Soja należy do roślin o niskich potrzebach nawozowych w stosunku do azotu. Wynika to z faktu, iż potrzeby pokarmowe w odniesieniu do tego makroskładnika pokrywane są w 33 – 66 proc. poprzez symbiozę roślin z bakteriami brodawkowymi Bradyrhizobium japonicum, które mają zdolność wiązania azotu atmosferycznego.
Jednak, aby w pełni wykorzystać możliwości produkcyjne soi, niezbędne jest dostarczenie pozostałej części azotu w postaci azotu mineralnego, jako dawki startowej. Ma to szczególne znaczenie na glebach kwaśnych, na których może dochodzić do zakłócenia brodawkowania. Soja na wyprodukowanie 1 tony nasion z odpowiednią ilością słomy potrzebuje 70 kg azotu. Ilość azotu związanego z atmosfery może być w granicach od 50 do 100 kg N/ha. Dzięki wykorzystaniu przez soję azotu atmosferycznego można znacznie ograniczyć lub wyeliminować całkowicie nawożenie azotowe w uprawie tej rośliny.
W warunkach glebowo-klimatycznych Polski nawożenie soi azotem w dawce startowej w granicach 30 kg N/ha oddziałuje korzystnie na uzyskane plony nasion i białka rodzimych odmian hodowlanych soi. Należy jednak podkreślić, że w badaniach polowych, prowadzonych w różnych systemach uprawy wykazano, że soja również dobrze plonuje bez aplikacji azotu mineralnego. Mimo że glebowy azot mineralny wpływa ujemnie na rozwój brodawek korzeniowych, tym samym hamując wiązanie azotu atmosferycznego, jednak wykazano, że soja mogąca korzystać z obu form azotu, a mianowicie azotu atmosferycznego i azotu mineralnego wydaje wyższy plon nasion, w porównaniu do uprawy tej rośliny, która ma do dyspozycji tylko jedną formę azotu.
Aplikacja azotu w uprawie soi skutkuje zwiększeniem zarówno plonu nasion, jak i masy wegetatywnej roślin. Wpływa również na wzrost zawartości białka ogólnego w nasionach, przy jednoczesnym zmniejszeniu poziomu tłuszczu. Dodatkowo nawożenie azotowe obniża wartość biologiczną białka nasion soi, jednocześnie wpływając na jego strawność. W związku z powyższym do nawożenia azotowego w uprawie soi należy podchodzić bardzo ostrożnie. Na glebach charakteryzujących się mniejszą zawartością azotu, słabo próchnicznych oraz na stanowiskach po uprawie zbóż, nawożenie azotowe wpływa na zwiększenie plonu nasion soi, jednak może obniżać masę brodawek i jednocześnie zwiększać masę korzeni roślin.
Na takich stanowiskach zalecana dawka azotu najczęściej kształtuje się w granicach od 30 do 60 kg N/ha. Przy dawce azotu na poziomie 60 kg N/ha zalecany jest jej podział, przy czym połowę dawki tego makroskładnika należy aplikować przedsiewnie, zaś pozostałą część – pogłównie. Należy przy tym pamiętać, że zastosowanie zbyt wysokiej dawki azotu może przyczyniać się do hamowania intensywności wiązania azotu atmosferycznego. W wielu wypadkach zastosowanie azotu w dawce powyżej 60 kg N/ha może wiązać się z wydłużeniem wegetacji roślin i opóźnieniem kwitnienia i ich wybujałością, a także zwiększeniem skłonności soi do wylegania. Prowadzi to do znacznego utrudnienia zbioru roślin, co przekłada się na redukcję uzyskanych plonów nasion.
W uprawie soi ważną rolę odgrywa szczepienie nasion nitraginą, która zawiera szczep bakterii brodawkowych Bradyrhizobium japonicum. Szczepienie wpływa na wytwarzanie brodawek przez rośliny. Szczepionki bakteryjne, zawierające żywe kultury bakterii brodawkowych, umożliwiają tworzenie układów symbiotycznych z roślinami. Związany przez bakterie brodawkowe azot atmosferyczny jest następnie częściowo przekazywany roślinie. Natomiast w zamian bakterie brodawkowe otrzymują od rośliny związki energetyczne, głównie cukry. Szczepienie nasion najkorzystniej jest przeprowadzić bezpośrednio przed siewem soi, względnie na dwa – trzy dni przed planowanym terminem siewu.
dr Ryszard Brodowski
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
