uprawy nie powodowała dużych strat gospodarczy w uprawie rzepaku. Problem pojawił się na przełomie XX i XXI wieku gdy wzrosła powierzchnia i zmieniła się technologia uprawy.
Pierwsze ogniska choroby obserwowano na ternie północno-wschodniej i południowo-wschodniej Polski. Głownie na glebach ciężkich, podmokłych i zlewnych. Obecnie kiła kapusty występuje na terenie prawie całego kraju. Większe nasilenie zazwyczaj występuje w rejonach intensywnej uprawy. Zjawisku temu sprzyja także nie uregulowany odczyn gleby. Według różnych szacunków areał zagrożony kiłą kapusty wynosi ponad 200 tys. hektarów.
Sprawcą choroby jest pierwotniak Plasmodiophora brassicae. Patogen jest bezwzględnym pasożytem roślin, występuje w postaci kilkunastu ras, z których część ma znaczenie w rozwoju w Polsce. Kiła ma zdolność do porażania wielu gatunków roślin, zaliczana jest do polifagów atakuje głównie gatunki z rodziny kapustowatych (krzyżowych). Wśród roślin rolniczych poraża m. in.: rzepak, gorczycę białą, sarepską, brukiew oraz warzywa takie jak: kalafior, brokuł, rzodkiewkę, brukselkę. Ponadto nosicielami są chwasty – tobołki polne, tasznik pospolity, stulisz lekarski, gorczyca polna oraz samosiewy rzepaku.
Objawy kiły kapusty w rzepaku
Pierwsze objawy kiły można zaobserwować już jesienią. Na liściach występują fioletowo-czerwone przebarwienia, które mogą przypominać objawy niedoboru fosforu, głodu azotowego lub obecność wirusa żółtaczki rzepy. Jednak w przypadku tej choroby to efekt uszkodzenia systemu korzeniowego. Rośliny rozwijają się słabiej, żółkną, a liści zamierają. Podobne objawy mogą występować także w przypadku pojawienia się śmietki kapuścianej dlatego aby jednoznacznie stwierdzić przyczynę złej kondycji roślin należy ją wykopać z gleby i ocenić przyczynę zmian.
Główne objawy widoczne są na korzeniach. To naroślą na korzeniu głównym i korzeniach bocznych. Przez kilka tygodni po porażeniu naroślą są twarde. Następnie zaczynają mięknąć, ciemnieją i rozpadają się uwalniając zarodniki pływkowe, które wtórnie infekują korzenie włośnikowe, a później skórkę korzenia. Następnie pojawiają się w charakterystycznych naroślach korzeniowych miliony nowych zarodników przetrwalnikowych. Zarodniki przetwornikowe mogą przetrwać w glebie nawet do 12 lat. Po tym okresie dopiero spada stężenie zarodników do poziomu przy którym infekcja nie następuje. Należy jednak pamiętać, że obecność na polu roślin kapustowatych będzie pobudzała kiełkowanie zarodników przetrwalnikowych. Należy zaznaczyć, że kiełkowanie zarodników przetwornikowych w glebie następuje przy temperaturze powyżej 14°C, a procesowi sprzyja duże uwilgotnienie gleby.
Jak ograniczyć rozwój kiły kapusty
Zawsze najlepszym rozwiązaniem są metody agrotechniczne. Polegają one na regulacji odczynu i zapewnieniu odpowiedniej zawartości składników pokarmowych w glebie. Kolejny element to zwalczanie chwastów z rodziny kapustowatych i samosiewów rzepaku oraz stosowanie odpowiedniego płodozmianu (rzepak nie częściej niż, co 4-5 lat). Ważnym elementem jest struktura gleby i uregulowane stosunki wodno-powietrzne. Należy pamiętać o lustracji pól pod kątem obecności kiły kapusty szczególnie w miejscach bardziej uwilgotnionych i obniżeniach terenowych. Do dobrej praktyki rolniczej należy również systematyczne czyszczenie i dezynfekcja maszyn i narzędzi uprawowo-siewnych.
Jeżeli na polu stwierdziliśmy obecność kiły, a nadal zamierzamy uprawiać rzepak to pozostaje nam wybór odmian z podwyższoną odpornością na najczęściej występujące rasy kiły kapusty. Na rynku dostępnych jest szereg odmian np. Crome, Crotora, DK Plasma, LG Skorpion itd. Warto jednak zwrócić uwagę aby charakteryzowały się pakietem wielu pozytywnych cech. Zaliczamy do nich zimotrwałość, odporność lub tolerancję na choroby, szybkość rozwoju, stabilność i powtarzalność plonowania. Nową tegoroczną propozycją hodowców jest odmiana mieszańcowa Crocant. Wyróżnia ją połączenie odporności na najczęściej występujące rasy kiły kapusty z odpornością na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) jest także odporna na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion.
Pamiętajmy jednak, że nie można mieszać ze sobą nasion odmian odpornych z odmianami wrażliwymi. Wysiewajmy odmiany kiłowe tylko na tych polach gdzie wystąpiła kiła kapusty.
