Prawidłowe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe zależy zarówno od ich zawartości w glebie, jak też wzajemnego stosunku. W przypadku dużych dysproporcji może dochodzić do wzajemnych, na ogół niekorzystnych zależności między nimi.
Antagonizm, częściej spotykany w praktyce, wyraża się w unieruchamianiu i utrudnianiu pobierania jednego składnika przez inny, podczas gdy synergizm określa się jako zwiększenie możliwości pobrania określonego składnika przez drugi i w efekcie jego większą zawartość w roślinie.
Przykłady antagonizmu i synergizmu w glebie
Zjawiska te mogą wywierać duży wpływ na przyswajalność składników, a w konsekwencji ich zawartość w roślinie, co przekłada się na na plony i jakość roślin uprawnych.
Wyróżnia się antagonizm dwu- lub jednostronny, a przy tym silny lub słaby. Poniżej typowe przykłady tych zależności
Zjawiska te są dość skomplikowane i nie w pełni wyjaśnione, gdyż w glebie zachodzi cały szereg wzajemnie powiązanych ze sobą procesów fizyko-chemicznych. Decyduje też o tym przebieg pogody, odczyn gleby, zawartość substancji organicznej oraz udział kompleksu sorpcyjnego.
Wpływ przebiegu pogody na przyswajalność składników
Przy temperaturach poniżej 12°C utrudnione jest pobieranie z gleby fosforu i magnezu. Wskazana może być wówczas dolistna aplikacja tych składników. Poza tym składniki mineralne pobierane są gorzej z gleb przesuszonych, zwłaszcza P i K.
Stąd nawozy powinny być wnoszone głębiej (w 10-20 cm warstwę gleby – pod zboża 8-15 cm), w zasięgu systemu korzeniowego, gdzie jest też większa wilgotność, ułatwiająca pobieranie składników.
Skrajna wilgotność gleby i związane z tym zróżnicowane stosunki powietrzno-wodne wpływają w istotnym stopniu na przyswajalność składników i ich zawartość w roślinie.
Odczyn gleby decyduje o przyswajalności składników
Z gleb kwaśnych na ogół dobrze pobierane są mikroelementy (wyjątkiem jest Mo) i saletrzana forma azotu. Niemniej przy pH poniżej 5, również niektóre mikroelementy (B, Cu, Zn), są mniej dostępne dla roślin.
Stąd rośliny uprawiane na glebach kwaśnych (już od pH poniżej 6), zwłaszcza z rodziny kapustowatych i bobowatych oraz burak i kukurydza, mogą reagować zniżką plonu na niedobór Mo, gdyż tworzą się wówczas nieprzyswajalne dla roślin kompleksy żelazowo-molibdenianowe.
Niekorzystnym następstwem zakwaszenia gleby może być też wzrost rozpuszczalności i przyswajalności mikroelementów metalicznych: Mn, Fe, Zn i Cu, a głównie groźnych dla ludzi i zwierząt: Cd i Pb. Przy spadku pH gleby poniżej 6, gorzej pobierany jest też azot amonowy oraz inne makroelementy.
Z kolei wraz ze wzrostem pH i związanej z tym coraz większej zawartości Ca w roztworze glebowym i kompleksie sorpcyjnym, utrudnione jest pobieranie z gleby przyswajalnych form: P, Mg, Mn, Fe, B i Zn.
Z punktu widzenia dostępności składników pokarmowych z gleby, optymalnym odczynem jest pHKCl w zakresie 5,6-6,8, a więc gleba lekko–kwaśna lub obojętna. Ten zakres można też uznać za optymalny dla większości roślin uprawnych.
Optymalne pH
Niemniej rozpatrując szczegółowo poszczególne składniki, optymalne pHKCl dla ich dobrej przyswajalności, mieści się w następujących przedziałach dla:
- azotu od 5,5 do 8, przy czym mniejsze wartości dla formy saletrzanej N, zaś większe dla amonowej i amidowej;
- fosforu od 5,6 do 6,8;
- potasu powyżej 5,5;
- magnezu i wapnia powyżej 6,5;
- siarki powyżej 6;
- boru od 5 do 7;
- miedzi i cynku od 5 do 6,5, a nawet (niewielki spadek przyswajalności) do 7
- manganu poniżej 6,5;
- żelaza poniżej 6;
- molibdenu powyżej 6,5.
>>> Czytaj Czas na pobieranie prób glebowych
