Schorzenia wymienia – mastitis, należą do szczególnie generujących wysokie koszty w stadach krów mlecznych. Z tych względów ważnym elementem w produkcji mleka jest bezwzględne przestrzeganie higieny wymienia, doju, pomieszczeń, legowisk, wybiegów oraz sprzętu udojowego.
Pierwszą czynnością, jaką powinna wykonać obsługa przed przystąpieniem do doju, jest … mycie oraz dezynfekcja rąk. Następnym, równie ważnym postępowaniem jest oczyszczenie skóry wymienia, umycie jej, a następnie osuszenie, najlepiej papierowym ręcznikiem nasączonym stosowanym preparatem dezynfekcyjnym. Zalecane jest przeprowadzenie przedudojowego dippingu, czyli dezynfekcji strzyków w specjalnych preparatach dezynfekujących. Takie postępowanie, a następnie osuszenie strzyków przed założeniem kubków udojowych w ok. 50% zapobiega zakażeniom wymienia.
Przeprowadzenie doju mechanicznego również ma istotna rolę i wywiera wpływ na stan oraz kondycje strzyków. Należy przestrzegać standardów funkcjonowania maszyn udojowych przez zapewnienie względnie stabilnego podciśnienia rzędu 37-41 kPa podczas największego przepływu mleka. Trzeba zapobiegać pustodojom – czyli sytuacji, kiedy to ćwiartka wymienia została już opróżniona z mleka, a aparat udojowy nadal pracuje i nie został zdjęty odpowiedni kubek udojowy ze strzyka. Po zakończonym doju również niezbędna jest dezynfekcja strzyków. Polega ona na zanurzeniu każdego strzyka w preparacie dezynfekcyjnym, bezpośrednio po zakończeniu doju. Otwarty bowiem kanał strzykowy oraz podciśnienie panujące w zatoce gruczołu mlekowego ułatwiają wnikanie drobnoustrojów, gdzie dochodzi do zakażenia. Poudojowy dipping ma za zadanie zniszczenie drobnoustrojów znajdujących się na skórze strzyków, zamknięcie otwartego kanału strzykowego przed wnikaniem patogenów oraz dezynfekcję kropli mleka znajdującego się w jego wnętrzu. Tworzy się przy tym, w zależności od zastosowanego preparatu do dippingu, pewien rodzaj aseptycznego korka, który zapobiega wnikaniu mikroorganizmów do wnętrza wymienia. Poudojowe płukanie strzyków jest zabiegiem prostym i efektywnym.
Współczesny handel oferuje szereg preparatów do przeprowadzania dippingu u krów mlecznych. Dobry środek dezynfekcyjny powinien posiadać szerokie spektrum przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne oraz powinien być wydajny. Nie może szkodzić zwierzętom, drażnić skóry strzyków, czy prowadzić do uszkodzeń gum stosowanych w kubkach udojowych dojarek mechanicznych. Nie powinien również wpływać na cechy sensoryczne mleka, takie jak smak oraz jego zapach. Ważną cechą preparatu do dippingu jest szybkość oraz siła w działaniu biobójczym. Dezynfekcja poudojowa powinna być przeprowadzana natychmiast po zdjęciu kubków udojowych.
Na rynku dostępnych jest wiele preparatów do dippingu. Różnią się one substancjami aktywnymi, ich stężeniem oraz kompozycją substancji towarzyszących (np. zmiękczających). Dobrze jest jeśli zawierają środki łagodzące, takie jak np. gliceryna, lanolina, które mają za zadanie odpowiednio nawilżać strzyk, chronić go przed pęknięciem lub podrażnieniem, jednak najważniejsze jest działanie bakteriobójcze o szerokim spektrum.
Do najczęściej stosowanych należą preparaty zawierające w swoim składzie chlor, jod, chlorheksydynę, czy kwas mlekowy. Inne substancje aktywne, które można spotkać w preparatach do dippingu, to pochodne kwasu dodecylosulfonowego, kwasów organicznych czy czwartorzędowych zasad amonowych. Aktywność bakteriobójcza substancji aktywnej, zastosowanej w preparacie zależy od jej stężenia, pH roztworu oraz występowania innych środków przeciwdziałających podrażnieniom. Z tych względów, nawet te same składniki aktywne w różnych preparatach mogą odznaczać się zróżnicowaną siłą biobójczą. By preparat był prawidłowo wykorzystany, przed stosowaniem preparatów do dippingu koniecznie należy zapoznać się z ulotką przygotowaną przez producenta. Należy też pamiętać, że bakterie chorobotwórcze, po pewnym czasie stosowania preparatu dezynfekcyjnego lubią się uodparniać na jego działanie. Bardzo istotnym jest zmiana co jakiś czas (np. co pół roku) używanego preparatu do dippingu.
Ważna jest również kolejność dojonych krów. Osobniki wykazujące podwyższoną liczbę komórek somatycznych w mleku podczas kontroli użytkowości mlecznej, powinny być dojone na końcu. Zapobiega to przenoszeniu groźnych dla wymienia patogenów na zdrowe krowy.
Autor: prof. dr hab. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
