Bydło polskie czerwone należy do nielicznych autochtonicznych ras europejskiego bydła czerwonego. Kiedyś zasiedlało wschodnią część Europy Środkowej oraz Skandynawię. Do Polski dotarło na początku XVI wieku. W okresie międzywojennym stanowiło ok. 25% krajowego pogłowia bydła. Dziś jego ilość nie przekracza 26 tys. sztuk.
Autor: prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki – PIB w Krakowie
Zalety bydła rasy polskiej czerwonej
Bydło tej rasy odznacza się licznymi cennymi właściwościami. Cechuje się dużą odpornością i zdrowotnością, długowiecznością, bardzo dobrą płodnością, lekkimi porodami, dużą żywotnością cieląt oraz łatwością ich odchowu, a także wysoką wartością biologiczną mleka. Istotne znaczenie ma też doskonałe przystosowanie tego bydła do trudnych warunków środowiskowych, niewybredność w wyborze pasz, zdolność do ograniczania wydajności pozwalająca na przetrwanie sezonowych niedoborów paszowych, jak też dość szybka regeneracja utraconej kondycji. Pośród cech anatomicznych należy wymienić silne nogi oraz twarde oraz mocne racice. Cechy te sprawiają, że bydło tej rasy jest dobrze przystosowane do trudnych, podgórskich i górskich warunków bytowania oraz produkcji. Ponadto wyróżnia się cennymi jakościowo cechami mleka: wysoką zawartością białka, tłuszczu i suchej masy, wysoką wartością biologiczną oraz dużą przydatnością do celów serowarskich. Mleko krów rasy polskiej czerwonej zawiera ponad 2,6% kazeiny, co sprawia, że uzyskuje się o około 2% więcej wyrobów serowarskich niż w przypadku mleka od innych ras bydła. Mleko krów tej rasy wykorzystywane jest również, jako jedyne mleko krowie przy produkcji serów owczych, oscypka, i bryndzy. Wszystkie one zarejestrowane zostały jako Chroniona Nazwa Pochodzenia w Unii Europejskiej.
Stan obecny
Program ochrony bydła polskiego czerwonego rozpoczął się od 1999 roku. Objęto nim wtedy 150 krów pochodzących z 16 stad, głównie znajdujących się na terenie Małopolski. Bydło polskie czerwone przetrwało przede wszystkim w małych indywidualnych gospodarstwach. Na tej bazie odtwarzana jest współczesna hodowla tej rasy. Na przestrzeni lat liczba krów objętych programem powoli zaczęła rosnąć, by dziś zbliżyć się do ok. 3 tys sztuk. Są zlokalizowane na terenie prawie całego kraju. Ochroną zasobów genetycznych objętych jest 2300 krów w typie mlecznym oraz 1000 sztuk w ocenie mięsnej. Właściciele krów otrzymują dotację do każdej krowy ocenianej, w ramach programów rolnośrodowiskowych. Dotacja stanowi wyrównanie utraconych przychodów z mniejszej ilości sprzedanego mleka, bo rasa polska czerwona nie należy do szczególnie wydajnych. Obecnie, w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki rolnej, stawka ta wynosi dla krów rasy polskiej czerwonej objętej oceną użytkowości mlecznej – 2738 zł/sztukę. Według danych Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, średnia wydajność mleczna krów tej rasy wynosi 35988 kg mleka za laktację, przy zawartości tłuszczu 4,31% oraz 3,38% białka.
Przyszłość rasy
Obowiązujący dziś wzorzec rasowy krowy polskiej czerwonej zakłada optymalny wzrost pierwiastki na ok. 130 cm w krzyżu, krowy dorosłej na ok. 135 cm, zaś dorosłego buhaja na ok. 140 cm. Kształt ciała zwierzęcia powinien być zbliżony do prostokąta, a profile mięśni dobrze zaznaczone. Głowa krowy powinna być delikatna, natomiast szyja długa, bez wyraźnego fałdu na podgardlu. Klatka piersiowa winna być dobrze wysklepiona, nieco szersza w części tylnej, żebra płaskie, ukośne i szeroko rozstawione. Brzuch głęboki i pojemny, natomiast grzbiet prosty i mocny, zad lekko nachylony, długi i szeroki. Nogi bydła silne, prawidłowo zbudowane i ustawione, o silnej kości i wyrazistych stawach. Wymię pojemne, zawieszone tylnie, wysokie i szerokie, o cienkiej skórze, delikatnie owłosione, z wyraźnie zaznaczonymi żyłami, równomiernie rozwiniętymi ćwiartkami, strzyki powinny być cylindryczne, centralnie rozmieszczone na ćwiartkach. Bydło czerwone polskie powinna charakteryzować harmonijna, proporcjonalna, szlachetna budowa, cienka skóra, wyraźnie rysujący się kościec, umięśnienie właściwe dla rasy, temperament żywy Buhaje powinny wykazywać cechy męskie, zaś drugorzędne cechy płciowe powinny być wyraźnie zaznaczone. Preferuje się jednolite umaszczenie, od jasnoczerwonego poprzez wiśniowe, aż do brunatnego, dopuszcza się jasne lub białe odmastki na brzuchu lub wymieniu, ciemne racice i nozdrza, dopuszczalna jest jasna śluzawica, jasne rogi z ciemnymi końcami. Populacja chroniona powinna utrzymywać wydajność mleka na poziomie 3,5-4,5 tys kg za laktację przy zawartości tłuszczu ponad 4% oraz białka ok. 3,5%.
Mleko i mięso doskonałe do wyrobów tradycyjnych
Bydło polskie czerwone nie nadaje się do gospodarstw nastawionych na intensywną produkcję. Świetnie z kolei sprawdza się w gospodarstwach specjalistycznych, ekologicznych oraz agroturystycznych.
Wołowina pozyskiwana od bydła tej rasy jest poszukiwanym surowcem przez niewielkie zakłady produkcyjne wytwarzające naturalne wędliny metodami tradycyjnymi.
Utrzymywanie tej krowy nie nastręcza takich trudności jak krów ras intensywnych. Jest żywotna, długowieczna i rzadko wymaga pomocy weterynaryjnej. Sporadycznie zapada na choroby, szczególnie na mastitis. Świetnie wykorzystuje nawet gorszą paszę, a pozyskiwane od niej mleko jest wyjątkowe nie tylko w smaku, ale też pod względem jakości technologicznej. Wysoka zawartość białka, szczególnie kazeiny jest istotne nie tylko ze względu na wyższą wartość odżywczą dla konsumenta, ale szczególnie mile widziana w serowarstwie oraz przy produkcji jogurtów i kefirów.
Podsumowanie
W strukturze rolnej drobnych gospodarstw położonych zwłaszcza na terenie Polski Południowej i Wschodniej, gdzie naturalne warunki nie sprzyjają intensywnemu systemowi produkcji rolnej, bydło polskie czerwone ze swoimi zaletami (jakość produktów, zdrowotność, łatwość przystosowania) może być konkurencyjne wobec ras wysokowydajnych. Konieczność ochrony zasobów genetycznych tej rodzimej rasy wynika również z jej wartości dla narodowej kultury rolniczej, stanowi ona cenny materiał dla rolnictwa ekologicznego, nie tylko w ujęciu biologicznym, ale zarówno krajobrazowym jak i też etnograficznym.
