Chwościk buraka jest jedną z najgroźniejszych chorób występujących co roku na plantacji buraka cukrowego. Bardzo często obserwowany jest już znacznie wcześniej na polach obsianych burakiem ćwikłowym. Straty w plonie korzeni buraka, spowodowane silnym porażeniem liści, mogą wynieść 30-50 proc.
Chwościk buraka jest chorobą wywołaną przez stadium konidialne grzyba Cercospora beticola. Źródłem zakażenia pierwotnego są najczęściej porażone resztki roślinne buraka, pozostawione po zbiorze na polu oraz nie zwalczone chwasty z rodziny szarłatowatych (dawniej komosowatych), np. komosa biała, jako tzw. zielone wektory, będące pomostem infekcyjnym tego patogenu.
Termin pojawu oraz objawy chorobowe
Patogen wywołujący chorobę, infekuje głównie buraki cukrowe oraz buraki ćwikłowe w okresie lipca lub początku sierpnia (w zależności od wystąpienia sprzyjających warunków wilgotnościowo-termicznych). Chwościk jest szczególnie groźny po zwarciu międzyrzędzi przez rośliny buraka, gdyż taki stan powoduje miejscowe podwyższenie i utrzymywanie się ciepłoty i wilgotności w obrębie liści. Objawy porażenia przez chwościka są praktycznie identyczne zarówno na liściach buraków cukrowych jak i ćwikłowych. Jednak co istotne na tych drugich pojawiają się znacznie wcześniej (co najmniej o 5-7 dni), dzięki temu część świadomych plantatorów wykorzystuje buraka ćwikłowego (wysiewając rządek) jako roślinę wskaźnikową, która z tygodniowym wyprzedzeniem informuje o możliwości wystąpienia tego patogenu na plantacji buraka cukrowego.
Optymalne warunki do infekcji chwościkiem, występują w momencie wystąpienia optymalnych warunków pogodowych, kiedy temperatura w ciągu dnia oscyluje w granicach 25-30°C, a w nocy nie spada poniżej 15°C przy wilgotności powietrza (w obrębie liści) nie spadającej poniżej 95%. W momencie wystąpienia takich warunków wilgotnościowo-termicznych, następuje porażenie, które obserwowane jest przede wszystkim na liściach, chociaż czasami przy bardzo silnej infekcji mogą objawy te również być widoczne na ogonkach liściowych buraka.
Po zainfekowaniu, szara grzybnia z widocznymi czarnymi trzonkami konidialnymi, rozwija się w miękiszu liścia, z którego uwalniane są zarodniki na sąsiednie, najczęściej starsze, zewnętrzne liście buraka. W miejscu infekcji, już po kilku dniach pojawiają się małe, okrągłe plamki (średnicy około 1-3 mm), które początkowo są białe, natomiast później przybierają zabarwienie jasnoszare, otoczone szerokimi, czerwonobrunatnymi obwódkami. Te drobne plamki przy silnym porażeniu zlewają się ze sobą w jedna dużą plamę, co doprowadza z czasem do powstania nekrotycznych plam na liściach buraka, które zamierają.
W przypadku dużego nasilenia choroby, rośliny buraka mogą stracić nawet 80% liści, co skutkuje wytworzeniem ponownie nowych liści, przez co roślina traci niezbędna do budowania masy korzenia energię witalną. Skutkiem czego jest redukcja plonu korzeni, sięgająca 30-50% oraz zmniejszenie się zawartość melasotworów (cukru) w soku korzenia buraka (tzw. polaryzacja).
Ochrona plantacji buraka przed chwościkiem
Profilaktyka czyli zapobieganie oraz agrotechnika
Najistotniejszym elementem w zapobieganiu rozprzestrzeniania się i występowania na danym polu, chwościka buraka jest profilaktyka w postaci odpowiedniego postępowania z zainfekowanymi liśćmi. Koniecznie należy je usuwać z powierzchni pola, rozdrabniając zaraz po zbiorze i wykonując najlepiej głęboką orkę. Warto tuż przed wykonaniem orki, potraktować je roztworem mocznika lub preparatami biologicznymi przyspieszającymi rozkład resztek pożniwnych.
Ponadto bardzo ważnym elementem strategii ograniczania występowania chwościka jest przestrzeganie zasad prawidłowo ułożonego płodozmianu i zmianowania, tak aby przerwa w uprawie buraka na danym polu wynosiło minimum 4 lata (najlepiej 6-8 lat). Należy również unikać siewu buraków w sąsiedztwie pól, na których były one uprawiane w latach ubiegłych oraz w miejscach, gdzie usypywano pryzmy korzeni tuż po zbiorze.
Warto również wybrać taką odmianę, która wykazuje się podwyższoną tolerancją na porażenie spowodowane przez chwościka buraka. I ostatnia bardzo ważna zasada, zawsze należy szybko reagować na pojawiające się zachwaszczenie, zwłaszcza dotyczy to gatunków chwastów z rodziny szarłatowatych (np. komosa biała). Skuteczna eliminacja tych gatunków chwastów za pomocą herbicydów czy(i) metod mechanicznych, pozwala ograniczyć ich konkurencyjne oddziaływanie względem buraków ale również niweluje możliwość przenoszenia przez te gatunki chwastów, zarodników grzyba będącego sprawcą chwościka buraka.
Metoda chemiczna – fungicydy
Jeżeli plantator zadał sobie trochę trudu i zasiała również na tym samym polu, „rządek” buraków ćwikłowych, to przeprowadzając lustracje ćwikły, mamy co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem informację zwrotną czy na danym polu pojawił się już patogen.
Jeżeli plantator nie ma takiego „naturalnego sygnalizatora”, to musi sam już od końca czerwca lub początku lipca przeprowadzać lustracje pola, pod katem wystąpienia lub braku pojawu chwościka. Przyjmuje się iż ekonomiczny próg szkodliwości dla tego patogenu w zależności od terminu obserwacji, wynosi:
- 5% roślin z objawami infekcji (lustracja od 5 lipca do 5 sierpnia);
- 15% roślin z objawami infekcji (lustracja od 5 sierpnia do 15 sierpnia);
- 45% roślin z objawami infekcji (lustracja od 15 sierpnia do 15 września).
Chwościk buraka jest trudnym i bardzo przebiegłym przeciwnikiem (szybko się uodparnia – łącznie nawet z odpornością krzyżową), dlatego powinien być zwalczany naprzemiennie, za pomocą różnych s.cz. fungicydów, tak aby nie dopuścić do wytworzenia się oporności na stosowane grupy chemiczne. Obecnie do ochrony plantacji buraka cukrowego przed chwościkiem, zarejestrowane są 52 fungicydy, które dzięki różnym mechanizmom działania efektywnie go ograniczają oraz skutecznie utrudniają powstanie form opornych.
Przykładowe fungicydy zalecane do ochrony plantacji buraka w celu ograniczenia występowania chwościka
