Gospodarowanie na łąkach i pastwiskach ma na celu dostarczenie zwierzętom gospodarskim wartościowej i zdrowej paszy. Jej jakość winna pokrywać potrzeby zwierząt, wynikające z ich cech gatunkowych, rasowych, wieku czy poziomu wydajności. Pasze z użytków zielonych odgrywają podstawową rolę w żywieniu zwierząt. N
Wykorzystanie pasz z użytków zielonych zależy od terminu koszenia, czy spasania, strawności składników pokarmowych i koncentracji energii, a także cech fizycznych i organoleptycznych paszy. Im strawność bywa większa, tym pasza krócej zalega w przewodzie pokarmowym zwierząt i zwiększa się jej pobieranie. Wielkość dawki suchej masy i poziom koncentracji energii, to czynniki decydujące o produktywności zwierząt. Pobieranie paszy przez zwierzęta uzależnione jest także od struktury fizycznej paszy i jej smakowitości. Mniej wydajne są pasze wodniste oraz zawierające substancje swoiste, jak: alkaloidy, saponiny i glikozydy. Smakowitość rośnie przy zwiększonej zawartości cukrów rozpuszczalnych, np. życica trwała chętniej jest zjadana niż kupkówka pospolita, ponieważ zawiera więcej cukrów rozpuszczalnych i dwucukrów.
Wartość pastewna
Należy zaznaczyć, że zwierzęta dobrze wygryzają ruń pastwiskową, bądź pobierają siano albo kiszonkę, jeśli nie mają do wyboru lepszej. Na łąkach i pastwiskach rośnie duża ilość roślin, należąca do różnych gatunków i grup. Rozróżnia się: trawy, rośliny motylkowate, zioła, chwasty, itp. Wartość pastewną poszczególnych gatunków i grup roślin oceniana jest na podstawie zawartości składników pokarmowych, smakowitości, właściwości dietetycznych i wpływu na wydajność użytkową zwierząt. Odmienne są także i inne ich właściwości, np. wysokość plonowania, trwałość, odporność na niesprzyjające warunki siedliskowe. Najbardziej wartościowe są trawy pastewne i rośliny motylkowate. Pasza wyprodukowana na łące i pastwisku, na których wymienione grupy roślin występują w dużych ilościach, ma dużą wartość pokarmową, gdyż jest smaczna, zasobna w białko, witaminy i inne składniki. Korzystne właściwości mają także zioła pastewne, które przyczyniają się do zwiększenia zawartości makro- i mikroelementów.
Ruń dobrej łaki
W runi łąkowej lub pastwiskowej podstawową grupę roślin stanowią trawy. Trawy dzieli się na wysokie, które wyznaczają potencjał plonotwórczy oraz trawy średnio wysokie i niskie, które zagęszczają ruń w dolnej warstwie, przyczyniając się do lepszego wykorzystania światła, a tym samym przestrzeni życiowej. Do najwartościowszych gatunków traw, nazywanych często szlachetnymi, należą, m. in.: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita, wyczyniec łąkowy, rajgras wyniosły, wiechlina łąkowa, życica trwała i kostrzewa czerwona.
Kostrzewa łąkowa jest trawą wysoką, luźnokępkową, tworzącą krótkie, podziemne rozłogi. Nie wykształca pędów generatywnych w roku siewu i w odrostach (w latach pełnego użytkowania). Jest gatunkiem trwałym, wegetację rozpoczyna wczesną wiosną, a kwitnie w czerwcu. Należy do roślin azotolubnym, ale o małej zdolności konkurencyjnej. Doskonale rozwija się na żyznych, dostatecznie wilgotnych glebach mineralnych i organicznych. Nadaje się na łąki i pastwiska, gdyż szybko odrasta po skoszeniu i jest odporna na udeptywanie. Należy do najcenniejszych traw, daje paszę o wysokiej wartości pokarmowej. Wyróżnia się wysoką smakowitością i strawnością.
Tymotka łąkowa jest trawą wysoką, luźnokępkową, bogato ulistnioną. Należy do gatunków wolno rosnących, późnych. Po skoszeniu dobrze odrasta. W roku zasiewu wytwarza pędy generatywne, a także znaczną ich ilość może wykształcać w odrostach. Odznacza się dobrą zimotrwałością i dobrze znosi długotrwałą okrywę śnieżną. Najlepiej rozwija się na glebach żyznych, odpowiednio wilgotnych i nieprzesychających przez dłuższy czas. Dobrze znosi krótkotrwałe zalewy. Należy do cennych traw pastewnych. Nadaje się do mieszanek łąkowych i pastwiskowych. W zależności od sposobu planowanego użytkowania należy dobrać do mieszanki odpowiednią odmianę. Trawa umiarkowanie odporna na udeptywanie, ale wobec małej zdolności konkurencyjnej i powolnego rozwoju, stosunkowo szybko wypada przy intensywnym użytkowaniu pastwiskowym. Odznacza się dobrą strawnością i wolnym tempem starzenia się.
Kupkówka pospolita należy do traw wysokich, luźnokępkowych, tworzących szerokie, bogato ulistnione w dolnej partii, kępy. Jest gatunkiem trwałym. Wegetację rozpoczyna bardzo wcześnie. Dojrzałość kośną uzyskuje pod koniec maja. Po wykłoszeniu szybko drewnieje. Jest cennym składnikiem paszy na użytkach zielonych. W odrostach wykształca tylko pędy wegetatywne. Należy do gatunków azotolubnych, bardzo agresywnych. Występuje na umiarkowanie wilgotnych i suchych glebach mineralnych i organicznych. Nie znosi zalewów powierzchniowych. Należy do gatunków o wszechstronnym zastosowaniu. Nadaje się do użytkowania kośnego i pastwiskowego.
Wyczyniec łąkowy jest wysoki, rośliny obficie ulistnione, krzewiący się rozłogowo – luźnokępkowo. Jest gatunkiem trwałym, rozpoczynającym wegetację wcześnie wiosną. Kwitnie w połowie maja. Po skoszeniu szybko odrasta i wykształca znaczne ilości pędów generatywnych. Odznacza się małą zdolnością konkurencyjną. Charakteryzuje się szeroką amplitudą ekologiczną. Najlepiej rozwija się na wilgotnych, a nawet mokrych, dostatecznie przewiewnych glebach, zarówno mineralnych, jak i organicznych. Dobrze znosi okresowe zalewy, a szczególnie wodami użyźniającymi. Jest gatunkiem azotolubnym. Stosowany jest głównie w mieszankach na łąki, o krótkotrwałych zalewach, chociaż nieźle znosi umiarkowane spasanie. Dostarcza paszy o dość wysokiej wartości pokarmowej.
Rajgras wyniosły jest formą wysoką, luźnokępkową. Gatunek trwały, światłolubny. Na wiosnę wcześnie rozpoczyna wegetację (ustępuje tylko wyczyńcowi łąkowemu). Kwitnie w czerwcu. Należy do traw wymagających odnośnie gleb i warunków klimatycznych. Lubi gleby ciepłe, żyzne, zasobne w wapń i próchnicę. Odporny jest na suszę, natomiast wrażliwy jest na nadmiar wody w glebie. Należy do traw wybitnie łąkowych, gdyż ze względu na płytkie umieszczenie węzła krzewienia nie znosi przygryzania i udeptywania. Siano z łąk rajgrasowych odznacza się bardzo dobrą jakością.
Wiechlina łąkowa – trawa niska, rozłogowo-lużnokępkowa, bardzo trwała, o wolnym tempie rozwoju. Jest formą wczesną, kwitnącą w końcu maja i na początku czerwca. Odznacza się dużą zimotrwałością, a nawet uchodzi za trawę zimozieloną. Nie jest gatunkiem agresywnym i w niektórych warunkach dochodzi do jej dominacji w runi. Jest gatunkiem powszechnie występującym, a więc odznacza się szeroką amplitudą ekologiczną. Jest najwartościowszą trawą pastwiskową, stanowi komponent prawie wszystkich mieszanek łąkowo – pastwiskowych. Można nabyć odmianę o większej przydatności do użytkowania kośnego bądź pastwiskowego. Przedstawia bardzo dobrą wartość paszową, a ruń tworzy równą i należycie zwartą.
Życica trwała należy, podobnie jak wiechlina łąkowa, do traw niskich. Krzewi się luźnokępkowo, co powoduje, że ruń jest równomiernie zagęszczona i dobrze zwarta. Gatunek krótkotrwały, o szybkim tempie rozwoju i jednocześnie o dużej konkurencyjności początkowej. Wegetację wiosną rozpoczyna wcześnie. Jest wrażliwa na niedobory wody i składników pokarmowych w glebie. Ogólnie odpowiednim siedliskiem są gleby mineralne, żyzne, próchniczne, umiarkowanie wilgotne. Jest jednym z najwartościowszych komponentów runi pastwisk. Dobrze znosi przygryzanie i udeptywanie. W grupie odmian występują typy użytkowe: pastwiskowy, kośny łąkowy, trawnikowy. Z punktu żywieniowego jest bardzo cenną paszą. Jest bogata w białko, węglowodany i składniki mineralne. Należy podkreślić jej wysoką smakowitość i strawność.
Kostrzewa czerwona rozłogowa – gatunek niski, krzewiący się rozłogowa – luźnokępkowo. Tworzy równą i należycie zwartą darń. Jest trawą trwałą, o powolnym tempie rozwoju, wczesna. Odznacza się dobrą zimotrwałością, a niektóre odmiany wykazują zimozieloność. W pierwszych latach po zasiewie jest mało konkurencyjna, natomiast w dalszych wykazuje duży stopień konkurencyjności i dzięki temu często opanowuje zbiorowiska, tworząc niemal monokulturę. Jest gatunkiem bardzo rozpowszechnionym, głównie z powodu małych wymagań siedliskowych. Potrafi panować w runi na stanowiskach ubogich i przesychających, jak i okresowo zalewanych i żyznych. Cechą charakterystyczna tego gatunku jest wysoka zawartość suchej masy, a w niej głównie węglowodanów. Zbyt mała zawartość białka i składników mineralnych powoduje, że jeżeli w runi stanowi ona przewagę, to wówczas pasza w postaci zielonki lub siana może nie pokrywać potrzeb pokarmowych zwierząt. Często stosowana w mieszankach na łąki i pastwiska, jako gatunek podszywkowy. Przy stosowaniu w mieszankach należy zwrócić uwagę na wybór odpowiedniej odmiany, gdyż są odmiany o typie użytkowym kośnym i pastwiskowym oraz trawnikowym.
Z innych grup roślin należy zwrócić uwagę na obecność roślin motylkowatych – koniczyny łąkowej i koniczyny szwedzkiej – na użytku kośnym, albo koniczyny białej – na pastwisku. Jeżeli chodzi o zioła, to należy wyróżnić: mniszek pospolity, żywokost lekarski, babkę lancetowatą, krwawnik pospolity.
Zielonkę z łąki najczęściej nie wykorzystuje się do bezpośredniego skarmiania, lecz przeznacza się na siano, rzadziej na susz, czy kiszonkę. Plon zielonej masy kształtuje się w przedziale 20 – 40 ton z ha, a nawet więcej. Skład chemiczny runi łąkowej zależy w dużym stopniu od: składu florystycznego runi, terminu zbioru, poziomu nawożenia, układu warunków meteorologicznych w sezonie wegetacyjnym. Wielogatunkowa ruń łąkowa, z dominacją traw, powinna przeciętnie zawierać w suchej masie: 15% białka ogólnego, 30% włókna surowego, 3,5% tłuszczu surowego, 40% bezazotowych wyciągowych i 10% popiołu.
Katedra Łąkarstwa
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
