Organizmy kwarantannowe są to szczególnie groźne gatunki, szczepy lub biotypy roślin, zwierząt lub czynników patogenicznych szkodliwych dla roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów (mogących przenosić organizmy szkodliwe), dotychczas nie występujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub których występowanie nie jest szeroko rozpowszechnione.
Rak ziemniaka
(Synchytrium endobioticum)
Objawy raka ziemniaka obserwuje się przede wszystkim na bulwach w postaci kalafiorowatych narośli na bulwach w miejscach oczek, także na zakończeniach stolonów u podstawy łodyg. Można również obserwować całe bulwy przekształcone w rakowaty twór. Rzadziej obserwuje się objawy w postaci narośli w kątach liści, głównie dolnych pięter i na pędach,. Patogen nie poraża korzeni. Okres rozwoju choroby i wykształcenia narośli trwa przez okres wegetacji. Pod koniec narośla brunatnieją, gniją i rozpadają się, a wydobywające się zarodnie przetrwalnikowe grzyba zasiedlają glebę.
Choroba stanowi duże zagrożenie dla upraw ziemniaka, powoduje obniżenie plonu
i gnicie bulw. Porażone bulwy nie nadają się do spożycia. Patogen wprowadzony na pole trwale zasiedla glebę przez kilkadziesiąt lat nawet pod nieobecność rośliny żywicielskiej. Zachowuje nadal żywotność i zdolność do zakażania bulw ziemniaka.
Sprawca choroby rozprzestrzenia się przede wszystkim wraz z porażonymi ziemniakami
i glebą przylegającą do bulw ziemniaka oraz ukorzenionego materiału rozmnożeniowego (materiał szkółkarski, sadzonki, bulwy, cebule). Patogen może być przemieszczany wraz
z wodą spływającą z pól zasiedlonych przez zarodnie grzyba, z obornikiem, kompostem,
z grudkami gleby przylegającymi do używanych podczas prac polowych maszyn, narzędzi
i środków transportu.
Najskuteczniejszą i szeroko stosowaną metodą w walce z rakiem okazała się hodowla
i uprawa odmian odpornych na porażenie. Metody agrotechniczne i chemiczne okazały się mało skuteczne, uciążliwe i kosztowne, stąd nie znalazły szerszego zastosowania.
Guzak amerykański (Meloidogyne chitwoodi)
i holenderski (Meloidogyne fallax)
Oba gatunki nicieni są groźnymi szkodnikami upraw ziemniaka. Jak dotąd w Polsce nie były notowane. Istnieje jednak pewne niebezpieczeństwo ich zawleczenia wraz z wwożonym materiałem roślinnym – z sadzeniakami ziemniaka, ziemniakami do konsumpcji, przerobu i na paszę, także z rozsadą warzyw.
Gospodarzami guzaka amerykańskiego i guzaka holenderskiego są jedno- i dwuliścienne rośliny zielne. Porażają one ziemniak, wiele gatunków warzyw (między innymi pomidor, fasola, groch, marchew), burak cukrowy, zboża, kukurydzę i inne.
Objawy choroby na nadziemnych pędach nie zawsze są widoczne. Przy dużej populacji nicieni rośliny mogą tracić turgor, następnie więdną i zamierają. Częściej występują uszkodzenia bulw i korzeni. Na korzeniach obserwuje się guzowate narośla o średnicy 1-1,5 cm. Na bulwach objawy porażenia mają postać niewielkich płaskich narośli na powierzchni bulwy. Pod skórką można dostrzec małe (ok. 1 mm) brązowe, nekrotyczne plamki (niezależnie od obecności lub braku objawów zewnętrznego porażenia ziemniaków), w których znajdują się samice nicieni. Przy silnym porażeniu bulw na przekroju poprzecznym można zauważyć nekrotyczne, brązowe plamy (skorkowaciałe).
Oba gatunki nicieni mogą powodować duże straty w plonach i pogarszać jakość bulw.
Ich zwalczanie jest bardzo trudne. Stosowane są środki ochrony roślin, ale nie zawsze są one skuteczne na obydwa gatunki. W związku z tym za najważniejszą metodę zwalczania szkodników uważa się właściwe zmianowanie.
Śluzak
(Ralstonia solanacearum)
Gatunek bakterii powodujący chorobę charakteryzuje się szerokim zakresem roślin żywicielskich, podaje się, że około 200 gatunków roślin, głównie tropikalnych
i subtropikalnych jest podatnych na infekcję tą bakterią. Jedna z ras poraża ziemniak. Patogen atakuje również wiele gatunków kwiatów i chwastów, co zwiększa możliwość jego rozprzestrzeniania. Stwierdzono szerokie występowanie patogena w świecie. W Polsce choroba nie występuje. Jednak z uwagi na to, że ziemniak jest w Polsce nadal ważną rośliną uprawną, a także na to, że sprowadzamy pewną pulę materiału sadzeniakowego wraz z którym może być przeniesiona bakteria, istnieje potencjalne zagrożenie ze strony śluzaka dla naszych upraw.
Pierwszym objawem choroby na roślinie ziemniaka jest więdnięcie najwyżej położonych liści w południe i cofanie się tych objawów nocą. W miarę rozwoju choroby objawy te są nieodwracalne i rośliny zamierają. Charakterystyczne są brązowe, pasiaste zabarwienia łodygi. Po przecięciu łodygi, z wiązek naczyniowych zabarwionych na brązowo wydobywa się biały śluz zawierający komórki bakteryjne. Ten sam objaw obserwuje się po przekrojeniu porażonych bulw ziemniaka. Charakterystyczny jest samoistny wyciek śluzu na zewnątrz w miejscach oczek, do których przyklejają się grudki ziemi.
Sprawca choroby rozprzestrzenia się wraz z porażonymi sadzeniakami i innym materiałem rozmnożeniowym. Innym źródłem rozprzestrzeniania jest gleba, z uwagi na to, że patogen może utrzymywać się w glebie przez dłuższy czas w bulwach, nasionach i w nieprzegniłych resztkach roślinnych oraz woda z kanałów melioracyjnych.
Zwalczanie śluzaka jest trudne z powodu braku skutecznych środków chemicznych. Istotne znaczenie ma zdrowotność sadzeniaków, które powinny pochodzić z obszaru wolnego od choroby lub materiału przebadanego na obecność patogena. Dostępnych jest kilka odmian odpornych ziemniaka.
Teresa Pastuszewska
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie – Państwowy Instytut Badawczy
Oddział w Bydgoszczy
Pracownia Chorób i Szkodników Kwarantannowych Ziemniaka
