Pojawienie się choroby zauważamy, gdy działanie czynnika chorobotwórczego wywołuje niepożądane objawy, nieobserwowane u zdrowego osobnika. Można zatem przyjąć, że choroba jest odwrotnością zdrowia. Zdrowie wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1974 r. jest stanem pełnego, dobrego samopoczucia (dobrostanem”) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko nieobecnością choroby lub niedomagania.”
Mimo że za główną przyczynę chorób uważa się zwykle czynniki zakaźne, to w przypadku drobiu dużą rolę odgrywają także metody jego chowu i warunki środowiskowe. Na stan zdrowotny odchowywanych kurek i kur nieśnych oddziałują istotnie takie czynniki jak żywienie, program świetlny, pojenie, wymiana powietrza, przycinanie górnej pokrywy dzioba, szczepienia, leczenie, monitoring, łapanie, przenoszenie w inne miejsce itp. (Gingerich, 2010).
Kanibalizm
Cały szereg warunków chowu może wywołać pojawienie w stadach różnych gatunków i typów użytkowych drobiu, odmiennych form kanibalizmu. Najczęściej zdarza się to jednak kurom o wysokim tempie nieśności (Rzedzicki i Kolasa, 2005). Do najczęstszych przyczyn pojawienia się tego narowu zalicza się intensywny chów kur w dużej obsadzie/m2 powierzchni użytkowej, niską wilgotność, zbyt wysoką temperaturę w kurniku, zbyt mało gniazd i niedostateczne ich zaciemnienie, niewłaściwe rozmieszczenie w kurniku karmideł i poideł, nieregularne karmienie jak i gwałtowne zmiany warunków mikroklimatu. Dużą rolę odgrywają także okresowe braki paszy i wody, niedobór w paszy białka, witamin, makro- i mikroelementów itp. Nie można także pomijać zbyt intensywnego oświetlenia wnętrza kurnika, które sprzyja pojawieniu się w stadzie kanibalizmu, wydziobywaniu piór i nerwowemu zachowaniu się (histerii) kur. Ponadto, gdy w pomieszczeniu jest zbyt jasno, kury z łatwością obserwują u swych towarzyszek wynicowanie jajowodu po zniesieniu jaja, co wyzwala u nich chęć dziobania w to ukrwione miejsce. Także reflektory oświetlające bez przerwy otoczenie kurnika z oknami, przyczyniają się do wzajemnego zadziobywania się kur.
W chowie ściółkowym lub w kurniku o wielopoziomych podłogach, między kurami zwiększa się współzawodnictwo w dostępie z gniazd, przy czym nioski unikają gniazd zbyt jasno oświetlonych. Ostatnie badania nad wzajemnym dziobaniem się kur utrzymywanych w chowie podłogowym, kurnikach zasiedlonych poprzednio reprodukcyjnymi stadami mięsnych kur wskazują, że pozostawiona im do dyspozycji powierzchnia gniazd jest zbyt mała dla kur nieśnych, co też może usposabiać je wzajemnej agresji.
Kanibalizmowi można zapobiec lub złagodzić jego występowanie utrzymując kury w warunkach wysokiego dobrostanu oraz przycinając kurkom do 10 dnia życia górną pokrywę dzioba. Pozostawienie zbyt długiej pokrywy dzioba, wyposaża jednak kurę niejako w niebezpieczne narzędzie, wykorzystywane przy przejawach agresji. Niektóre rody lub zestawy towarowe kurek lub kur nieśnych utrzymywanych w warunkach zbyt intensywnego oświetlenia, wymagają krótszego przycięcia pokrywy dzioba w porównaniu z ptakami utrzymywanymi w kontrolowanym programie świetlnym. Aby uzyskać u dorosłej kury długość dzioba sięgającą 4-6 mm poniżej nozdrzy, pokrywę należy przyciąć 1 mm poniżej nozdrzy i przyżegać przez 2-2,5 sekundy ostrym ostrzem. Młodym kurkom można górną pokrywę dzioba przycinać też w 7-8 tygodniu życia, co oczywiście nie jest zgodne z współczesnymi wymogami dobrostanu kur (Gingerich, 2010).
Kokcydioza
Kokcydiozę wywołują pierwotniaki z rodzaju Eimeria, szczególne u kurek i kur utrzymywanych w wielkostadnym chowie ściółkowym, a do najbardziej patogennych gatunków kokcydii zalicza się E. Acervulina, E. Brunetti. E. Maxima, E. Necatrix i E. Tenella. Do zakażenia dochodzi na skutek spożycia inwazyjnych oocyt kokcydiów, które zarażone ptaki wydalają z kałem przez szereg dni, a nawet tygodni (Mazurkiewicz, 2005). Stopień zakażenia ptaków kokcydiozą rośnie wprost proporcjonalnie do wielkości ich obsady/m2 wychowalni lub kurnika.
Oocyty kokcydiów są oporne na czynniki środowiska zewnętrznego oraz powszechnie stosowane środki odkażające. Mogą przetrwać przez 10 miesięcy w temperaturze od -2oC do 0oC. Nie są natomiast odporne natomiast na niskie temperatury i wysuszenie podłoża. Giną, gdy w ściółce podniesie się temperatura, zacznie wydzielać amoniak lub gdy zaczną na nie oddziaływać niekorzystnie bakterie i grzyby.
W fermie kur nieśnych kokcydiozę zwalcza się przez przestrzeganie higieny i optymalnych warunków chowu oraz stosowanie kokcydiostatyków i szczepień ochronnych.
Stado kurek utrzymywanych zimą w chowie klatkowym, w słabo wentylowanym kurniku, zaszczepiono przeciw kokcydiozie szczepionką Cocci-vac. Wyniki badań odchodów pozostawionych na papierze, którym przez ponad 14 dni były wyłożone podłogi w klatkach, zdecydowały o zastosowaniu cyklicznych szczepień ptaków, w wyniku których zwiększyła się ilość przetrwalnikowych form oocytów, a 5% kurcząt padło na kokcydiozę jelitową. Dzięki odpowiedniej wentylacji utrzymano wilgotność względną na poziomie 40-60%, szczepiąc kury przeciw kokcydiozie i zastępując po 10 dniach papier plastykowymi płytkami, w dużym stopniu zmniejszono zagrożenie kokcydiozą (Gingerich, 2010).
