Kukurydza może być uprawiana na cele konsumpcyjne, paszowe, czy do produkcji bioetanolu lub biogazu. Różne kierunki użytkowania wiążą się z różnymi cechami morfologicznymi roślin kukurydzy, dlatego przy wyborze odpowiedniej odmiany powinniśmy zwrócić uwagę na nieco inne cechy charakterystyki.
Kukurydza zwyczajna jest jednym z najpopularniejszych gatunków uprawianych w Polsce, Europie i na świecie. Takie cechy jak: duża wydajność i wysoka wartość pokarmowa sprawiają, iż jest ona podstawą wyżywienia w krajach słabo rozwiniętych, natomiast w krajach wysoko rozwiniętych stosowana jest przede wszystkim jako pasza dla zwierząt gospodarskich. Może być ona również wykorzystywana w przemyśle młynarskim, do produkcji bioetanolu oraz biogazu.
Przy wyborze odmian do zbioru na ziarno podobnie, jak w przypadku pozostałych kierunków wykorzystania kukurydzy, powinniśmy przede wszystkim kierować się plennością: wyższy plon oznacza wyższy dochód dla rolnika. Potencjał plonowania odmian jest związany z ich wczesnością – wcześniejsze odmiany plonują na niższym poziomie niż odmiany późniejsze, o dłuższym okresie wegetacyjnym. Równie ważna jak wysokość plonowania jest także stabilność, czyli zdolność odmiany do uzyskiwania wysokich plonów w różnych warunkach uprawowych, co w znaczący sposób podnosi bezpieczeństwo uprawy. Wierność plonowania sprawdzamy poprzez analizę wyników danej odmiany na przestrzeni kilku lat o możliwie różnym przebiegu warunków pogodowych.
Pożądaną cechą odmian uprawianych nie tylko z przeznaczeniem na ziarno jest również dobry wigor wiosenny i wysoka tolerancja na niskie temperatury. W warunkach klimatycznych Polski w czasie siewu kukurydzy lub niedługo po nim często mamy do czynienia nawet z lokalnymi przymrozkami. Odmiany, które lepiej tolerują te niekorzystne warunki mają lepszą obsadę i szybciej się rozwijają. W okresie letnim często występującym zjawiskiem są z kolei susze, które powodowane są przez niskie lub niekorzystnie rozłożone w czasie opady i wysokie temperatury.
Stres suszy może poważnie zakłócić prawidłowy przebieg procesu zapylenia kolby i znacząco ograniczyć poziom plonowania, dlatego warto zwrócić uwagę na odmiany mniej wrażliwe na ten czynnik. W zależności od przebiegu pogody latem i jesienią zdarza się czasami, iż niektóre odmiany wykazują dużą podatność na wyleganie łodygowe lub korzeniowe. To niekorzystne zjawisko przyczynia się do obniżenia plonów, ponieważ kombajn nie jest w stanie zebrać nisko leżących kolb. Warto więc sprawdzić tolerancję roślin na wyleganie i upewnić się, że problem ten nie będzie dotyczył wybranej przez nas odmiany.
Na uwagę zasługuje również kwestia zdrowotności roślin. Choroby występujące na kolbach i łodygach kukurydzy mogą w istotnym stopniu zmniejszyć poziom plonowania roślin lub pogorszyć jakość ziarna. Przy dużym porażeniu kolb grzybami z rodziny Fusarium następuje kumulacja szkodliwych mikotoksyn w ziarnie, co sprawia, iż nie nadaje się ono do celów konsumpcyjnych.
Dane przedstawiające porównanie plonowania poszczególnych odmian kukurydzy w różnych grupach wczesności i rejonach naszego kraju przedstawiają zarówno firmy nasienne, jak i niezależne instytucje, jak na przykład COBORU.
Innym ważnym sposobem wykorzystania kukurydzy jest przerób młynarski. Odmiany, które posiadają rekomendacje młynów powinny charakteryzować się ziarnem o wysokiej gęstości, jak największym rozmiarze i okrągłym kształcie. Ze względu na duży udział skrobi szklistej, preferowane są odmiany o ziarnie typu flint. Zasadniczo ziarno typu dent nie nadaje się od produkcji grysu, ponieważ ma za dużo skrobi mączystej. Ziarno musi być dojrzałe fizjologicznie i dlatego najbardziej odpowiednie są odmiany wczesne i średniowczesne, które zwykle mają niską wilgotność w czasie zbioru. Bardzo ważny jest również dobry stan zdrowotny ziarna, czyli niskie porażenie przez choroby. W wielu przypadkach zakłady młynarskie opracowują własne listy odmian preferowanych do przerobu.
Kukurydza jest jedną z najlepszych pasz objętościowych i energetycznych dla zwierząt przeżuwających. Przy wyborze odmian kukurydzy do produkcji kiszonki powinniśmy wziąć pod uwagę przede wszystkim plon ogólny suchej masy. Odmiany o dużej biomasie (wysokie i obficie ulistnione) zapewniają wyższy plon masy kiszonkowej niż odmiany o budowie kompaktowej. Odmiany dojrzewające później są bardziej plenne, jednak ich wczesność musi być tak dobrana do rejonu uprawy, aby w zamierzonym momencie zbioru ziarno osiągnęło dojrzałość fizjologiczną, gwarantującą zachowanie najlepszych parametrów jakościowych kiszonki. Ze względu na budowę ziarna i zmniejszenie ryzyka wystąpienia kwasicy, preferowane są odmiany o ziarnie typu flint.
Kiszonka z kukurydzy powinna charakteryzować się wysoką koncentracją energii. Energia ta pochodzi z dwóch źródeł: ze skrobi pochodzącej z ziarna oraz z włókna obecnego w łodydze, liściach, osadce oraz liściach okrywowych. W związku z tym najlepsze odmiany kiszonkowe powinny odznaczać się wysokim plonem ziarna i jego udziałem w kiszonce oraz wysoką strawnością włókna. Ponadto ważny jest również efekt stay-green, czyli zdolność do utrzymania „zieloności” wegetatywnych części roślin, umożliwiającą dłuższą asymilację oraz wydłużony okres zbioru i przydatności odmiany do zakiszania. Poszczególne odmiany mogą znacząco różnić się między sobą wydajnością i jakością, dlatego przed podjęciem ostatecznej decyzji warto dobrze się im przyjrzeć. Plenność odmian kukurydzy oraz parametry jakościowe kiszonki są badane między innymi w niezależnych doświadczeniach prowadzonych przez COBORU.
Kukurydza może być również wykorzystywana do produkcji biogazu. Najważniejszą cechą odmiany przeznaczonej do produkcji biogazu jest podobnie, jak w przypadku produkcji kiszonki, plon ogólny suchej masy. Do produkcji dobrej jakościowo kiszonki potrzebna jest zarówno skrobia jak i włókno, natomiast do wytwarzania biogazu wystarczy samo włókno. Podobną ilość metanu można uzyskać zarówno ze skrobi, jak i z celulozy (pochodzącej z włókna), tak więc wytwarzanie biogazu wymaga przede wszystkim wysokiej produkcji biomasy, udział ziarna (skrobi) ma mniejsze znaczenie. Do produkcji biogazu wykorzystywane są odpowiednio wyselekcjonowane średniopóźne i późne odmiany kukurydzy wytwarzające dużą biomasę o niższej koncentracji energii niż w odmianach wykorzystywanych do produkcji kiszonki na paszę.
Kolejnym istotnym kierunkiem przerobu ziarna kukurydzy jest produkcja bioetanolu. Do tego celu nadają się zarówno odmiany wczesne jak i późne, odmiany o ziarnie typu flint i dent, jednak ze względu na wydajność tego procesu najefektywniejsze jest wykorzystanie odmian późniejszych (o ziarnie typu dent lub pośrednim) o wysokim potencjale plonowania. Takie wykorzystanie kukurydzy nie wymaga suszenia ziarna oraz daje możliwość zagospodarowania ziarna nadpsutego i o niższej wartości paszowej.
Wybór właściwej odmiany kukurydzy do określonego kierunku użytkowania jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o powodzeniu uprawy. W wielu przypadkach wysoki potencjał plonowania jest najistotniejszą cechą wspólną wyróżniającą najlepsze odmiany kukurydzy.
