Sprzedaż zbóż w późniejszym okresie pozwala na osiągnięcie większych zysków z produkcji roślinnej. Dlatego coraz większe grono polskich rolników decyduje się na dłuższe przechowywanie ziarna. Stawiając na magazynowanie należy dobrze przygotować gospodarstwo, aby straty były niewielkie.
Magazynując ziarno należy dobrze o nie zadbać, aby straty były jak najmniejsze. Brak staranności w tym zakresie może mieć poważne konsekwencje – straty mogą być bardzo duże. Ich skala jest znacznie zróżnicowana. W niektórych przypadkach straty są praktycznie niewidoczne, a w skrajnych prowadzą do utraty przechowywanego surowca. Czynnikiem powodującym największe straty podczas magazynowania zbóż są szkodniki magazynowe. Agrofagii te globalnie niszczą 8–10% wszystkich zbiorów. W Polsce szkodnikiem magazynowym numer jeden jest wołek zbożowy, który niszczy ok. 5% przechowywanego ziarna. Straty powstające podczas przechowywania zbóż nie ograniczają się tylko do szkodników magazynowych, lecz mogą być powodowane przez obecność gryzoni, a także ptaków. Poza tymi zewnętrznymi czynnikami powodującymi znaczne straty podczas magazynowania zbóż, nie wolno zapominać o odpowiednim przygotowaniu ziarna do długiego przechowywania. Zaniedbania w tym względzie również silnie oddziałują na przechowywany surowiec. Wielość czynników wpływających na bezpieczne przechowywanie ziarna sprawia, że do tego procesu należy dobrze przygotować gospodarstwo.
Czyste ziarno
Magazynując ziarno bezwzględnie należy pamiętać, aby miało odpowiednią wilgotność i było wolne od zanieczyszczeń, które powodują wzrost wilgotności. Szczególnie niebezpieczne są nasiona chwastów czy różnego rodzaju zielone części roślin. Dlatego przed magazynowaniem zanieczyszczenia należy usunąć. Zanieczyszczone ziarno można skutecznie oczyścić za pomocą sit lub aspiratora. Pierwszym krokiem w pozyskaniu ziarna, które można łatwo przygotować do magazynowania, jest zbiór w odpowiednim terminie. Podczas zbioru wilgotność ziarna powinna wynosić 14–17%. Im wilgotność mniejsza, tym lepiej. Zbiór można wykonać, gdy ziarno ma wilgotność nawet ok. 30%, jednak tylko w sytuacji, gdy można je dosuszyć. Przechowując ziarno trzeba pamiętać, że jego wilgotność musi być niższa. Bezpieczna wilgotność przechowywanego ziarna jest nieco zróżnicowana i zależy od czasu jaki będzie magazynowane. Maksymalna wilgotność ziarna przechowywanego do 6 miesięcy wynosi 14%, a ponad 6 miesięcy – 13%. Ogólnie za bezpieczną wilgotność magazynowanego ziarna przyjmuje się 14%. Magazynowanie zbyt wilgotnego ziarna jest przyczyną wzrostu jego temperatury. Sytuacja ta zwiększa aktywność biologiczną ziarna, rozkładając skrobię na cukry proste, a także wpływając na dalszy wzrost wilgotności. Czynniki te sprzyjają rozwojowi bakterii, grzybów i szkodników magazynowych. Ziarno nieodpowiednio magazynowane traci na wartości, gdyż jego właściwości fizykochemiczne ulegają zmianie, a zdolność kiełkowania istotnemu obniżeniu. W ziarnie porażonym przez grzyby pojawiają się mykotoksyny, które są groźne zarówno dla ludzi, jak i zwierząt.
Wolne od szkodników
Przechowując zboże należy regularnie monitorować miejsce jego składowania. Niepokojące sygnały powinny wzbudzić czujność, a lustracja powinna być wykonana szczegółowo. Przechowywane ziarno narażone jest na uszkodzenia powodowane przez mkliki, mola ziarniaka, omacnicę spichrzankę, wołki, trojszczyki, spichrzele itp. Aby magazynowane ziarno było bezpieczne w magazynach, należy umieścić w nich pułapki, dzięki którym można stwierdzić obecność szkodników i podjąć kroki w celu ich wyeliminowania. W magazynach należy umieścić pułapki feromonowe i mechaniczne. Dzięki pułapkom feromonowym można stwierdzić obecność: mklików, mola ziarniaka czy omacnicy spichrzanki. Mechaniczne pułapki dedykowane są do wykrywania chrząszczy np. wołków, trojszczyków, spichrzeli itp. Zamontowane pułapki należy kontrolować przynajmniej raz w tygodniu. Po stwierdzeniu szkodników należy je zdiagnozować i podjąć kroki w celu ich zlikwidowania. Do zwalczania szkodników magazynowych należy przystąpić po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości. W przypadku wołka zbożowego wynosi on 2 chrząszcze/1 kg ziarna. Środki dedykowane do zwalczania szkodników magazynowych, w zależności od formy, dostępne są jako: koncentrat do sporządzania zawiesiny wodnej, fumigant oraz preparat zadymiający. Stosując te preparaty należy postępować zgodnie ze wskazaniami producenta oraz posiadać odpowiednie uprawnienia (szkolenia) upoważniające do stosowania środków ochrony roślin metodą fumigacji. Na rynku jest kilka preparatów, dzięki którym można przeprowadzić dezynsekcję pustych pomieszczeń magazynowych (tab. 1) jak i płodów rolnych i produktów spożywczych (tab. 2).
Tab. 1. Przykładowe preparaty do dezynsekcji pustych pomieszczeń
Nazwa preparatu | Substancja czynna | Dawka |
Zadymianie | ||
Actellic | pirymifos metylowy | 1 świeca/400–500 m3 |
Celtic Świeca | pirymifos metylowy | 1 świeca/400–500 m3 |
Rovar – wszystkie 20 FU | pirymifos metylowy | 1 świeca/400–500 m3 |
Koncentrat do sporządzenia emulsji wodnej | ||
K-Obiol Max | deltametryna | 60 ml/5 l wody – 100 m2 |
Actellic | pirymifos metylowy | 1 l/9 l wody – 1000 m2 |
Rovar Bis | pirymifos metylowy | 1 l/9 l wody – 1000 m2 |
Wołek – wszystkie 500 EC | pirymifos metylowy | 1 l/9 l wody – 1000 m2 |
Fumiganty | ||
Phostoxin Bag | fosforek (III) glinu (III) | 1 saszetka/1,11 m3; 1 łańcuch/22,2 m3; 1 koc/111,1 m3 |
Phostoxin Tablet | fosforek (III) glinu (III) | 5–10 tabletek/m3 |
Delicia Gastoxin | fosforek (III) glinu (III) | 3–10 tabletek/m3 |
Degesch Plate/Degesch Strip | fosforek (III) magnezu (II) | 1 płytka/6 m3; 1 łańcuch/120 m3 – czas ekspozycji 2,5–5 dni |
ProFume | fluorek sulfurylu | dawkę należy obliczyć programem FumiguideFM |
Tab. 2. Przykładowe preparaty do dezynsekcji płodów rolnych i produktów spożywczych
Nazwa preparatu | Substancja czynna | Aplikacja |
Koncentrat do sporządzenia emulsji wodnej | ||
K-Obiol Max | deltametryna | ziarno |
Grauprotec | deltametryna | ziarno |
Talisma EC | cypermetryna | ziarno konsumpcyjne i paszowe |
Actellic | pirymifos metylowy | ziarno pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, owsa przeznaczone do siewu i konsumpcji |
Rovar Bis | pirymifos metylowy | ziarno pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, owsa przeznaczone do siewu i konsumpcji |
Wołek – wszystkie 500 EC | pirymifos metylowy | ziarno pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, owsa przeznaczone do siewu i konsumpcji |
Fumiganty | ||
Phostoxin Bag | fosforek (III) glinu (III) | ziarno zbóż, nasiona bobowatych, suszone owoce i warzywa, nasiona oleistych itp. |
APS | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
APS Peletki | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
APS Tabletki | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Fumiphos | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Greenphos | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Greenphos Pellets 73 GE | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Greenphos Pellets Proffesional 99 GE | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Greenphos Tablets | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Morta | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Quickphos Pellets 56 GE | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Quickphos Tablets 56 GE | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Sobieski 56P | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Sobieski 56T | fosforek (III) glinu (III) | ziarno pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa, sorga, prosa oraz nasiona grochu i materiał siewny |
Phostoxin Tablet | fosforek (III) glinu (III) | ziarno zbóż, nasiona roślin oleistych i bobowatych, tytoń |
Delicia Gastoxin | fosforek (III) glinu (III) | ziarno zbóż, nasiona roślin oleistych i bobowatych, tytoń |
Degesch Plate/Degesch Strip | fosforek (III) magnezu (II) | ziarno zbóż, suche owoce i warzywa, wytłoki, zioła itp. |
Gryzonie kontra plon
Magazyny zbożowe to idealne miejsce do bytowania gryzoni – pomieszczenia suche z dużą ilością pożywienia. Często do takiej idealnej „spiżarni” dostają się gryzonie, które spędzają sen z powiek rolnikom. Najczęściej spotykanymi gryzoniami w gospodarstwach są: mysz domowa, myszarka polna (mysz polna), szczur śniady i szczur wędrowny. Szkody powodowane przez gryzonie są bardzo duże oraz mają charakter kilkuwymiarowy. Po pierwsze zjadają magazynowane zboże oraz zanieczyszczają je odchodami. Po drugie mogą przenosić choroby, powodować uszkodzenia drewnianej konstrukcji magazynu, a nawet kabli elektrycznych. W wyniku uszkodzenia kabli może dojść do pożaru. Magazynując płody rolne należy systematycznie i stosunkowo często sprawdzać czy w gospodarstwie nie pojawiły się gryzonie. Sygnałami świadczącymi o ich obecności są: odgłosy (szczególnie nocą), podniecenie psów i kotów (wąchanie i drapanie w miejscach, gdzie znajdują się gryzonie), odchody, zapach, smugi zabrudzeń po ocieraniu, ślady stóp i ogona, uszkodzenia magazynowanego surowca oraz elementów magazynu. Chcąc zabezpieczyć płody rolne przed gryzoniami przede wszystkim należy postawić na czystość. Elementy, które mogą być kryjówką dla gryzoni należy usunąć z gospodarstwa lub odsunąć je od magazynu zbożowego. Chwasty powinny być usunięte, aby gryzonie nie miały się gdzie schronić. Dobrą metodą ograniczającą obecność gryzoni w gospodarstwie jest stosowanie różnego rodzaju generatorów ultradźwięków. Najczęściej rolnicy stawiają na pułapki zatrzaskowe (potrzaski, gilotynki), chwytacze gryzoni oraz pułapki klejowe. Jeśli metody zapobiegawcze i niechemiczne są niewystarczające, trzeba sięgnąć po metody bardziej radykalne – chemię. Stosując rodentycydy (środki gryzoniobójcze) należy przestrzegać zaleceń producenta. Trzeba pamiętać, aby stosować je w sposób bezpieczny, w specjalnych karmnikach deratyzacyjnych, gdyż są to preparaty trujące dla ludzi i zwierząt gospodarskich. W gospodarstwach najczęściej stosuje się preparaty oparte na fosforku cynku, którym zaprawia się ziarno. Gryzonie można zwalczać antykoalugantami; na rynku obecnie dominują antykoagulanty II generacji.
dr inż. Przemysław Kardasz, Polowa Stacja Doświadczalna IOR–PIB w Winnej Górze