Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie określa bliżej pojęcia domownika. Kto jest domownikiem rolnika dla celów ubezpieczenia w KRUS i co ze świadczeniami?
Przyjmuje się, że są to osoby powiązane z rolnikiem więzami rodzinnymi, jak również osoby związane z rolnikiem więzami o charakterze emocjonalnym, pozostające w faktycznym związku, np. w konkubinacie. Zainteresowana, choć na skutek rozwodu utraciła status małżonki rolnika, nie przestała być dla niego osobą bliską, spełniała wszystkie przesłanki domownika rolnika – orzekł Sąd Najwyższy.
W sprawie rozpoznanej przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt I USK 155/22 prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników dla A. K. od dnia 18 września 2014 r.
Sąd Okręgowy zmienił wskazaną wyżej decyzję i ustalił, że A. K. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od 18 września 2014 r. Sąd okręgowy stwierdził, że KRUS bezzasadnie wyłączył A. K. z ubezpieczenia społecznego rolników, poczynając od dnia 18 września 2014 r., kierując się datą orzeczenia rozwodu. Przyjął, że po wydaniu wyroku rozwodowego A. K. nadal pracowała w gospodarstwie rolnym, a zatem podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 18 września 2014 r.
Prezes KRUS złożył apelację od wyroku sądu okręgowego do sądu apelacyjnego, który ją oddalił. W uzasadnieniu wyroku sąd apelacyjny wskazał, że zainteresowana podlegała ubezpieczeniu 18 września 2014 r.
Sam fakt orzeczenia rozwodu nie przesądza o zaprzestaniu przez nią wykonywania działalności rolniczej i nie jest wystarczający do wyłączenia jej z ubezpieczenia społecznego rolników.
Wydanie wyroku orzekającego rozwód oznacza jedynie, że zainteresowana od daty 18 września 2014 r. nie spełniała kryteriów małżonki rolnika, czyli osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy art. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (dalej: ustawa o KRUS). Choć zainteresowana utraciła status małżonki rolnika, to w spornym okresie spełniała przesłanki domownika rolnika, określone w art. 6 pkt 2 ustawy o KRUS. Ukończyła 16 lat, nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy i wprawdzie nie pozostawała z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, niemniej jednak zamieszkiwała na terenie jego gospodarstwa rolnego oraz stale pracowała w tym gospodarstwie rolnym.
Prezes KRUS złożył skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego do Sądu Najwyższego. Jego zdaniem A. K. może podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy jako domownik rolnika w okresie od 18 września 2014 r. do 19 stycznia 2015 r., mimo że w tym czasie nie spełniała ona ustawowych przesłanek do objęcia jej tym ubezpieczeniu gdyż nie była osobą bliską rolnikowi.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy nie przyjął skargi do rozpoznania. W uzasadnieniu postanowienia sąd wskazał, że zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym ilekroć w ustawie jest mowa o domowniku – rozumie się przez to osobę bliską rolnikowi, która: ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie określa bliżej pojęcia „osoby bliskiej rolnikowi”. W orzecznictwie sądów przyjmuje się, że są to osoby powiązane z rolnikiem więzami rodzinnymi, jak również osoby związane z rolnikiem więzami o charakterze emocjonalnym, pozostające w faktycznym związku, np. w konkubinacie (orzekł tak np. Sąd Apelacyjny w Gdański z 30 września 2016 r., sygn. akt III AU 736/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 maja 2017 r., sygn. akt III AUa 825/16).
Osoby bliskie rolnikowi to osoby mające z rolnikiem takie więzi osobiste, które wyjaśniają przyczynę wykonywania pracy na rachunek rolnika bez wynagrodzenia z tego tytułu. Za osoby bliskie rolnikowi można uznać przede wszystkim osoby zaliczane do członków najbliższej rodziny rolnika, a więc zstępnych (dzieci własne i przysposobione), wstępnych (rodzice) oraz rodzeństwo.
Do osób bliskich może być także zaliczona osoba pozostająca w konkubinacie z rolnikiem, a także inna osoba, która z powodu osobistych relacji łączących ją z rolnikiem (podobnych do tych, jakie łączą rodziców i dzieci, rodzeństwo) wykonuje nieodpłatną pracę w gospodarstwie rolnym.
Za osoby bliskie rolnikowi w rozumieniu art. 6 ust. 2 ustawy o społecznym rolników zwykło się więc uznawać osoby mające z rolnikiem takie więzi osobiste (rodzinne lub quasi rodzinne), które wyjaśniają przyczynę wykonywania pracy na rachunek rolnika bez wynagrodzenia z tego tytułu.
W omawianej sprawie zainteresowana, chociaż utraciła status małżonki rolnika, to trudno uznać że przestała być dla niego osobą bliską w rozumieniu powołanego przepisu, tym bardziej, że w spornym czasie spełniała wszystkie przesłanki domownika rolnika, określone w art. 6 ust. 2 ustawy o ustawy o społecznym rolników.
Nie domownikom, oraz dzieciom rolników nic się nie należy. Pamiętam że za czasów kartek na żywność nie należała nam się czekolada. Jako dziecko nie mogłam się z tym pogodzić. Teraz czepiają się KRUS.