Czynnik chorobotwórczy bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, Clavibacter michigenensis subsp. sepedonicus (Cms), jest organizmem kwarantannowym, objętym nadzorem organów państwowych w wielu krajach, w tym w Polsce. Wystąpienie choroby powoduje poważne straty ekonomiczne, najczęściej spowodowane odrzuceniem zainfekowanych partii bulw z obrotu towarowego, ograniczonym eksportem z terenów, na których stwierdzono obecność Cms oraz kosztami badań partii ziemniaków na obecność patogena w materiale sadzeniakowym i eksportowym.
Straty bezpośrednie wynikają z więdnięcia części nadziemnej, gnicia bulw i spadku plonu. Bakteria posiada właściwości przetrwania poza rośliną żywicielską przez długi okres czasu, szczególnie w warunkach obniżonej wilgotności i temperatury oraz braku konkurencji ze strony innych mikroorganizmów. Udowodniono długi okres przeżycia komórek Cms na powierzchni maszyn, sprzętu i opakowań, użytych w trakcie produkcji oraz ścian pomieszczeń przechowywania ziemniaków. Na obecny stan wiedzy bakterie Cms znajdują żywiciela wśród roślin należących do rodziny psiankowatych z gatunków ziemniak, bakłażan, pomidor. Rozmnażające się w tkankach młodych roślin komórki Cms przemieszczają się wiązkami naczyniowymi do łodyg i liści a następnie dostają się do stolonów i zawiązujących się młodych bulw. Zakażone bulwy potomne stanowią główny czynnik rozprzestrzeniania się i przetrwania populacji Cms.
Zdrowe bulwy mogą również ulec zakażeniu w trakcie niewłaściwego obchodzenia się z nimi poprzez uszkodzone tkanki zewnętrzne. Zakażenie roślin zdrowych poprzez owady, za pośrednictwem skażonej komórkami Cms wody lub gleby przypuszcza się, że nie odgrywa większej roli w epidemiologii bakteriozy pierścieniowej.
Objawy choroby, o której mowa są trudne do identyfikacji, infekcja dotyczy całej rośliny, a dokładnie wiązek przewodzących bulw, łodyg i liści. We wczesnej fazie rozwoju rośliny, objawy choroby nie ujawniają się. Dopiero u dojrzałej rośliny, często pod koniec okresu wegetacji, występują więdnięcia, żółte przebarwienia pomiędzy wiązkami przewodzącymi, a z czasem obumiera część lub cała roślina. Obserwacje porażonych bulw potomnych często też nie dają jednoznacznie typowych objawów choroby. Symptomy bakteryjnej pierścieniowej ziemniaka często mylone są z objawami innych chorób lub panującej suszy czy naturalnego starzenia się rośliny. Typowymi symptomami choroby po przekrojeniu bulw są przebarwienia w części przystolonowej wiązek przewodzących, które w dalszym rozwoju choroby rozszerzają się na całą bulwę, tworząc typowy pierścień z rozłożonych tkanek przewodzących. Z miejsca tego po ściśnięciu przekrojonej bulwy wydobywa się kremowy, bezwonny śluz zawierający komórki patogena. Zainfekowane Cms rośliny stają się bardziej narażone na atak ze strony innych patogenów, powodujących np. mokrą zgniliznę.
Zapobieganie wystąpieniu bakteriozy pierścieniowej jest sprawą bardzo trudną i złożoną, polegającą na zachowaniu wysokiej higieny i spełnieniu wymagań sanitarnych poprzez utrzymanie czystości i stosowanie dezynfekcji w całym systemie produkcji ziemniaków. Stosowanie kwalifikowanych sadzeniaków oraz bezwzględny zakaz krojenia sadzeniaków również w dużym stopniu ograniczy występowanie i rozprzestrzenianie się na nowe tereny bakteriozy pierścieniowej. Stosowanie środków ochrony roślin w przypadku patogenów występujących wewnątrz rośliny, w tym Cms, nie przynosi pożądanych efektów, stanowić może jedynie zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. W przypadku wykrycia bakteriozy pierścieniowej u producentów lub przetwórców ziemniaków na miejsca mające kontakt z porażonymi lub prawdopodobnie porażonymi partiami bulw nakłada się kwarantannę. Obejmuje ona zakaz uprawy ziemniaków (4 sezony w produkcji towarowej i do 7 lat w nasiennictwie) oraz szereg procedur, w tym dezynfekcję całej infrastruktury oraz kontrole urzędowe. Problem stanowią partie bulw lub rośliny ziemniaka porażone lub prawdopodobnie porażone.
Rozporządzenie MRiRW z dnia 6 kwietnia 2007 roku w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się bakterii Cms wymienia metody, które pozwalają pozbyć się lub zagospodarować w bezpieczny sposób porażony lub prawdopodobnie porażony materiał roślinny. Według w/w rozporządzenia bulwy lub rośliny ziemniaka można umieszczać na składowiskach odpadów pod warunkiem, że nie istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się bakterii Cms, w szczególności przeniknięcia jej do obszarów rolniczych. Zmiana w/w rozporządzenia z dnia 29 kwietnia 2011 roku wprowadza możliwość zakopania porażonego materiału na polu, na którym były one uprawiane. Badania naukowe dowiodły, że przeżycie omawianego patogena w glebie jest stosunkowo krótkie i związane z obecnością konkurencyjnego oddziaływania ze strony innych mikroorganizmów. Należy jednak zagwarantować ochronę pobliskim gruntom rolnym, wodom powierzchniowym przed możliwymi zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi i chemicznymi z porażonych bulw. Dużo lepszym kierunkiem zagospodarowania materiału, o którym mowa jest przeznaczenie go do przemysłowego przetworzenia. Warunkiem jest jednak posiadanie przez zakład przetwórczy technologii unieszkodliwiania resztek powstałych w czasie przetwarzania oraz systemu czyszczenia i dezynfekcji obejmującym co najmniej środki transportu. Konkurencja ze strony pszenicy i kukurydzy w branży krochmalniczej oraz zmiany dotyczące dopłat i wsparcia dla przemysłu przetwórczego ziemniaka przyczyniają się do zmniejszenia rentowności i ograniczenia produkcji skrobi ziemniaczanej. Również w gorzelnictwie przewaga ze strony żyta i kukurydzy wypiera ziemniaki z tego sektora przetwórstwa. Przetwórstwo spożywcze produkujące np. frytki i chipsy coraz częściej wybiera odmiany specjalnie wyhodowane o wysokich wymaganiach jakościowych.
Sytuacja taka powoduje zmniejszenie ilości dostępnych technologii mogących bezpiecznie przetworzyć bulwy porażone lub prawdopodobnie porażone. Odrębnym problemem jest brak zainteresowania właścicieli przemysłowych instalacji przerobem w/w materiału, wynikające być może z niedopracowanych regulacji prawnych. Dopuszcza się również przeznaczanie porażonych lub prawdopodobnie porażonych partii ziemniaka do konsumpcji po uprzednim ugotowaniu lub skarmianiu zwierząt po ugotowaniu lub uparowaniu. Zmiana rozporządzenia z dnia 29 kwietnia 2011 roku dopuszcza również skarmianie zwierząt surowymi lub po uprzednim zakiszeniu ziemniakami. Warunkiem jednak jest skarmianie tylko na specjalnie wydzielonej, wybetonowanej powierzchni, a obornik od tych zwierząt poddany zostanie gorącej fermentacji (min. temp. 65?C przez co najmniej 3 dni) i wykorzystany na polu, gdzie przez okres 1 roku nie będą uprawiane ziemniaki towarowe (dwa lata dla ziemniaków przeznaczonych na sadzeniaki). Metody te zapewniają skuteczne i właściwe pozbycie się porażonych bulw, jednak stwarzają trudności wojewódzkiemu inspektorowi w nadzorze dużych partii ziemniaków. Rozporządzenie uwzględnia także spalanie porażonych lub prawdopodobnie porażonych partii ziemniaków. Jednak duża wilgotność materiału roślinnego sprawia, że proces spalania staje się w przypadku większych ilości ziemniaków trudny i energochłonny.
Alternatywnymi do powyższych metod przerobu zainfekowanych Cms partii bulw są procesy oparte na biologicznym przetwarzaniu i unieszkodliwianiu patogenów roślin, w tym sprawcy bakteriozy pierścieniowej. Należy tu wymienić kompostowanie oraz fermentację metanową. Dotychczasowa wiedza naukowa dotycząca tych sposobów przetwarzania pozwala przypuszczać, że również w przypadku bakteriozy metody te będą w bezpieczny i kontrolowany sposób ograniczyć liczebność niepożądanego patogena. Skuteczność kompostowania zależy przede wszystkim od sposobu prowadzenia procesu, uzyskanej temperatury i czasu trwania cyklu. Warunkiem zniszczenia komórek Cms w trakcie kompostowania jest osiągnięcie temperatury 55?C przez nieprzerwalny okres 2 tygodni. Uzyskany materiał końcowy procesu kompostowania nadaje się do użyźniania ziem niebędących gruntami rolnymi, w rekultywacji terenów zielonych, wysypisk lub może być użyty na porażonym polu. Wzrastające zainteresowanie energetyką odnawialną stwarza nowe możliwości utylizacji prawdopodobnie porażonego materiału w powstających w coraz większej ilości instalacji do produkcji biogazu. Technologie fermentacji metanowej wykorzystują szczelnie zamknięte zbiorniki zapewniające pełną kontrolę nad procesem przetwarzania substratów. Doniesienia naukowe dotycząca przeżywalności Cms w komorach fermentacyjnych zakładają wymóg spełnienia minimalnej temperatury wynoszącej 55?C przez nieprzerwalny czas 24 godzin z zachowaniem przynajmniej 20-dniowego hydraulicznego czasu retencji. Uzyskana po procesie fermentacji ciecz nadaje się do wykorzystania przyrodniczego podobnie jak kompost. Trwające obecnie prace nad jednoznacznym ustalenie zachowania się Cms w trakcji procesu kompostowania i fermentacji metanowej dadzą odpowiedź na pytania dotyczące problemów bezpieczeństwa fitosanitarnego prowadzonych procesów i wykorzystania pozostałości po biologicznej utylizacji materiału porażonego Cms. Każde z wymienionych wyżej działań zagospodarowujących porażony lub prawdopodobnie porażony materiał roślinny powinno odbywać się pod oficjalną kontrolą, w zatwierdzonym miejscu, gdzie nie istnieje zidentyfikowane ryzyko przedostania się patogena do środowiska. Użyte sprzęty, środki transportu, miejsce składowania i przetwarzania muszą być starannie umyte i zdezynfekowane po zakończeniu przetwarzania, a powstałe odpady i ścieki również w bezpieczny sposób unieszkodliwione.
Przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących przeznaczenia porażonego lub prawdopodobnie porażonego plonu oraz poszerzanie wiedzy na temat nowych metod ich zagospodarowania daje szansę, że problem bakteriozy pierścieniowej zostanie w znacznym stopniu opanowany. Konieczne jest jednak szybkie i właściwe dostosowywanie prawodawstwa do sytuacji na rynku produkcji roślinnej w celu zahamowania spadku areału uprawy w Polsce tej wspaniałej, wszechstronnie wykorzystywanej rośliny, jaką jest ziemniak.
