Zboże zbierane kombajnem powinno osiągnąć dojrzałość pełną. Wówczas dobrze się wymłaca. Ziarno musi być doczyszczone. Ponadto, jeśli ma wilgotność większą niż 13-14%, to musi być dosuszone. Szczególnie starannie trzeba przechowywać ziarno jęczmienia browarnego oraz ziarno wszystkich gatunków zbóż przeznaczone do siewu. W naszych warunkach klimatycznych dosuszania wymaga także ziarno kukurydzy. W artykule spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czym czyścić, suszyć i jak przechowywać ziarno po zbiorze; przedstawimy wady i zalety poszczególnych rozwiązań.
Niezależnie od tego, czy zebrane ziarno ma być zużyte we własnym gospodarstwie, czy sprzedane musi spełniać określone wymagania jakościowe. Powinno być zdrowe, dobrze wykształcone, o swoistym kolorze i zapachu, bez stęchlizny, fermentacji, pleśni i oznak zjełczenia. Nie może być również porażone szkodnikami zbożowymi. Ziarno powinno mieć ,wskaźnik zanieczyszczeń do 6 proc. i temperaturę poniżej 18 st. C. Aby sprostać wymaganiom jakościowym, muszą być przestrzegane rygory technologiczne zarówno w procesie produkcji, jak i w przechowalnictwie.
Czyszczenie
Czyszczenie wstępne ma na celu oddzielenie od ziarna: plew, zielonych cząstek kłosów, łodyg, chwastów, wilgotnych ziaren chwastów, grudek ziemi, piasku, kamieni, pośladu.. Czyszczenie wstępne jest jednym z podstawowych zabiegów po zbiorze ziarna zbóż. Stosowane jest zwłaszcza przed suszeniem ziarna w suszarkach daszkowych, przed załadunkiem do silosów. Najprostsze czyszczalnie wstępnego czyszczenia to urządzenie pneumatyczne tzw. aspiratory. Ich działanie polega na wykorzystaniu różnic we właściwościach aerodynamicznych ziarna i zanieczyszczeń lekkich.
Czyszczenie wstępne ma na celu oddzielenie od ziarna: plew, zielonych cząstek kłosów, łodyg, chwastów, wilgotnych ziaren chwastów, grudek ziemi, piasku, kamieni, pośladu… Typowy aspirator z pionowym kanałem pneumatycznym w kształcie stożka. Zanieczyszczone ziarno wysypuje się z zsypu do zamkniętej wewnętrznej przestrzeni kanału pneumatycznego, gdzie opada na stożkową tarczę, z której zsypuje się przez szczelinę w strumieniu powietrza do leja wsypowego, powietrze zasysane przez wentylator unosi zanieczyszczenia lekkie i pył. Szczelina między kanałem pneumatycznym i tarczą jest regulowana poprzez podnoszenie lub opuszczanie tarczy. System aspiracyjny odbiera do 80% lekkich zanieczyszczeń…
Czyste ziarno szybciej można wysuszyć, obniżając w ten sposób koszty suszenia. Dokładne oczyszczenie ziarna z kurzu, pyłu, gleby jest ważne ze względu na fakt, że stanowią one dogodne środowisko do rozwoju grzybów i szkodników sprzyjających samozagrzewaniu się ziarna. Proces czyszczenia ziarna ma na celu uzyskanie możliwie czystego materiału podstawowego po wydzieleniu z mieszaniny wejściowej wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, Stopień czystości, do jakiej ziarno powinno być oczyszczone, zależy od jego przeznaczenia. Czyszczenie dokładne wykonywane jest po wysuszeniu ziarna za pomocą czyszczalni.
Suszenie
Najbardziej uniwersalnymi metodami do bezpiecznego przechowywania ziarna są: suszenie i chłodzenie. Pozostałe jak: zakiszanie, samokonserwacja, zadawanie środków konserwujących stosowane są wyłącznie w celu zabezpieczenia ziarna przeznaczonego na paszę.
Suszenie to proces energochłonny. W suszarkach starego typu wartość jednostkowego zużycia ciepła waha się od 4 do 10 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. W suszarkach z pełną kontrolą i automatyką prowadzenia procesu suszenia, zużycie ciepła można zmniejszyć mniej więcej do 3 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. Ze względów ekonomicznych, zebrany z pola materiał suszony bywa często w suszarniach, których piec grzewczy nie ma wymiennika ciepła. Utrudniona lub niemożliwa jest wówczas kontrola i rejestracja czynnika suszącego. Brak wymiennika ciepła powoduje skażenie suszonych nasion substancjami o działaniu mutagennym i rakotwórczym. Dlatego do suszenia ziarna stosować należy jedynie suszarnie spełniające zaostrzone rygory technologiczne tj. ustabilizowaną temperaturę, równomierność suszenia, brak dostępu spalin. Najczęściej stosowane w Polsce to suszarki komorowe o zabudowie daszkowej, metalowe silosy cylindryczne i przewoźne.
W większych gospodarstwach zazwyczaj stosowane są suszarki o pracy ciągłej, kolumnowe o zabudowie daszkowej. Urządzenia te mają prostą budowę i są łatwe w obsłudze. Głównymi zespołami tych suszarni są: kolumna susząco-chłodząca, podgrzewacz powietrza, wentylator główny i wentylator czynnika chłodzącego. Posiadają one również instalacje elektryczną i kontrolno-sterującą. Kolumna susząco-chłodząca składa się ze zbiornika zasypowego, kilku segmentów- komór suszenia, komory chłodzenia i urządzenia wysypowego. Daszki w segmentach suszarni muszą zapewnić równomierny przepływ suszonego ziarna przez kolumnę. Takie typy suszarni produkowane są przez wiele firm m.in., AG-Projekt, Araj, Riela. Suszarki kolumnowe daszkowe odznaczają się prostą konstrukcją, łatwością obsługi. Minus – wrażliwość na zanieczyszczenia ziarna przez pozostałości słomiaste, które powodują nierównomierny przepływ ziarna.
Suszarnie cylindryczne np. firmy Drzewicz, Pedrotti przeznaczone są dla średnich gospodarstw. Ich okresową pracę wyróżniają dwa etapy: I etap suszenia i II etap schładzania nasion. Mogą być zasilane za pośrednictwem WOM ciągnika. Suszenie termiczne jest energochłonne, wymaga inwestycji finansowych i profesjonalnej obsługi. Proces suszenia wiąże się z nagrzewaniem, które wymaga spalania paliw płynnych lub gazowych,.Za pomocą mechanicznej wentylacji (przetłaczanie powietrza przez nieruchomą warstwę ziarna) można podsuszyć lub schłodzić ziarno o wilgotności do 22 proc.
Ze względu na niskie koszty inwestycji i mniejsze zużycie energii metoda ta jest najbardziej przydatna w gospodarstwach rolnych, w których przerzuca się zboże ręcznie. Najprostsze są tutaj suszarki podłogowo-kanałowe. Często wystarczy kupić wentylator, bo kanały rozprowadzające powietrze można wykonać we własnym zakresie.
Przechowywanie
Zadaniem magazynu rolniczego jest ochrona przed stratami oraz umożliwienie zachowania cech jakościowych przechowywanych płodów.
Jako magazyny ziarna stosowane są pojedyncze silosy, baterie silosów i zaadaptowane powierzchnie płaskie. Magazyny składające się z 2–4 silosów może obsługiwać jeden zestaw urządzeń, służących do załadunku i rozładunku ziarna oraz konserwacji, co powoduje lepsze ich wykorzystanie. Aktualnie najczęściej instaluje się silosy z dnem płaskim, wyposażone w mechaniczne urządzenia do rozładunku. Zazwyczaj mają podłogę szczelinową lub sitową. Silosy wyposaża się w dodatkowe elementy konstrukcyjne, jak: dach z wywietrznikami, klapy rewizyjne, wyładowcze, drabiny, pomosty, kominki przewietrzające. Załadunek odbywa się od góry, wyładunek natomiast za pośrednictwem przenośników wybierakowych, obiegowych, ślimakowych.
Bezpieczne składowanie ziarna w silosie lub innym magazynie zależy m.in. od wilgotności i temperatury powietrza i stopienia uszkodzenia ziarna. Po zainstalowaniu odpowiedniego wentylatora, urządzenia rozprowadzające powietrze, umożliwiają mechaniczną wentylację ziarna, stwarzając warunki do stosowania nowoczesnych metod konserwacji i przechowywania. Bardzo ważne jest dostosowanie sprężu i wydatku wentylatora do gatunku przechowywanego ziarna i rodzaju magazynu. Ilość powietrza niezbędnego do ochłodzenia np. 1 m3 ziarna o 5–7 st. C wynosi ok. 1000 m3 – w okresie pierwszych przymrozków jesiennych, gdy różnica temperatury powietrza i ziarna składowanego przekracza 20 st. C. Dosuszenie (poprzez wietrzenie przy wymuszonym przepływie powietrza) zależy nie tylko od wilgotności względnej powietrza i jego temperatury, ale również od natężenia przepływu powietrza, wysokości warstwy, wilgotności i temperatury ziarna. W czasie złych warunków atmosferycznych, gdy wilgotność powietrza jest tak duża, że przewietrzane ziarno uległoby zawilgoceniu, należy powietrze podgrzewać. Popularne m.in. silosy zbożowe BIN (ładowność 10–500 ton) są przeznaczone do konserwacji i przechowywania ziarna zbóż w gospodarstwach rodzinnych, farmerskich, młynach, kaszarniach i itp.
Do przechowywania ziarna (suchego) po zbiorze kombajnowym można też wykorzystać jako magazyn garaż, stodołę czy szopę (należy jednak stworzyć w nich odpowiednie warunki, które pozwolą na przechowanie ziarna bez strat i utrzymanie odpowiedniej jakości).
Piotr Grudnik
