Dioksyny – fakty czy mity cz. II

Produkty żywnościowe w całej Unii Europejskiej są przedmiotem oznaczania w nich zawartości dioksyn. Szczególnie mleko objęte jest obowiązkową kontrolą na zawartość w nim tych substancji. Zawartość dioksyn w tłuszczach produktów pochodzenia zwierzęcego zwykle nie przekracza poziomu 0,05-0,1 ng/kg. Jest to ilość bardzo mała, typowa dla wszystkich produktów zwierzęcych. W tabeli 2 przedstawiono dopuszczalne ilości dioksyn w żywności (wg. Dyrektywy Rady UE nr 2375/2001 z 29 11. 2001).

Nie wiadomo dokładnie, jaki jest bezpieczny poziom zawartości dioksyn dla ludzi. Oszacowano, że dopuszczalne dzienne pobranie, rekomendowane w wytycznych Unii Europejskiej z lipca 2004 r. wynosi 1-10 pg/kg masy ciała/dzień. Oblicza się, że dziennie, dorosły człowiek pobiera wraz z żywnością około 1-2 pg dioksyn/kg masy ciała. Jeden pikogram (pg) to jedna bilionowa część grama. Uważa się, że dawka na poziomie 3-5 pg/kg/dzień zwiększa ryzyko zapadnięcia na choroby nowotworowe.
Dioksyny należą do najsilniejszych, znanych środków kancerogennych. Powodują wszystkie rodzaje nowotworów, a także wspomagają rakotwórcze działanie innych związków. Dioksyny uszkadzają odporność, niszczą ważne składniki układu hormonalnego – estrogen, testosteron, insulinę, hormony tarczycy. Oprócz zaburzania procesu wydzielania hormonalnego dioksyny mogą powodować zakłócenie procesu replikacji kodu genetycznego w rozmnażających się komórkach. Są więc mutagenami. Dioksyny odpowiadają również za alergie, schorzenia wątroby, częste występowanie endometriozy, raka jądra, raka piersi, wad rozwojowych męskich narządów płciowych, obniżenie liczby plemników oraz bezpłodność. Dioksyny wpływają również na pojawianie się niektórych uszkodzeń płodu, takich jak rozszczepienie kręgosłupa i nie wykształcenie się mózgu. Prawdopodobnie są też przyczyną martwych urodzeń. Dioksyny to trucizny działające wolno, ale skutecznie uszkadzają narządy miąższowe, takie jak wątroba, nerki, płuca, rdzeń kręgowy lub kora mózgowa. Skutki toksycznego działania mogą pojawiać się dopiero po kilku lub kilkunastu latach od okresu przyjmowania z po żywieniem niewielkich dawek tych trucizn.
W przeciwieństwie do większości znanych trucizn, dioksyny praktycznie nie rozkładają się w organizmie. Z badań wynika, że czas połowicznego ich zaniku w organizmie człowieka może wynosić od 7 do 10 lat. Biorąc pod uwagę, że codziennie przyjmujemy z pożywieniem nową dawkę tych związków, ich stężenie w tkance tłuszczowej rośnie wraz z upływem lat. Zawartość dioksyn w organizmie człowieka zależy w znacznej mierze od diety i sposobu życia. Osoby otyłe mają sumarycznie znacznie większą masę dioksyn, gdyż zawarte są one głównie w tkance tłuszczowej.
Problem skażenia dioksynami środowiska i pośrednio żywności znany jest w różnych krajach, w Polsce również istnieje, lecz brak jest jeszcze szczegółowych ekspertyz oceniających stan zagrożenia. Według danych literaturowych, szacuje się, że roczna emisja dioksyn w naszym kraju jest 40-krotnie większa niż w Norwegii, 20-krotnie większa niż w Danii, 2-5 razy większa niż w Niemczech i Holandii, 1-5 razy większa niż w Anglii oraz porównywalna z emisją we Francji.
Sumując wszystkie możliwości kontaktu człowieka z dioksynami: przez papier, mleko, pożywienie lub powietrze, okazuje się, że dzienne dawka jaką otrzymujemy z tych rozmaitych źródeł jest całkiem spora. Gdy dodatkowo wziąć pod uwagę tendencję dioksyn do gromadzenia się w tkankach tłuszczowych naszego ciała, należy uznać, że problem nie jest bez znaczenia, a my jesteśmy stale narażeni na duży – za duży – z nimi kontakt. Szansą dla konsumentów jest rygorystyczne przestrzeganie wytycznych UE, które przewidują wstrzymanie produkcji mleka, jaj, mięsa i ryb w gospodarstwie, z którego pochodzą skażone dioksynami produkty, ich zniszczenie lub odpowiednie przetworzenie (np. odtłuszczenie w przypadku mleka).

Tabela 2. Dopuszczalna zawartość dioksyn w żywności.