Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rolnictwa i Rozwoju Wsi PAN oraz Fundacją Europejskie Centrum Przedsiębiorczości opracowała raport pt. “”Bariery instytucjonalne rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich””, dotyczący kluczowych problemów w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich.”””
Autorzy raportu zwracają uwagę, że mimo dobrze przygotowanych dokumentów planistycznych na poziomie UE i krajowym, nadal nie obserwujemy przełomu w tworzeniu pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Głównymi przyczynami takiej sytuacji są:
•słabość otoczenia zewnętrznego, które powinno sprzyjać zakładaniu i prowadzeniu małych i średnich przedsiębiorstw, a tak nie jest,
•niski poziom integracji i koordynacji programów wsparcia,
•ich silna sektorowość,
•nastawienie w programach aktywizacji bezrobocia na ilość, nie jakość,
•biurokracja,
•niewystarczające działania, mogące skutecznie uruchomić endogeniczny potencjał mieszkańców wsi,
•promowanie rozwiązań nie zawsze dostosowanych do rzeczywistych potrzeb mieszkańców wsi, szczególnie peryferyjnie położonych w stosunku do dużych miast.
Uczestnicy badania wśród głównych barier rozwoju wskazali:
•obowiązujące przepisy prawne i ich niedopasowanie do realiów funkcjonowania mikrofirm na wsi,
•niski poziom rozwoju infrastruktury technicznej i socjalnej,
•utrudniony dostęp do kapitału.
Zmieniająca się struktura zatrudnienia i zaludnienia obszarów wiejskich
Na obszarach wiejskich mieszka 39% ludności Polski. Liczba ta przez ostatnie lata utrzymuje się na podobnym poziomie, natomiast zmianie uległ rozkład przestrzenny zaludnienia terenów wiejskich. Wzrasta liczba ludności mieszkającej na terenach podmiejskich, a wyludniają się tereny oddalone od większych miast. Wyludnianie ma najostrzejszy wymiar na terenach Polski wschodniej i centralnej.
Z blisko 1,6 miliona gospodarstw rolnych w Polsce, tylko co dziesiąte może zostać uznane za konkurencyjne i będące w stanie zapewnić zadowalające dochody rodzinom rolniczym. Coraz mniejsza cześć mieszkańców wsi uzyskuje dochody z pracy na roli. Szacuje się, że nie więcej niż 40% gospodarstw domowych na wsi posiada związki z ziemią. Proces ten uległ znacznemu przyśpieszeniu po akcesji i jednoznacznie wskazuje kierunek zachodzących zmian i rosnącą rolę pozarolniczych miejsc pracy w strukturze zatrudnienia ludności wiejskiej.
Rosnące wykształcenie ludności wiejskiej (udział mieszkańców wsi posiadających wykształcenie wyższe w ciągu 20 lat wzrósł z 1,8% do 7,5%) nie przekłada się na spadek bezrobocia na wsi. Młodzi, wykształceni Polacy nie znajdują na wsi ofert pracy odpowiadających ich aspiracjom i możliwościom. Wieś nadal jest postrzegana jako miejsce ograniczające szanse życiowe.
Trudności w pozyskiwaniu środków na nowe miejsca pracy z programów rolnych i rozwoju obszarów wiejskich
Analiza oraz doświadczenia programów pomocy unijnej (np. efekty wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora rolnego i rozwój obszarów wiejskich w latach 2004-2006, czy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich PROW 2007-2013) pokazują, że pomimo skierowania dużych środków finansowych na dywersyfikację dochodów w kierunku działalności nierolniczej, czy na tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw na wsi, poziom ich wykorzystania pozostał daleki od oczekiwań. W SPO Restrukturyzacja budżet działania ukierunkowanego na dywersyfikację dochodów rolniczych musiał zostać zredukowany aż o ponad 60%. Na 7 tys. złożonych wniosków, zaledwie 2 tys. zostało rozpatrzonych pozytywnie.
Według danych MRiRW na koniec września 2011 r. w PROW 2007-2013 w działaniu dotyczącym różnicowania dochodów rolników, 34% złożonych wniosków zostało odrzuconych, a w działaniu poświęconym wsparciu tworzenia i funkcjonowania mikroprzedsiębiorczości wiejskiej liczba odrzuconych wniosków stanowiła 45%. W PROW 2007-2013, pomimo przeznaczenia do dyspozycji mieszkańców wsi ponad 4 mld złotych na rozwój różnych form przedsiębiorczości (co stanowi niecałe 8% programu), poziom wykorzystania środków w czwartym roku wdrażania programu jest stosunkowo niski, a liczba odrzuconych wniosków wysoka. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy są prawdopodobnie skomplikowane i trudne do zrozumienia dla potencjalnych beneficjentów zasady wyboru projektów i kryteria dostępu do wsparcia. Są to bariery trudne do pokonania szczególnie dla tych, którzy po raz pierwszy aplikują o wsparcie lub borykają się z trudnościami zgromadzenia środków na współfinansowanie inwestycji.
Bariery rozwoju sektora MPŚ na terenach wiejskich w opinii przedsiębiorców
EFRWP przeprowadził badania fokusowe wśród przedsiębiorców z terenów wiejskich z województwa małopolskiego i mazowieckiego. Na podstawie tych badań oraz raportów i ekspertyz różnych gremiów, można stwierdzić, że od strony formalnej przedsiębiorczość na terenach wiejskich nie różni się istotnie od przedsiębiorczości w miastach.
Podstawową barierą rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce jest słabość otoczenia zewnętrznego, ułatwiającego zakładanie i funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw MSP. Badani przedsiębiorcy wiejscy, bazując na własnych doświadczeniach oraz obserwacjach otoczenia, do głównych barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich zaliczyli:
1)Obowiązujące przepisy prawa
Badani wskazali niezwykłą drobiazgowość przepisów i ich niejasność oraz niedopasowanie przepisów do realiów funkcjonowania mikro firm na wsi. Władze gminne wsparcie dla przedsiębiorców najczęściej ograniczają do budowy właściwej infrastruktury technicznej (dróg, sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, przygotowania terenów pod inwestycje). Jest to ważne, ale należy pamiętać również o aspektach związanych z obsługą przedsiębiorcy (tzw. jedno okienko) i współpracą przedsiębiorców z administracją lokalną. Mimo wskazanych problemów respondenci dostrzegli także pozytywne zmiany zachodzące w tym zakresie.
2)Niski poziom kapitału społecznego
Głównie w sferze relacji przedsiębiorców z samorządami i poszczególnymi szczeblami administracji państwowej. Jedną z przyczyn takiej sytuacji, jest brak zaufania pomiędzy instytucjami, ale i mieszkańcami i władzami różnego szczebla. Zła komunikacja, niechęć do podejmowania kontaktów, wszystko to utrudnia rozwój przedsiębiorczości i zniechęca do podejmowania aktywności.
3)Utrudnienia w dostępie do kapitału
Ograniczone możliwości pozyskania finansowania bankowego, wynikające z braku zdolności kredytowej czy zabezpieczeń wymaganych przez banki. Problem ten dotyczy wszystkich firm z sektora MŚP w Polsce.
Obszary wymagające zmian dla lepszego rozwoju MŚP na terenach wiejskich
Deregulacja i wdrożenie e-administracji
Konieczne jest większe zrozumienie specyfiki działania MŚP i odchodzenie od regulowania każdej możliwej aktywności gospodarczej w sposób daleko wykraczający poza konieczną ochronę zdrowia i interesu konsumenta oraz wdrożenie w procesie stanowienia prawa zasady promowanej przez UE w pierwszej kolejności myśl na małą skalę” (“Think Small First”). Dostosowanie przepisów i obciążeń regulacyjnych do realiów małych podmiotów gospodarczych jest konieczne. W tym względzie znacznym ułatwieniem dla przedsiębiorców byłoby faktyczne, a nie deklaratywne, wdrożenie e- administracji w Polsce i zintegrowanie systemów informatycznych instytucji publicznych.
Zmiany w zakresie kształcenia
Przedsiębiorczość to coś więcej niż tylko umiejętność prowadzenia własnej działalności gospodarczej. To kompetencja życiowa i dlatego formowanie i rozwijanie postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży szkolnej i akademickiej powinno być elementem procesu kształcenia obejmującego: nabywanie umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji, większej pewności siebie, dopuszczanie możliwości popełnienia błędu, umiejętność pracy w grupie i komunikowania się. Oznacza to konieczność modyfikacji systemu kształcenia.
Z kolei jako zachętę dla przedsiębiorców należy rozważyć możliwość przywrócenia – już stosowanych w przeszłości – instrumentów, takich jak odpisy i ulgi podatkowe dla firm aktywnie angażujących się w tworzenie miejsc pracy dla młodych ludzi.
Dotychczasowe programy interwencji na rynku pracy, realizowane przez Urzędy Pracy, są nieskuteczne. Potwierdza to alarmująca już skala bezrobocia, szczególnie wśród młodych ludzi. Należy zmienić podejście do realizacji mechanizmów rynku pracy. W szczególności należy stworzyć alternatywę dla publicznego systemu wsparcia i pomocy dla bezrobotnych, w postaci organizacji pozarządowych i prywatnych agencji pracy, które z powodzeniem radzą sobie z grupami bezrobotnych wymagających działań miękkich i dotacji/pożyczek na uruchomienie własnej działalności gospodarczej.
Stworzenie sieci współpracy – nowy system rozwoju i wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
Instytucją predysponowaną do realizacji przynajmniej części tych zadań są Ośrodki Doradztwa Rolniczego (ODR), których potencjał powinien w znacznie większym stopniu być przeorientowany w tym kierunku. W tym świetle celowe jest zwiększenie zaangażowania ODR w działania sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości na wsi.
Działania te przede wszystkim powinny być adresowane do następujących grup na obszarach wiejskich:
•młodzi ludzie, którym należy stworzyć możliwość zarobkowania na wsi, w celu przeciwdziałania wyludnianiu się terenów wiejskich,
•kobiety wiejskie, celem pobudzania ich aktywności ekonomicznej, tworzenia dodatkowych pozarolniczych źródeł utrzymania gospodarstw domowych, zachęcania do pozostania na wsi,
•rolnicy prowadzący tzw. gospodarstwa samozaopatrzeniowe lub produkujący w niewielkim stopniu na rynek, celem stworzenia im dodatkowego źródła utrzymania, czy też umożliwienie “wyjścia” z rolnictwa.
Zwiększona rola samorządów
Konieczny jest autentyczny udział partnerów społecznych i organizacji przedsiębiorców w procesie promowania i wspierania postaw przedsiębiorczych. Środowisko przedsiębiorców powinno dostrzegać korzyści z udziału w programach promujących postawy i zachowania przedsiębiorcze. Ich aktywny udział będzie służył większej efektywności i skuteczności wydatkowania środków publicznych na rzecz wspierania i promowania przedsiębiorczości (dopasowania programów szkoleniowych do autentycznych potrzeb rynku pracy). Do tego konieczna jest jednak zmiana postaw lokalnych władz. Nowoczesny samorząd powinien podejmować współpracę z podmiotami gospodarczymi, tworzyć warunki, które zachęcą je do aktywnego uczestnictwa w życiu lokalnej społeczności. Samorząd nie może ograniczać się jedynie do wypełniania podstawowych funkcji w zakresie obsługi administracyjnej podmiotów gospodarczych, wymaganego prawem konsultowania aktów prawnych i strategicznych dokumentów o zasięgu lokalnym czy decyzji administracyjnych. Istnieje potrzeba stworzenia forum stałej, partnerskiej współpracy między środowiskiem samorządowców i przedsiębiorców. Samorząd potrzebuje jednak po drugiej stronie partnera w postaci dobrze zorganizowanego środowiska przedsiębiorców, zdolnego do reprezentowania swoich interesów.
“
