W wyniku mikrobiologicznej mineralizacji substancji organicznej w glebie, uwalniane składniki stają się dostępne dla roślin i mogą pokryć w znacznym stopniu ich potrzeby pokarmowe. Oczywiście zależy to od wielkości mineralizowanej biomasy i koncentracji składników i pogody.
Także przebieg pogody wywiera duży wpływ na intensywność tych przemian i dostępność składników z gleby, a w efekcie na stopień odżywienia roślin oraz wysokość i jakość uzyskanych plonów.
Mineralizacja dotyczy zarówno nawozów naturalnych (głównie obornika, w mniejszym stopniu gnojowicy i gnojówki), jak też organicznych (kompostu, resztek pożniwnych i nawozów zielonych).
Wpływ przebiegu pogody na mineralizację i straty składników pokarmowych
Po ich przyoraniu lub wymieszaniu z glebą następuje mikrobiologiczny rozkład (mineralizacja) i humifikacja, czyli tworzenie związków próchnicznych. Kierunek i intensywność tych przemian zależy w decydującym stopniu od przebiegu pogody, zwłaszcza uwilgotnienia i temperatury gleby.
Przy sprzyjającej temperaturze, optymalnej wilgotności gleby i dostępie powietrza (tlenu) proces mineralizacji następuje szybko, zwykle w okresie od 2. do 6. miesięcy. Zależy to też od rodzaju materiału, stopnia jego rozdrobnienia i wymieszania z glebą.
Znaczący wpływ na proces mineralizacji oraz przyswajalność składników wywiera także odczyn gleby. W glebach kwaśnych mineralizacja prowadzona jest głównie przez grzyby i przebiega wolniej.
W takich warunkach kationowe formy składników, słabiej wchodzą do kompleksu sorpcyjnego i mogą być wymywane do głębszych warstw gleby i wód gruntowych. Podobnie dzieje się gdy proces mineralizacji występuje w większym nasileniu w okresie poza wegetacyjnym roślin, bądź przy słabym rozwoju ich systemu korzeniowego.
Straty składników w wyniku ich wymywania lub obniżonej przyswajalności
W ostatnim przypadku straty powodowane są także erozją wodną, czyli spływem wierzchniej warstwy gleby i zawartych w niej składników po ulewnych deszczach lub topniejącym śniegu. W większym nasileniu straty składników występują wówczas po ich wniesieniu w wierzchnią warstwę gleby.
Składniki pokarmowe tracone są też w wyniku ich wymywania w głębsze warstwy gleby. Dotyczy to zwłaszcza lżejszych gleb oraz anionowych form składników: azotanów, siarczanów, boranów, molibdenianów, gdyż są one w niewielkim stopniu zatrzymywane przez kompleks sorpcyjny gleby.
W mniejszym, a przy tym w zróżnicowanym stopniu, przemieszczane są w glebie kationowe formy składników: azot amonowy, potas, magnez, wapń, sód, miedź, cynk, mangan, żelazo. Niemniej także one mogą być w znacznym stopniu tracone lub stają się niedostępne dla roślin, np. przy ich wysiewie w wierzchnią, przesuszoną warstwę gleby.
Jak działać gdy pogoda obniża przyswajalność składników
Niedobór niektórych składników, spowodowany zbyt niską temperaturą lub skrajną wilgotnością gleby, jest często widoczny w okresie późnojesiennym i wczesnowiosennym, na ozimych formach zbóż i rzepaku, poza tym ciepłolubnej kukurydzy, ale też innych roślinach.
W takich przypadkach wskazane jest dolistne dokarmianie roślin nawozami z wysoką zawartością fosforu (zwykle powyżej 50 proc. P2O5), siarczanem magnezu oraz nawozami mikroelementowymi, zwłaszcza borem, manganem i molibdenem.
Wpływ temperatury gleby na przyswajalność składników
Obok odczynu i wilgotności gleby, duży wpływ na przyswajalność składników wywiera temperatura, zwłaszcza w strefie rozrostu korzeni włośnikowych, zwykle w przedziale od 8 do 15 cm.
Jako optymalną można przyjąć 15-25°C, zaś w węższym przedziale (jeszcze lepsza przyswajalność większości składników) 18-22°C. Temperatura powietrza jest wówczas znacznie wyższa.
Czynnik ten wywiera też duży wpływ na intensywność asymilacji dwutlenku węgla i tworzeniu biomasy roślinnej, co zależy także od dobrego zaopatrzenia roślin w składniki mineralne i wodę.
Niskie temperatury gleby (poniżej 12°C) w znaczącym stopniu osłabiają pobieranie z gleby fosforu i magnezu, tylko w nieco mniejszym stopniu boru, poza tym ograniczają przyswajalność wielu innych składników.
Przyjmuje się, iż wzrost temperatury gleby na głębokości 10 cm, w przedziale od 5 do 12°C podnosi przyswajalność fosforu przeciętnie o 1,2 proc., zaś magnezu o 1,5 proc. na każdy stopień wzrostu temperatury.
Przy temperaturze powyżej 12°C przyswajalność tych składników dalej wzrasta, a następnie stabilizuje się na zbliżonym poziomie. Wówczas o ich dostępności decyduje w większym stopniu wilgotność gleby, jej odczyn i struktura oraz zawartość związków próchnicznych.
