Problem biegunek towarzyszy zarówno nowo narodzonym prosiętom (w 12-48 godz. po porodzie), jak i zwierzętom odsadzanym. W każdym przypadku generuje poważne straty.
Przyczyny pojawiania się biegunek są różnorodne. Najczęściej wywołują je czynniki środowiskowe, niewłaściwe zarządzanie stadem, błędy żywieniowe lub czynniki zakaźne. W przypadku tych ostatnich zazwyczaj mają podłoże bakteryjne lub wirusowe, rzadziej pasożytnicze. Rzadko kiedy żródłem choroby jest jeden czynnik. Najczęściej biegunki wywołuje bakteria Clostridium difficile, potem rotawirusy typu C lub typu A. Nie należy zapominać o bakteriach Escherichia coli i Salmonelli sp. oraz pasożytniczych pierwotniakach (np. Eimeria sp.).
Podstawowym zabiegiem chroniącym nowonarodzone prosięta przed biegunkami jest odpowiednie postępowanie z lochami w czasie ciąży i laktacji. Warto w tym czasie podawać zwierzętom zmodyfikowaną dawkę pokarmową. W swoim składzie oprócz odpowiedniego profilu aminokwasowego powinna zawierać: zakwaszacze, probiotyki, prebiotyki, dodatki enzymatyczne oraz L-karnitynę. Ta ostatnia odgrywa kluczową rolę w procesie przemiany tłuszczowców oraz gospodarce enrgetycznej zwierząt. Wskazane jest wczesne przenoszenie ciężarnych loch do porodówek. Dotyczy to szczególnie loszek pierworódek. Na 3 tyg. przed porodem będą mając kontakt ze znajdującymi się tam odchodami, będą mogły wytworzyć przeciwciała i uodpornić się. Tak nabytą odporność przekażą potem prosiętom wraz z siarą.Warto też profilaktycznie szczepić lochy i prosięta do 3 dnia życia.
W pierwszych dniach życia prosięta mają niedostatecznie wykształcony system termoregulacji i odporności. Nie chroni on zwierząt przed wpływami nowego środowiska, które jest pełne patogenów mogących wywołać biegunki. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu prosięcia niezbędne jest jak najszybsze po narodzeniu, napojenie go siarą pochodzącą od matki, nie od innej lochy. Dzięki temu zabiegowi pozyska ono swoistą odporność bierną. Znajdujące się w siarze immunoglobuliny dają prosiętom odporność przez okres pierwszych 2-3 tygodni życia. Potem uruchomią swój własny system immunologiczny.
Układ pokarmowy prosięcia rozwija się intensywnie w pierwszym tygodniu życia. W tym czasie, dzięki kontaktowi zwierzęcia z matką, współbratymcami, ściółką, pierwszą stałą paszą, przewód pokarmowy prosięcia zasiedla mikroflora bakteryjna. W jej skład wchodzą zarówno drobnoustroje pożyteczne, jak i chorobotwórcze. Mikroflora w postaci Lactobacillus, Enterococcus i Bifidobacterium zapewnia prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, a tym samym całego organizmu. Bakterie kwasu mlekowego, dzięki zakwaszaniu środowiska jelit prosięcia, chronią przed rozwojem w nich bakterii chorobotwórczych. Spadek kwasowości środowiska w jelitach sprzyja rozwojowi patogennych szczepów. Patogenne bakterie i ich toksyny upośledzają funkcjonowanie jelita. Wzrasta przepuszczalność płynów, która wywołuje biegunkę u prosiąt.
Objawami biegunek jest szorstka szczecina, skóra biało lub zielonkawo żółta, prosięta łatwo marzną, są oślizgłe i osowiałe. Pierwsze objawy to wzdęte brzuchy. Gdy pojawi się biegunka, to kał jest płynny o bardzo nieprzyjemnym zapachu. Prosięta niechętnie podchodzą do sutków, zaczynają szybko chudnąć, co powodowane jest znaczną utrata wody z organizmu. Zejścia śmiertelne prosiąt mają miejsce w ciągu 36 godzin. W przypadku przebiegu choroby w postaci podostrej, prosięta wykazują osłabioną witalność, ograniczone łaknienie, biegunkę i odwodnienie oraz postępujące wychudzenie. Śmierć prosiąt ma miejsce w wieku 5-7 dni.
Leczenie prosiąt chorych na biegunkę, ze względu na bardzo szybki przebieg schorzenia jest mało skuteczne. Wskazane jest podawanie prosiętom dootrzewnowo surowicy antytoksycznej. W przypadku schorzeń przewlekłych proponowana jest terapia antybiotykowa. Warto też podawać leki, które ochronią organizmy prosiąt przed utratą dużej ilości płynów. Terapie prowadzi się w odniesieniu do całego stada, a nie tylko osobników z objawami choroby. Trzeba wspomóc odporność prosiąt także poprzez poprawienie mikroklimatu i warunków sanitarnych w pomieszczeniu porodówki.
Zapobieganie biegunkom powinno uwzględniać przerwanie łańcucha zakaźnego. Niezwykle istotnym jest przestrzeganie higieny otoczenia prosiąt. Pamiętać należy, że zarazki wydalane są z kałem, który zanieczyszcza skórę i wymię lochy. Niezbędna jest eliminacja ze środowiska jak największej ilości czynników chorobotwórczych. Najlepszym sposobem jest częste usuwanie kału, zwłaszcza po wyproszeniu lochy, przeprowadzanie suchej dezynfekcji kojców porodowych oraz kojców w warchlakarni.
Wnioski
Niezależnie od przyczyn oraz wieku prosiąt, biegunki powodują znaczne straty ekonomiczne. Ich efektem jest wzrost śmiertelności wśród prosiąt i warchlaków, oraz zahamowanie wzrostu i uszkodzenia kosmków jelitowych. Prosięta po przechorowaniu biegunek są gorszym materiałem do tuczu. Przekłada się to na gorsze przyrosty u tuczników w dalszym okresie życia oraz niskim wskaźnikiem wykorzystania paszy. Czynnikami ułatwiającymi powstawanie schorzenia są błędy żywieniowe, nagła zmiana paszy, zbyt późne przemieszczanie loch do porodówki, zaniedbanie warunków higienicznych w chlewni oraz dobrostanu zwierząt.
Prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
