Rośliny strączkowe (bobowate), podobnie jak inne rośliny uprawne są porażane przez grzyby chorobotwórcze. W zależności od uprawy różne gatunki grzybów mogą powodować straty w plonie oraz mają wpływ na jakość. Średnie szkody powodowane przez choroby w uprawie roślin bobowatych szacuje się średnio na około 15%, ale lokalnie mogą być one o wiele wyższe.
Ważnym elementem w produkcji roślin bobowatych (grubonasiennych) jest zwalczanie chorób grzybowych. Pierwszym elementem ochrony przed grzybami chorobotwórczymi jest chemiczne zaprawianie materiału siewnego przed wysiewem nasion, najlepiej wzbogacone o odpowiednią szczepionką dopasowaną do gatunku zawierającą bakterie nitryfikacyjne. Kolejnym etapem jest ochrona roślin stączkowych w trakcie wegetacji przed groźnymi chorobami, o czym będzie mowa w niniejszym artykule.
Choroby grochu
Jedną z ważniejszych roślin bobowatych jest groch. Jest to roślina o stosunkowo dużych wymaganiach glebowych. Aby mógł dobrze plonować powinien być siany na żyznych glebach utrzymanych w dobrej kulturze o odczynie obojętnym. Z tego względu, że stworzenie optymalnych warunków do rozwoju grochu jest trudne, siew tej rośliny odbywa się na stanowiskach, które nie zawsze spełniają wymagania. Powodować to może już na samym początku wzrostu roślin zwiększoną podatność na porażenie przez grzyby chorobotwórcze. W późniejszym okresie wzrostu do fazy formowania strąków i wypełniania nasion groch może być porażony przez grzyby wywołujące choroby. Niebezpieczne dla plonowania grochu jest wystąpienie fuzaryjnego więdnięcia grochu, askochytozy grochu, szarej pleśni oraz zgnilizny twardzikowej. W uprawie mogą występować choroby, które stanowią mniejsze zagrożenie, takie jak: mączniak rzekomy i prawdziwy grochu oraz rdza grochu. Jednak w sprzyjających warunkach choroby te mogą lokalnie powodować również większe straty. Stosując jednorazowe lub dwukrotne opryskiwanie grochu można zwalczać w czasie wegetacji takie choroby jak: askochytozę, zgniliznę twardzikową, rdzę grochu, szarą pleśń oraz mączniaka prawdziwego i rzekomego. W tabeli 1 zestawiono fungicydy do opryskiwania roślin w trakcie wegetacji. W uprawie grochu spośród wszystkich omawianych gatunków bobowatych jest największa ilość zarejestrowanych fungicydów.
Tabela 1. Przykłady fungicydów zarejestrowanych do ochrony grochu
|
Fungicyd |
Substancja czynna i jej zawartość |
Gatunek rośliny i zwalczane choroby |
| Afrodyta 250 SC, Amistar 250 SC, Ascom 250 SC, Astar 250 SC, Azarius-Pro 250 SC, AzoGuard AZT 250 SC, Azoksar Super 250 SC, Azuba, Baltazar 250 SC, Clayton Augusta 250 SC, Conclude AZT 250 SC, Dobromir 250 SC, Dobromir Top 250 SC, Dobromir Top 250 SC, Fungistar, Globaztar AZT 250 SC, Laiba 250 SC, Latifa 250 SC, Mirador 250 SC, Makler Plus 250 SC, Ortofin, Pabizon 250 SC, Pablo 250 SC, Philon 250 SC, Piastun 250 SC, Promesa, Robin 250 SC, Zaftra AZT 250 SC, Zakeo 250 SC | azoksystrobina – 250 g (strobiluryny) | askochytoza, mączniak rzekomy |
| Chamane 250 SC | askochytoza grochu | |
| Dagonis | fluksapyroksad – 75 g (karboksyamidy), difenokonazol – 50 g (triazole) |
askochytoza grochu, zgnilizna twardzikowa, rdza grochu |
| Geoxe 50 WG | fludioksonil – 500 g/kg (fenylopirole) |
zgnilizna twardzikowa, szara pleśń |
| Largus Extra 500 SC, Luna Senstation 500 SC | trifloksystrobina – 250 g (strobiluryny), fluopyram – 250 g (pirydynyloetylobenzamidy) |
szara pleśń, zgnilizna twardzikowa |
| Ortiva Top 325 SC, Scorpion 325 SC, Tarantula 325 SC | azoksytrobina – 200 g (strobiluryny), difenokonazol – 125 g (triazole) |
askochytoza, mączniak prawdziwy |
| Flosul, Siarkol 80 WP, Siarkol 80 WG, Siarkol 800 SC, Siarkol Bis 80 WG, Siarkol Extra 80 WP |
siarka – 80% lub 800 g (związki siarki) | mączniak prawdziwy |
| Cobalt, Sarantos 33 WG, Signis Bis 33 WG, Signis Max 33 WG, Signum 33 WG, Singapur 33 WG, Spector 33 WG
|
piraklostrobina – 67 g (strobiluryny), boskalid – 267 g (anilidy) |
askochytoza grochu, rdza grochu |
| Botrefin | cyprodynil – 375 g (anilinopirymidyny), fludioksonil – 250 g (fenylopirole) |
askochytoza grochu, zgnilizna twardzikowa, szara pleśń |
| Fludiocyp 62,5 WG, Mars 62,50 WG, Pleśń Stop, Puenta 62,50 WG, Sextans 62,50 WG, Society, Switch 62,5 WG | szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, askochytoza, mączniak prawdziwy |
Choroby łubinów
Wszystkie uprawiane w Polsce gatunki łubinu: żółtego, wąskolistnego i białego mogą być porażane przez grzyby chorobotwórcze. W fazie kwitnienia łubiny mogą być porażane przez sprawców chorób powodujących znaczne straty w plonie, zarówno pod względem ilości jak i jakości. Bardzo niebezpieczną chorobą łubinów występującą corocznie i powodującą straty nawet do 80% jest fuzaryjne więdnięcie łubinu. W wyniku silnego porażenia rośliny mogą zamierać jeszcze przed zawiązaniem nasion. Również groźną chorobą, zwłaszcza w latach z duża ilością opadów sprzyjających rozwojowi sprawcy choroby jest antraknoza łubinu. Obecnie wiele chorób łubinu, jak np. szara plamistość liści łubinu zostały ograniczone przez wyhodowanie odmian odpornych. Dlatego trzeba szczególną uwagę zwrócić przy zakupie odmian. Tym bardziej, że liczba zarejestrowanych środków ochrony roślin do stosowania w uprawach łubinu do zwalczania grzybów chorobotwórczych jest stosunkowo niewielka (tab. 2). Zarejestrowane są fungicydy do stosowania przeciwko sprawcy antraknozy łubinu, mączniaka prawdziwego, szarej pleśni, brunatnej plamistości liści, rdzy łubinu i zgnilizny twardzikowej. Do ochrony łubinu przed chorobami zarejestrowanych jest tylko kilka substancji czynnych, które nie są wystarczające, aby rozwiązać problem występowania ważnych chorób, których obecność powoduje duże straty w plonie nasion. W związku z powyższym należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe i w odpowiednim terminie wykonanie wszystkich zabiegów agrotechnicznych, aby wzrastającym roślinom stworzyć optymalne warunki do rozwoju.
Tabela 2. Przykłady fungicydów zarejestrowanych do ochrony łubinu
|
Fungicyd |
Substancja czynna i jej zawartość |
Zwalczane choroby |
| Cobalt | boskalid – 267 g (anilidy), piraklostrobina – 67 g (strobiluryny) | szara pleśń, rdza łubinu, brunatna plamistość liści łubinu |
| Pabza 450 EC, Prokarb 450 EC | prochloraz – 450 g (imidazole) | antraknoza łubinu |
| Sarantos 33 WG, Signum 33 WG, Singapur 33 WG, Spector 33 WG | piraklostrobina – 67 g (strobiluryny), boskalid – 267 g (anilidy) |
rdza łubinu, szara pleśń, brunatna plamistość liści łubinu |
| Fludiocyp Pro 62,5 WG, Mars 62,50 WG, Pleśń Stop, Puenta 62,50 WG, Sextans 62,50 WG, Society, Switch 62,5 WG | cyprodynil – 375 g (anilinopirymidyny), fludioksonil – 250 g (fenylopirole) |
szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, mączniak prawdziwy |
| Siarkol 80 WG, Siarkol 800 SC, Siarkol Bis 80 WG | siarka 80% lub 800 g (związki siarkowe) | mączniak prawdziwy |
Choroby bobiku
W uprawie bobiku askochytoza, czekoladowa plamistość, mączniak prawdziwy i rdza są chorobami występującymi na nadziemnych częściach rośliny. W okresie wegetacji prowadzi się ich zwalczanie, stosując jednorazowe lub dwukrotne opryskiwanie uprawy fungicydami, które obecnie jest mocno ograniczone. Liczba i terminy zabiegów powinny być uzależnione od zagrożenia chorobami. Uprawy bobiku można opryskiwać fungicydami w okresie kwitnienia. Bobik ma duże braki jeżeli chodzi o dostępność substancji czynnych budujących fungicydy do jego ochrony. Oprócz siarki (tab. 3), która zarejestrowana jest do zwalczania mączniaka prawdziwego nie ma obecnie zarejestrowanych fungicydów do zwalczania tak ważnych chorób jak np. czekoladowa plamistość bobiku czy askochytoza.
Tabela 3. Przykłady fungicydów zarejestrowanych do ochrony bobiku
|
Fungicyd |
Substancja czynna i jej zawartość |
Gatunek rośliny i zwalczane choroby |
| Siarkol 80 WG, Siarkol 800 SC, Siarkol Bis 80 WG | siarka 80% lub 800 g (związki siarkowe) | mączniak prawdziwy |
Choroby soi
Soja, choć stosunkowo niedługo jest uprawiana w Polsce może być porażana przez wiele patogenów. Spośród grzybów chorobotwórczych na plantacjach soi mogą występować: septorioza soi zwaną też brązową plamistością liści soi, askochytoza soi, fuzarioza soi, zgnilizna twardzikowa, chwościk soi, antraknoza i purpurowa cerkosporioza soi. Soja to gatunek, który uprawiany jest na coraz większej powierzchni (obecnie ok. 20 tys. ha), ale niestety jest to uprawa wymagająca ochrony, dla której również nie ma odpowiedniej ilości zarejestrowanych fungicydów. Producenci mają zarejestrowanych po kilka produktów – fungicydów, które można zastosować w czasie wegetacji soi, gdy wystąpi zagrożenie. Niebezpieczeństwo stanowić może pojawienie się rdzy soi. Choroba ta może silnie zredukować plon soi. Oprócz wymienionych powyżej chorób w uprawie soi mogą występować także inne choroby, takie jak m.in. szara pleśń, czarna zgnilizna korzeni soi, rizoktonioza soi, mączniak rzekomy soi.
Tabela 4. Przykłady fungicydów zarejestrowanych do ochrony soi
|
Fungicyd |
Substancja czynna i jej zawartość |
Gatunek rośliny i zwalczane choroby |
| Conclude AZT 250 SC, Mirador 250 SC, Zaftra AZT 250 SC, Zakeo 250 SC | azoksystrobina – 250 g (strobiluryny) |
antraknoza, szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, rdza, askochytoza |
| Amistar Gold | azoksystrobina – 125 g (strobiluryny), difenokonazol – 125 g (triazole) |
zgnilizna twardzikowa |
| Amistar Gold Max, Angle, Bicanta, Quadris Gold | antraknoza, cerkosporioza, zgnilizna twardzikowa | |
| Geoxe 50 WG | fludioksonil – 500 g (fenylopirole) |
zgnilizna twardzikowa, szara pleśń |
| Treso | szara pleśń, antraknoza, askochytoza, chwościk, cerkosporioza, septorioza | |
| Protikon 250 EC, Virid | protiokonazol – 250 g (triazole) | fuzarioza soi, septorioza, zgnilizna twardzikowa |
| Xilon * | Trichoderma asperellum, szczep T34 | zgnilizna twardzikowa |
* preparat biologiczny
Stosując dwu lub trzykrotne zabiegi opryskiwania, jeżeli jest to możliwe, do kolejnych zabiegów należy stosować preparaty o różnych substancjach czynnych i mechanizmach działania. Ogranicza się dzięki temu powstawanie odporności patogenów na stosowane fungicydy. Niestety stosowanie fungicydów w roślinach bobowatych według zasad strategii antyodpornościowej stanowi problem, ponieważ z reguły jest zarejestrowana jedna lub dwie s.cz. do zwalczania danej choroby.
prof. dr hab. Marek Korbas, dr inż. Joanna Horoszkiewicz-Janka, IOR-PIB Poznań
Artykuł ukazał się w kwietniowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
