Hipokalcemia to schorzenie powodowane błędami żywieniowymi w okresie zasuszania. Najczęściej obserwuje się je po porodzie i charakteryzuje się niskim poziomem wapnia (Ca) we krwi. Sądzi się, że może dotyczyć nawet 30-60% krów w stadzie. Subkliniczna hipokalcemia jest więc popularnym ale i kosztownym zaburzeniem metabolicznym w stadach krów mlecznych.
Niski poziom Ca we krwi spowodowany jest nadmiernym pobraniem w okresie zasuszenia w dawce pokarmowej przez krowy potasu (K) oraz niedoborem magnezu (Mg). Niewłaściwe żywienie mineralne w tym czasie sprawia, że mechanizm uwalniania rezerw i blokowania wydalania Ca (z moczem) nie jest sprawny. Pomimo obecności parathormonu (hormon przytarczyc odpowiedzialny za uwalnianie Ca z kości) we krwi, receptory w kościach i nerkach nie reagują na jego obecność i nie uwalniają Ca.
Głównym winowajcą jest pobierany z paszą w nadmiarze K. Według norm, dawki pokarmowe przed porodem powinny zawierać go nie więcej niż 0,5% w suchej masie. Jednym ze sposobów na minimalizację pobierania K może być skarmianie dużych ilości słomy. Pewna część krów cierpi na hipokalcemię też z powodu zbyt małej koncentracji Mg we krwi oraz niedoboru lub nadmiaru fosforu w dawkach w okresie poprzedzającym poród.
Zapobieganie hipokalcemii, to prawidłowe zasuszanie krów przed porodem. Okres ten jest najlepszym czasem na zrobienie zapasów wapnia w organizmie zwierząt. W tym czasie należy pamiętać o pomiarze pH moczu krów. Określa się go za pomocą papierków wskaźnikowych (lakmusowych), a optymalny jego poziom to 6,5-6,8. Rzadkością jednak jest wartość poniżej 7,0. Najczęściej jednak pH moczu oznaczone paskami przekracza 8,0.
Zmusza to hodowców do przeciwdziałania. Wielu z nich stosuje wlewy wapniowe lub bolusy wapniowe. O wiele skuteczniejsze jest dziś stosowanie tzw. diety anionowej, czyli zwiększenia w dawce pokarmowej udziału anionów chlorkowych i siarczanowych. Uważa się, że sole anionowe winny być popularnym dodatkiem dla krów zasuszanych w ostatnich 3 tyg. ciąży. Celem podawania krowom soli anionowych przed porodem jest metaboliczne zakwaszenie organizmu, po to, aby stworzyć warunki dla utrzymania fizjologicznego poziomu Ca w sytuacji jego nadmiernego usuwania z organizmu w siarze i mleku. Z każdym kilogramem siary krowa traci bowiem ok. 2 g, zaś z mlekiem 1,2 g Ca.
Na dietę anionową składają się sole zawierające w swoim składzie m. in. aniony chlorkowe i siarczanowe. Najczęściej są to siarczan miedzi, wapnia oraz amonu oraz chlorek amonu i wapnia. Ich cechą charakterystyczną jest gorzki smak, przez co niechętnie pobierane są przez krowy. Przed podjęciem decyzji o sposobie podawania krowom soli anionowych oraz o ich dziennej dawce, warto zastanowić się nad ich ewentualnym wpływem na zmniejszenie pobrania paszy. Może ono dochodzić do ok. 3%. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest podawanie otoczkowanych soli anionowych. Są one przygotowane w taki sposób, aby nie powodować utraty apetytu. Takie preparaty oferowane są przez firmy paszowe w naszym kraju.
Sposobem na ustalenie konieczności stosowania jak również wysokości dawek soli anionowych jest badanie pH moczu. Zwykle sole podaje się w ilości ok. 100-300 g/dzień. Częsty pomiar pH moczu jest bardzo uzasadniony. I tak, po podaniu soli anionowych, pomiar pH wykonany po 1-2 dniach pozwala na ocenę skuteczności dawki. Gdy pH moczu dalej pozostaje wyższe niż 7,0, dawkę należy zwiększyć. Gdy obniży się poniżej np. 6,0, stosowana dawka soli anionowych powinna być zmniejszona. Stosując sole anionowe nie trzeba zwiększać koncentracji Ca w dawce pokarmowej. Stosowane sole anionowe zawierają w swoim składzie wystarczającą ilość Ca.
Stosowanie diety anionowej nie należy do najtańszych. Efekty jednak jej stosowania najczęściej są bardzo zadawalające i uzasadnione ekonomicznie, zwłaszcza, gdy uwzględni się konsekwencje hipokalcemii. Powoduje ona m. in. zmniejszenie pobierania paszy i zaburza przemiany energetyczne, co ma wpływ na zdrowie oraz produkcyjność krów w okresie wczesnej laktacji. Subkliniczna hipokalcemia ponadto, powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego, a także większe lub mniejsze problemy z rozrodem. Krowy, które w przeszłości cierpiały na hipokalcemię mają z reguły niższą skuteczność pierwszego zabiegu inseminacji oraz dłuższe okresy międzyciążowe. Hipokalcemia jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka innych schorzeń metabolicznych (np. ketoza). Krowy które przeszły hipokalcemię są też zazwyczaj wcześnie brakowane ze stada.
Autor: prof. dr hab. Tadeusz Barowicz
