Analizy gleb wykazują, że mamy w kraju około 14 proc. gleb z niedoborem przyswajalnych form cynku. Rośliny bardziej wrażliwe na jego niedobór, reagują korzystnie na nawożenie cynkiem, nawet na glebach o średniej zasobności w ten pierwiastek.
Dotyczy to szczególnie pól z wysoką zasobnością w fosfor, co należy tłumaczyć tworzeniem nieprzyswajalnych form fosforanu cynku. Ma to miejsce szczególnie w glebach o wysokim (częściej), niż niskim pH oraz wykazujących wysoką zawartość związków organicznych
Przyswajalność cynku, a gleby
Rośliny z gleb kwaśnych zawierają zwykle więcej cynku (Zn), niż z gleb o wysokim pH, choć przy pH poniżej 5, również maleje jego przyswajalność. Pożądany zakres odczynu dla dobrej przyswajalności Zn, zawiera się w przedziale pH 5,0-6,5, a jeszcze lepszy (optymalny) w zakresie 5,6-6.
Podobnie jak w przypadku innych mikroelementów, diagnoza niedoboru cynku na podstawie zewnętrznych objawów nie zawsze jest możliwa, czyli rozpoznawalna „gołym okiem”. Często są to ukryte niedobory, gdzie jedynym skutkiem deficytu jest spadek plonu.
Cynk, podobnie jak miedź jest silnie wiązany w kompleksie sorpcyjnym gleby i staje się niedostępny dla roślin, zwłaszcza w glebach organicznych (torfach i murszach). Wapnowanie oraz intensywne nawożenie fosforem, zmniejszają stężenie cynku w roślinach, podobnie jak zbyt wysoka zawartość miedzi w glebie i roślinie (wynik antagonizmu).
Poza tym występują znaczne różnice pomiędzy odmianami roślin, np. pszenic, w przyswajalności tego składnika. Tak więc niedobór cynku obserwuje się najczęściej na glebach wapiennych, bądź po zwapnowaniu pól większymi dawkami Ca, jak też w warunkach dużego stężeniu jonów fosforanowych i miedziowych w roztworze glebowym. Także chłód oraz wilgotna pogoda w okresie wegetacji ograniczają przyswajalność cynku.
Rośliny pobierają cynk z roztworu glebowego lub po jego dolistnej aplikacji na roślinę, w formie dwuwartościowego kationu Zn2+, np. z siarczanu lub chlorku cynku, ale też wodorotlenku lub (bardziej efektywnie) ze schelatowanej (z EDTA) lub skompleksowanej (np. z glicyną) formy tego pierwiastka.
Rośliny wrażliwe na niedobór cynku
Rośliny uprawne pod względem wrażliwości na niedobór cynku można podzielić na trzy grupy:
- bardzo wrażliwe: kukurydza, ryż, chmiel, drzewa owocowe, winorośl, len;
- średnio wrażliwe: ziemniak, burak, pszenica, sorgo, lucerny, koniczyny;
- tolerancyjne: pozostałe zboża, trawy oraz rośliny kapustowate, w tym rzepak.
Objawy niedoboru cynku. Kukurydza rośliną wskaźnikową
W Polsce kukurydzę można uznać za roślinę wskaźnikową, wskazującą na możliwe niedobory cynku, również na innych roślinach uprawianych w danym terenie, gdzie objawy niedoboru są niewidoczne lub mniej wyraźne. Na roślinach kukurydzy we wczesnych fazach wzrostu (po wschodach) wierzchołki siewek tracą chlorofil, a na liściach pomiędzy nerwami pojawiają się bielejące smugi, które z upływem czasu mogą zamierać.
Objawy niedoboru cynku występujące w późniejszym okresie (częściej spotykane) widoczne są w postaci rozległych jasnych pasów, zwłaszcza na spodniej stronie nerwu głównego liścia. Przy większym niedoborze następuje też skrócenie międzywęźli, w wyniku czego rośliny karłowacieją, bowiem niedobór cynku ogranicza metabolizm azotowy oraz syntezę auksyn (fitohormonów wzrostu). Mogą także nastąpić zaburzenia w rozwoju generatywnym roślin, co skutkuje opóźnieniem terminu wyrzucania wiech i kwitnienia, zaś powstałe ziarno przyjmuje kolor białawo-szary. Dobre zaopatrzenie roślin w cynk stymuluje wzrost podłużny komórek, a tym samym pędu głównego kukurydzy, wpływa też na lepszy rozwój korzeni, w tym bocznych i przybyszowych.
Niedobory cynku na drzewach owocowych
Niedobory cynku spotykane są też często na drzewach owocowych, głównie jabłoniach. Objawy są następujące: młode pędy mają skrócone międzywęźla, zaś na ich końcach powstają gęste rozety małych, wąskich, sztywnych liści. Jest to choroba fizjologiczna zwana rozetkowatością lub chorobą małych liści. Zahamowany zostaje także wzrost korzeni, a ich wierzchołki deformują się i są pozbawione włośników. Wytwarza się mniej pąków i kwiatów, co ogranicza plon. Niedobór cynku prowadzi też do gromadzenia w roślinach nieprzetworzonych związków N: azotanów, aminokwasów i amidów, a to z kolei zwiększa wrażliwość roślin na choroby grzybowe i bakteryjne.
Nawozy zasobne w cynk
Obornik zawiera duże ilości przyswajalnych form cynku, przeciętnie w 30 t (po jego mineralizacji) 1200 g Zn. Są to znaczne ilości, zaspokajające potrzeby pokarmowe kukurydzy i innych roślin, nawet przy założeniu, że nie zostaną wykorzystane w 100 proc. Jeszcze większe ilości cynku zawiera pomiot ptasi, zwłaszcza od kaczek, gęsi i indyków.
