Ekonomiczne uwarunkowania produkcji kurcząt mięsnych

Produkcje drobiu w krajach gospodarczo rozwiniętych charakteryzuje wysoki stopień integracji pionowej, obejmujący fermy reprodukcyjne, zakłady wylęgowe, fermy towarowe, wytwórnie pasz, rzeźnie i przetwórnie drobiu, a niekiedy także sieć dystrybucyjną (hurtowne, supermarkety, bary szybkiej obsługi itp.). W wyniku silnej konkurencji, na rynku pozostają tylko ci, którzy produkują najtaniej i potrafią dobrze sprzedać swe produkty.

Obniżenie kosztów jest możliwe dzięki wykorzystaniu najnowszych osiągnięć nauki i techniki oraz pilnej obserwacji aktualnej sytuacji rynkowej. W przypadku produkcji kurcząt brojlerów, sytuacja na rynku zmienia się jak… w kalejdoskopie. Jeszcze pół roku temu i eksporterzy mięsa drobiowego narzekali na silną złotówkę, a teraz mimo jej osłabienia, na skutek kryzysu w krajach importujących, eksport nie rośnie tak jak oczekiwano. Ostatnio jednak nastąpiło pewne ożywienie, spowodowane brakiem wieprzowiny na całym europejskim rynku. Wg danych z 18 marca br., rosną ceny kurcząt rzeźnych, których cena na wolnym rynku przekracza nawet 4 zł/kg żywca przy wahaniach od 3,80 do 4,10 zł/kg. Oczywiście niższe są ceny kontraktacyjne (3,30-3,55 zł/kg). Wg prognoz, taka sytuacja może się utrzymać nie tylko do Świąt Wielkanocnych, ale nawet do połowy roku.

W gospodarce rynkowej, producent mający znikomy wpływ na ceny piskląt i mięsa, musi dostosować się do rynkowych cen, bez względu na ponoszone koszty produkcji. Utrzymanie dotychczasowej lub zwiększenie opłacalności produkcji, jest możliwe tylko poprzez zmniejszenie kosztów jednostkowych. Dochody można zwiększyć poprzez rozszerzenie produkcji pod warunkiem jednak, że produkcja 1 kurczaka będzie przynosiła choćby nawet minimalny zysk. W przeciwnym razie, każde zwiększenie produkcji, spowoduje straty.

Przedstawione powyżej w schemacie wskaźniki produkcyjno-ekonomiczne są wewnętrznie spójne, a zmiana jednego z nich, powoduje zmianę wielkości pozostałych.

Wg Kuckiej (1999), koszt jednostkowy produkcji masy kurcząt rzeźnych zależy od poziomu trzech grup kosztów:
1. pasz (zł/kg produkcji),
2. przygotowania produkcji (zł/kg produkcji),
3. pozapaszowych bieżących kosztów produkcji (zł/kg).

Obciążenie produkcji masy kurcząt rzeźnych, zależy od dwu wskaźników:
1.paszochłonności produkcji pasz (kg/kg),
2.ceny poszczególnych rodzajów pasz.

Koszty paszy niezbędnej do wyprodukowania 1 kg żywca, wahają się od 60 do 70% całkowitych kosztów produkcji. Wykorzystanie paszy na przyrost 1 kg masy ciała zależy od wartości pokarmowej paszy, genetycznych warunkowań kurcząt, tempa wzrostu ptaków, zdrowotności i długości okresu chowu. Z kolei cena paszy zależy od jej wartości pokarmowej tj. głównie od udziału w niej składników wysokoenergetycznych i wysokobiałkowych
Na wielkość kosztu jednostkowego, mają także wpływ pozapaszowe bieżące koszty produkcji, obejmujące koszty amortyzacji, robocizny, opału, energii elektrycznej, koszty usług weterynaryjnych oraz bieżące koszty związane z organizacją produkcji w fermie. Wielkość tej grupy kosztów liczona w czasie, względnie stała (Kaliszewicz i Kisiel, 1996, Kaliszewicz i Kucka, 1990), a na ich udział w kosztach produkcji 1 kg masy kurcząt mięsnych, mają wpływ dwa wskaźniki:
1.czas produkcji (dni/kg),
2.wartość jednostkowa kosztów pozapaszowych (zł/dzień).

Czas produkcji zależy od wielkości dobowych/tygodniowych przyrostów masy ciała, a wartość jednostkowa kosztów pozapaszowych zależy od:
1.poziomu cen pozapaszowych kosztów produkcji,
2.poziomu technicznego wyposażenia budynku,
3.wykorzystania możliwości produkcyjnych wychowalni (obsada kurcząt/m²).

Koszty amortyzacji zależą od ceny i poziomu technicznego wyposażenia budynków dla drobiu, którego z kolei stopień mechanizacji i automatyzacji produkcji decyduje o wielkości nakładów na robociznę.
Produkcja kurcząt mięsnych opiera się na pionowych schemacie krzyżowania i reprodukcji Io i IIo, odpowiednio dobranych rodów (stad prarodzicielskich i rodzicielskie) kur mięsnych. Wzrostowi podaży mięsa kurcząt rzeźnych, sprzyja ciągle rosnący na rynku światowym, a zrównoważony na krajowym – popyt, stosunkowo niskie koszty krótkiego cyklu produkcji (Kucka, 1999). Ze względu na zróżnicowane zapotrzebowanie rynku, coraz częściej produkuje się mięsne kurczęta różnych typów (Tab. 1).

Tabela 1 Metody produkcji mięsnych kurcząt.

Koszty stałe w produkcji kurcząt mięsnych
W intensywnych chowie, kurczęta brojlery utrzymywane są najczęściej w zamkniętych budynkach bezokiennych i w analizie kosztów ich pod kątem optymalizacji końcowej masy ciała, należy wg Kisiela (1999) wyodrębnić:
– koszty stałe obejmujące koszt jednodniowych piskląt, koszty przygotowania pomieszczenia, koszty sanitarnej profilaktyki
– bieżące koszty eksploatacji fermy (z wyłączeniem pasz – mają również z punktu widzenia czasu produkcji, charakter kosztów stałych, ich wartość w przeliczeniu na kurczę/dzień jest względnie stała i zależy od systemu chowu
– koszty paszy – jako koszty zmienne.

Ciepłochronne, o stalowej konstrukcji budynki, z betonową podłogą i wymuszoną wymianą powietrza, są droższe od brojlerni typu wiata” lub tzw. “naturalnych kurników z piaskowym podłożem, pokrytym głęboką ściółką i z wymuszoną wentylacją, jaką stosuje się w ciężkim przemyśle. Koszt 1 miejsca w brojlerni (Tab. 2) zależy głównie od sposobu i materiałów z jakich wybudowano brojlernię, a także od rodzaju wyposażenia w urządzenia grzewcze, poidła, paszociągi i urządzenie do usuwania obornika.

Tabela 2. Koszty stałe w zł/1 miejsca odchowu brojlera w nowej brojlerni względnie przebudowanej ze starego budynku.

Przy 23 kurczętach/m² powierzchni pod koniec okresu odchowu (35 kg masy kurcząt/m²), koszty stałe szacuje się na ok. 40 zł/miejsce/rok w brojlerni o stalowej konstrukcji, a na 24 zł w przypadku chowu, w przebudowanym, starym budynku. Podane wskaźniki są tylko orientacyjne, gdyż ulegają one ciągłym zmianom.
Poniesione koszty na odchów 1 kurczaka, zależą od jego końcowej masy ciała i długości okresu odchowu (Tab. 2).

Przy niższej średniej masie ciała kurcząt, można zwiększyć ich obsadę na 1 m² powierzchni chowu, skrócić okres produkcji i zwiększyć liczbę cykli/rok.

Pracochłonność chowu mięsnych kurcząt
Pracochłonność w odchowie kurcząt mięsnych zależna jest od liczebności stada i automatyzacji prac. W fermie, stosującej system “jednorazowego zasiedlania – jednorazowego opróżniania” (all-in-all-out”) i produkującej w 1 cyklu 15000-31000 kurcząt brojlerów, do obsługi 100 kurcząt/cykl, wystarcza 25,03 do 28,99 roboczogodzin (Tab.3).

Tabela 3. Pracochłonność obsługi kurcząt brojlerów w 1 cyklu w zależności od liczebności stada.

<

Opieka nad kurczętami zajmuje ok. 1/3 czasu pracy. Okresowe nasilenie prac w cyklu, stanowiące 20% pracochłonności, występuje 1 raz, przy wyłapywaniu ptaków. Pracochłonność poszczególnych czynności w brojlerni, przedstawia się następująco:
– dzienna kontrola – 32%,
– opróżnianie brojlerni – 20%,
– zasiedlanie brojlerni – 1%,
– ścielenie – 6%,
– czyszczenie i dezynfekcja – 31%,
– inne czynności – 10%.

Do opróżniania brojlerni w ostatnim dniu odchowu kurcząt, należy wynająć wyspecjalizowana grupę “łapaczy”. Jeden “łapacz”/h powinien złapać i załadować do klatek transportowych 1000 brojlerów tak, że stado liczące 30000 kurcząt, grupa 6 pracowników powinna wyłapać w ciągu 5 godzin. Do tych prac w USA, Anglii i Danii stosuje się samobieżne, automatyczne urządzenia.
Kolejne nagromadzenie prac występuje przy usuwaniu obornika, czyszczeniu i odkażaniu brojlerni i przygotowaniu jej do zasiedlenia jednodniowymi pisklętami (31%), przeznaczonymi do odchowu w następnym cyklu. Wszystkie te czynności muszą być przeprowadzone szybko, sprawnie i dokładnie, gdyż każdy dodatkowy dzień tzw. “pustostanu”, powoduje stratę. Np. przy stałych kosztach utrzymania 0.80 zł/brojlera, 1 dzień pustostanu w brojlerni na 30000 kurcząt, kosztuje ok. 600 zł.
Stosunkowo zmienny jest czas pracy przeznaczony na usuwanie obornika, magazynowanie ściołów, ocenę przebiegu poszczególnych cykli, prowadzenie księgowości, napraw itp.

Koszty zmienne i inne oraz zysk w chowie kurcząt mięsnych
Jak wykazują liczne analizy, w ogólnych kosztach ponoszonych w produkcji kurcząt mięsnych, koszty paszy stanowią 56-60%, a zakup piskląt 7%. Wahając się w zależności od ceny zbóż paszowych i śruty sojowej, mają znaczący wpływ na opłacalność chowu kurcząt mięsnych.
Kolejnym problemem są rosnące z roku na rok ceny energii. Grupa kosztów związanych z opieką lekarza weterynarii, lekami, szczepieniami może być bardzo zmienna i wahać się od 0.08 zł do 0.40 zł. Za jakość piskląt odpowiada w dużej mierze zakład wylęgowy, który powinien w związku z tym stosować odpowiednie procedury. W okresie odchowu natomiast, za stan zdrowotny i fizyczny kurcząt odpowiada producent, dbając o odpowiednią ściółkę i zabiegi profilaktyczne, ograniczając równocześnie konieczność wzywania lekarza oraz stosowania leków.
Koszty żywienia kurcząt można również obniżyć, dodając do mieszanek pełnoporcjowych ziarno zbóż. Zabiegi te będą tak długo istotne, jak długo producentowi będzie się płacić głównie za masę żywca, a nie za jakość rzeźną ptaków. Oczywiście na jakość kurcząt odstawianych do uboju ma także wpływ technika ich łapania i ładowania do klatek transportowych, sposób przewożenia do ubojni i procedura rozładunku.
Na różnice między kosztami produkcji między dobrze, a źle zarządzaną fermą, mogą wynosić nawet 25%.

Opłacalność ekologicznego chowu kurcząt rzeźnych
Ekologiczna produkcja drobiarska w Unii Europejskiej jest określona odpowiednim prawodawstwem tak unijnym (Dyrektywa (WE) Nr 1804/99), jak i przepisami krajowymi, które formułują następujące zasady:
– produkcja na ograniczonym, opłotowanym areale przy obsadzie <580 mięsnych kurcząt/ha
– wysoka pracochłonność obsługi stada, przy bardzo drogiej mechanizacji poszczególnych prac
– wysokie stałe koszty ze względu na ograniczoną wielkość obsady (<21 kg/m2 masy ciała kurcząt mięsnych)
– droższe ekologiczne komponenty paszowe
– gorsze wykorzystanie paszy przez wolnorosnące kurczęta mięsne na skutek niepełnego zapewnienia im w dawce składników odżywczych.
W Niemczech zmienne koszty produkcji wolnorosnących kurcząt są o 64% wyższe niż w konwencjonalnym chowie kurcząt brojlerów. Z tego wynika, że w ekologicznym chowie drobiu, dopiero przy uzyskaniu przychodu 20 zł/kg masy żywca, można uzyskać zysk porównywalny z osiąganym w konwencjonalnych systemach produkcji.
Promocją sprzedaży tych drogich produktów zajmują się zwykle sklepy z naturalną żywnością lub pojedynczy dostawcy. Ze względu jednak na niewielką ilość zainteresowanych konsumentów, bezpośrednia sprzedaż produktów ekologicznych, ograniczona jest do dużych miast z tym, że obserwuje się pozytywną tendencję rozszerzania handlu tymi produktami. Obecnie ich udział w rynku wszystkich produktów drobiowych, szacowany jest na 1-2%.
Jest oczywiste, że każdy producent mięsa drobiowego dąży do obniżenia kosztów produkcji, w których koszty surowcowe, stanowią ok. 80% kosztów wytworzenia końcowego produktu. Dokładna znajomość struktury kosztów i źródeł ich powstawania, umożliwia ich kształtowanie, optymalizowanie, a także obniżanie. Obliczone i przeanalizowane koszty po zakończonym cyklu produkcyjnym, mogą się okazać mało przydatne dla producenta, gdyż zbyt szybko ulegają dezaktualizacji na skutek z byt częstych zmian warunków produkcji, cen środków produkcji oraz ich dostępności na rynku (Kucka, 1999).
Jak wynika z powyższych rozważań, podstawowym warunkiem uzyskania opłacalnej produkcji mięsa drobiowego, jest stosowanie zasad ekonomii, które to słowo w języku łacińskim, oznacza “oszczędność”. Producent na poszczególnych etapach produkcji, winien oszczędnie gospodarować wszystkimi środkami, będącymi w jego dyspozycji.

“